57
3.
MA’LUMOT UZATISH TARMOQLARIDA TARMOQ POG‘ONASI
PROTOKOLLARI
3.1.
Tarmoq pog‘onasi protokollari. IPv4 va IPv6 manzillash
Tarmoq pog‘onasi quyidagilarni ta’minlaydi:
- foydalanayotgan tarmoq va fizik muhitlarni kommutatsiyalash;
-
marshrutizatsiyalashga bog‘liq bo‘lmagan transport tarmoq pog‘onasi
uchun axborotlarni uzatishni ta’minlovchi tarmoq ulanishlarini o‘rnatish;
- faol holda tutish va uzish vositalarini yetkazib berish;
-
ma’lumot oqimlarini boshqarilishini ta’minlash;
-
paketlar jo‘natilishi ketma – ketligini tartibga solish;
-
shoshilinch ma’lumot uzatilishini ta’minlash;
-
xatolarni topish va tuzatilishini ta’minlash.
Tarmoq pog‘onasining ma’lumotlarini paketlar deb atash qabul qilingan.
Tarmoq pog‘onasida 2 xil protokol ishlaydi.
1. Tarmoq protokollari
– tarmoq orqali paketlarni xarakatini yo‘lga
qo‘yadi;
2.
Marshrutlash
protokollari
– marshrutizator tarmoqlararo
bog‘lanishlar topologiyasi to‘g‘risida axborot to‘playdi.
Tarmoq pog‘onasi vazifalariga quyidagilar kiradi:
-
murakkab tarmoqlarning qurilmalari o‘rtasidagi paketlar uzatilishi;
-
biron bir me’zon asosida paketlarni uzatish uchun eng muqobil
marshrutni aniqlash;
-
kanal pog‘onasi protokollarini moslashtirish (murakkab tarmoq
miqyosida).
Uchinchi pog‘onada bajariladigan tarmoq protokoli ma’lumot paketlari
marshrutini tanlashda qo‘llaniladi
1980-yillarning birinchi yarmida yaratilgan va keyinchalik TCP/IP nomini
olgan axborot uzatish modelining protokoli yaratilgan. TCP/IP stek protokoli to
‘rt
58
pog‘onali tuzilishga ega bo‘lib, har bir pog‘onada o‘zining protokollari mavjuddir.
Bu protokol orqali manzillashdan nafaqat internet tarmog‘i elementlarini
manzillashni amalga oshirish mumkin, balki lokal tarmoqda ham
foydalanuvchilarga yagona manzillar berish mumkin. Manzillash orqali tarmoq
foydalanuvchilari bir-biridan farqlanadi va paketlar aniq belgilangan
foydalanuvchiga yetib borishi kafolatlanadi. Oldin shaxsiy kompyuterlar soni kam
bo‘lgan va ularni manzillashda muammo bo‘lmagan, ammo shaxsiy
kompyuterlarning va boshqa tarmoq qurilmalarining sonini keskin ortishi
manzillashda muammolarni vujudga keltirdi. IP protokollarining to‘rtinchi IPv4 va
oltinchi IPv6 versiyalari mavjud bo‘lib, ular turli xususiyatlarga ko‘ra bir-biridan
farqlanadi. Barcha tarmoqning asosiy tuzilishi IPv4 ga asoslangan, ammo ushbu
protokol taqdim etayotgan manzillar soni hozirgi ehtiyojlarni qondira olmaydi.
Internet tarmog‘i shu darajada rivojlanmoqdaki, u taqdim etayotgan xizmat turlari
ham ko‘payib bormoqda. Internet buyumlari, ya’ni masofadan boshqaruv tizimlari,
“aqlli uy” kabi zamonaviy imkoniyatlarni ta’minlash uchun IPv6ni qo‘llashdan
boshqa iloj qolmadi. “Xalqaro simsiz tadqiqot” forumi a’zolarining baholashicha
2017-2020 yillarda internet buyumlarining soni 7 trln.ni tashkil etadi va bir
foydalanuvchiga to‘g‘ri keladigan o‘rtacha miqdorda Internet buyumlarining soni
3000-5000 tani tashkil qilar ekan [1]. Hozirda IPv4 manzillari yakunlangani uchun
IPv6 protokolini tarmoqda qo‘llash ustida global miqyosda ish boshlangan.
IP protokoli
Internetda ko‘plab turli xil paketlardan foydalaniladi, lekin asosiylaridan biri
bu - IP-paketdir (RFC-791). IP-
protokol ishonchli bo‘lmagan transport muhitini
taklif etadi. Mazkur protokolning ma’lumotlarni uzatish algoritmi juda ham oddiy:
xato hollarda deytagramma tashlab yuboriladi, jo‘natuvchiga esa tegishli ICMP-
xabar yuboriladi (yoki hech narsa yuborilmaydi).
59
IP-
protokolida tarmoqlararo xizmatlarni ta’minlash uchun to‘rtta asosiy
mexanizm qo‘llaniladi: xizmat ko‘rsatish turi, paket yashash vaqti, sarlovhaning
nazorat yig‘indisi, qo‘shimcha imkoniyatlar.
Xizmat ko‘rsatish turi tarmoqlararo deytagrammaning uzatilishida talab
etiladigan sifatni ko‘rsatishi uchun foydalaniladi.
Paketning yashash vaqti tarmoqdagi paketning mavjud
bo‘lish vaqtining
yuqori chegarasini ko‘rsatadi. Ushbu ko‘rsatkich jo‘natuvchi tomonidan beriladi va
paketning marshrut nuqtalari bo‘ylab xarakatlanishiga ko‘ra kamayib boradi.
Paketning vaqti qabul qilib oluvchiga yetib borguniga qadar nol bo‘lsa, u holda
ushbu paket yo‘q qilinadi.
Sarlovhaning nazorat yig‘indisi undagi ma’lumotlarning himoyasini
ta’minlaydi. Agarda modul sarlovhada xatolikni aniqlasa, ushbu paket uni
aniqlagan modul tomonidan yo‘q qilinadi.
Qo‘shimcha imkoniyatlar ayrim qo‘shimcha xizmatlar bajarilishini
ta’minlaydi. Masalan, ma’lumotlarni himoyalash va maxsus marshrutlashtirish
usullari.
IPv4 protokoli
IPv4 protokoli o‘tgan asrning 70-yillarida ishlab chiqilgan. 2
32
ta
manzillarini taqdim eta olish imkoniga ega bo‘lgan ushbu protokol bir qancha
kamchiliklarga ega. Eng asosiysi, manzillar soni barcha ehtiyojlarni qondirish
uchun kamlik qiladi. Bundan tashqari xavfsizlik masalalari ushbu protokolda
ko‘rib chiqilmagan.
IPv4 paket formati
IPv4 paketlar formati 3.1-
rasmda ko‘rsatilgan.
Sarlovha maydonlarining funksional vazifasi quyidagilardan tashkil topgan:
Versiya maydoni (Version) mazkur protokol versiyasini ko‘rsatadi. Hozirgi
vaqtda protokolning 4-
versiyasi bilan birgalikda (ya’ni 0100 maydonida)
protokolning 6-versiyasidan foydalanish b
oshlanadi (ya’ni 0110 maydonida).
Sarlovha uzunligi maydoni (Header Length) tarmoqlararo diagramma
sarlovhasining 32 razryadli so‘zlardagi uzunligini ko‘rsatadi. Eng kam (minimal)
60
uzunlik
– beshta so‘z, eng katta (maksimal) uzunlik –32-razryadli so‘zlardan o‘n
beshtasi.
Servis turi maydoni (Type of Service) xizmat ko‘rsatishning talab etiladigan
sifat ko’rsatkichlarini ko‘rsatadi. Imtiyoz esa, har bir deytagrammaga imtiyoz
kodini berish orqali paketlarni uzatilishida unga ustunliklar beradi.
Versiya
(Version)
4
Sarlovha
uzunligi
(Header
Length)
8
Servis (xizmat)
turi
(Type of
Service)
16
Paketning to‘liq uzunligi
(Total Length)
16
Umumiy identifikator
(Identification)
3
Bayroq
(Flag)
13
Fragmentli siljitish
(Fragment Offset)
8
Yashash vaqti
(TTL - Time To Live)
8
Protokol
turi (Protocol)
16
Sarlovhaning nazorat
yig‘indisi
(Header Checksum)
32 Jo‘natuvchining IP-manzili (manzili) (Source Address)
32 Qabul qilib oluvchining IP-manzili (manzili)(Destination Address)
IP ning yordamchi ko‘rsatkichlari
(IP opsiyalari) (Options)
To‘ldiruvchi (Padding)
(qo‘shimcha 32 bitgacha)
Ma’lumotlar (Data) ...
3.1-rasm. IPv4 paket formati
Bitlar: 12 - D (delay)
— kechikish, 13 - T (throughput) — samaradorlik
(o‘tkazish qobiliyati), 14 - R (reliability) — ishonchlilik, S (cost) — narhi.
Paketning to‘liq uzunligi maydoni (Total Length) deytagrammaning
sarlovha va foydali ish yuki bilan birga, oktet (bayt)lardagi umumiy uzunligini
61
belgilaydi. Paketning to‘liq uzunligi 65535 bayt (2
16
-1=65 535)gacha yetishi
mumkin.
Umumiy
identifikator
maydoni
(Identification)
-
tarmoqlararo
deytagrammalarning fragmentlarini yig‘ish uchun mo‘ljallangan.
Bayroq (Flag) maydoni deytagrammalarni fragmentatsiyalash imkoniyatini
ta’minlaydi hamda fragmentatsiyadan foydalanishda deytagrammaning so‘nggi
fragmentini identifikatsiyalash imkonini beradi. “Flaglar” maydonining 0 biti
zahirada bo‘lib, 1 esa paketlarni fragmentatsiyasini boshqarish uchun xizmat qiladi
(0
– fragmentatsiyalash ruxsat etiladi; 1 - ta’qiqlanadi), 2 biti mazkur fragment
so‘nggisi yoki so‘nggisi emasligini aniqlaydi (0- so‘nggi fragment; 1 – davomini
kutmoq lozim).
Fragmentli siljitish maydoni mazkur fragmentning deytagrammadagi o‘rnini
ko‘rsatadi. Birinchi fragment nolga teng siljishga ega.
Qandaydir sabablar natijasida ushlab (kechiktirib) qolingan paketlarni
tarmoqdan bartaraf etish uchun sarlovhadagi yashash vaqti maydonida paket
tarmoqda mavjud bo‘lishi lozim bo‘lgan vaqt ko‘rsatiladi. Ushbu vaqt qiymati
paketning tarmoq bo‘ylab qurilmalardan o‘tishi sayin kamayib boradi. U tamom
bo‘lganida, jo‘natuvchi tegishli ICMP-xabar bilan xabardor qilingan holda, paket
yo‘q qilinadi. Bunday chora tarmoqni siklik marshrutlardan va haddan tashqari ish
bilan yuklashdan himoya qiladi.
Protokol turi (Protocol) maydoni foydalaniladigan yuqori sath (ICMP - 1,
IGMP - 2, TCP - 6, UDP - 17) protokolini aniqlaydi.
Sarlovhaning nazorat yig‘indisi maydoni (Header Checksum). Paketning
manzil qismi buzib ko‘rsatilish ehtimolini kamaytirish va uning natijasi – uning
aynan manzilga
yuborilmasligi (va yo‘qolishi)ni oldini olish uchun, sarlovha paketi
2 bayt o‘rin egallaydigan va butun sarlovha bo‘ylab hisoblanadigan tekshirish
ketma-ketligi
– nazorat yig‘indisi bilan yuboriladi.
Sarlovhada bo‘lgan IP-manzillar (jo‘natuvchining IP-manzili (Source
Address) qabul qilib oluvchining IP-manzili (Destination Address)) tarmoq
62
ob’ektlari – so‘nggi ko‘rsatma va marshrutlashtiruvchilarning 32-bitlik
identifikatorlari bo‘lib xizmat qiladi.
IPning yordamchi ko‘rsatkichlari maydoni (IP opsiyalari) (Options) –
qo‘shimcha xizmatlar bor yoki yo‘qligini aniqlaydi. O‘zgaruvchan uzunlikka ega
deytagrammada bo‘lishi yoki bo‘lmasligi mumkin.
To‘ldiruvchi maydon (Padding) sarlovhani 32-razryadli chegaraga
moslashtirish (to‘g‘rilash) uchun qo‘llaniladi.
IP-manzillash asoslari. IP-
manzil o‘nlik sonlarda ifoda etilgan, W.X.Y.Z
shaklida nuqtalar bilan ajratilgan. Unda nuqtalar oktetlarni ajratish uchun
foydalaniladigan (masalan, 10.0.0.1) noyob 4 oktetlik (32-
bitlik) kattalikni o‘zida
ifoda etadi. Manzilning 32 biti ikki qismdan iborat: tarmoq yoki aloqa manzili
(o‘zida manzilning tarmoq qismini ifoda etuvchi) va xost manzili (tarmoq
segmentida xostni identifikatsiyalovchi). Tarmoqlarni ulardagi xostlar soni
bo‘yicha ajratish IP-manzillarni sinflarga ajratish asosida amalga oshiriladi.
IP-manzillarning 5 ta: A, B, C, D va E sinflari mavjud. Faqatgina A, B va C
sinf manzillari noyob sinf sifatida foydalanilishi mumkin. D sinfiga oid manzillar
qurilmalar to‘plamiga murojaat qilish uchun qo‘llanilad. “E” sinfiga oid manzillar
esa tadqiqot olib borish maqsadida zahiralashtirilgan va hozirgi vaqtda ulardan
foydalanilmaydi. Bundan tashqari barcha sinflardagi bir necha manzillar maxsus
maqsadlar uchun zahiralashtirilgan.
“A” sinf manzillari. “A” sinf tarmoqlari manzildagi eng katta (chap) bitning
0 qiymati bilan aniqlanadi. Birinchi oktet (0 dan 7 gacha bitlar) manzildagi chap
bitdan boshlanadi. Ushbu oktet tarmoqdagi tarmoqosti (tarmoqning ichidagi kichik
tarmoq)lar sonini belgilaydi, ayni vaqtda qolgan uchta oktet (8 dan 31 ga qadar
bitlar) tarmoqdagi xostlar sonini ifoda etadi. Misol uchun, tarmoqdagi A 124.0.0.1
sinfi manzilini olaylik. Bunda 124. - tarmoq manzilini ifoda etadi, manzil ohiridagi
0.0.1 esa, ushbu tarmoqdagi birinchi xostni anglatadi. “A” sinf manzillari
yordamida, har bir tarmoqda faqatgina 16 777 214 (2
24
-2) ta xostlarni ifoda etish
mumkin.
63
“B” sinf manzillari. “B” sinf tarmoqlari manzilning katta bitlarida 10
qiymatlar bilan belgilanadi. Manzildagi birinchi ikkita oktet (0 dan 15 ga qadar
bitlar) tarmoq manzillarini ifoda etish uchun xizmat qiladi, qolgan ikkita oktet esa,
ushbu tarmoqlardagi xost raqamlarini ifoda etadi. 16384 ta tarmoqning har birida
65534 ta xostga ega bo’lamiz. Misol uchun, “B” sinfi manzilidagi 172.16.0.1,
tarmoq manzili - 172.16, xost raqami - 0.1.
“C” sinf manzillari. “C” sinf tarmoqlari manzildagi katta bitlar 110
qiymatlari bilan aniqlanadi. Birinchi uchta oktet (bitlar 0 dan 23 ga qadar) tarmoq
raqamlarini ifoda etish uchun foydalaniladi, so‘nggi oktet esa (bitlar 24 dan 31 ga
qadar) tarmoqdagi xostlar raqamini o‘zida ifoda etadi. Shunday qilib, 2 097 152 ta
tarmoqqa ega bo‘lamiz. Ularning har birida 254 ta xost bo‘ladi. Misol uchun C
sinfi tarmog‘idagi 192.11.2.1 manzilni olaylik. Undagi 192.11.2 tarmoq manzilini
o
‘zida ifoda etadi. Tarmoqdagi xostning raqami esa – 1.
“D” sinf manzillari. “D” sinf tarmoqlari IP – manzilning birinchi to‘rtta
bitlarida 1110 qiymatlari bilan belgilanadi. “D” sinfining manzil kengligi
qurilmalar to‘plamini manzillash uchun foydalanuvchi, guruhli IP – manzillarni
ifoda etish uchun zahiralashtirilgan. Bu mazkur paketning manzil maydonida
ko‘rsatilgan raqam bilan guruhni tashkil etuvchi bir nechta qurilmalarga darhol
yetkazilish lozimligini anglatadi.
“E” sinf manzillari. “E” sinf tarmoqlari IP – manzilning katta to‘rtta
bitlarida 1111 qiymatlari bilan belgilanadi. Hozirgi vaqtda ushbu diapazon
manzillaridan foydalanilmaydi. Ular tajriba maqsadlari uchun zahiralashtirilgan.
Kichik tarmoq (Tarmoqosti)larni manzillash.
“A” sinfi, “B” sinfi va “C”
sinfi tarmoqlaridagi xost raqamlari singari, tarmoqosti manzillari lokal ravishda
beriladi. Boshqa IP
– manzillari singari, kichik tarmoqlarning har bir manzili
noyobdir.
64
IPv6 protokoli
IPv6 4-
versiyaning vorisi bo‘lgan Internet protokolining yangi versiyasini
ifoda etadi. IPv4 ga nisbatan IPv6 dagi o‘zgarishlarni quyidagi guruhlarga ajratish
mumkin:
- manzillashning kengayishi. IPv6 da manzil uzunligi 128 bitgacha
kengaytirilgan (IPv4 da 32 bit). Bu esa manzillash ierarxiyasining ko‘proq
pog‘onalarini ta’minlash, manzillashtiriladigan qurilmalar sonini oshirish, avto-
konfiguratsiyani soddalashtirish imkonini beradi. Multikasting-marshrutlashtirish
imkoniyatlarini kengaytirish uchun manzil maydoniga “scope” (manzillar guruhi)
kiritilgan. Manzilning
yangi “anycast address” turi aniqlangan. U mijoz
so‘rovlarini serverning istalgan guruhiga yuborish uchun foydalaniladi. Anycast
manzillash o‘zaro xarakat qiluvchi serverlar to‘plamidan foydalanish uchun
mo‘ljallangan bo‘lib, ularning manzillari mijozga oldindan ma’lum bo‘lmaydi;
-
qo‘shimcha opsiyalar. IP-sarlovhalarning opsiyalari kodlashtirilishining
o‘zgartirilishi paketlarni qayta manzillashtirilishini yengillashtirish imkonini
beradi. Opsiyalar uzunligiga bo‘lgan cheklovlarni kamaytiradi va kelajakda
qo‘shimcha opsiyalar kiritilishini yanada ochiqroq qiladi;
-
ma’lumot oqimlariga belgilar qo‘yish imkoniyati. Muayyan transport
oqimlariga tegishli bo‘lgan, ular uchun jo‘natuvchi qayta ishlashning muayyan
tartibini so‘ragan paketlarga belgi qo‘yish imkoniyati. Masalan TOS (xizmatlar
turi)ning nostandart turi yoki ma’lumotlarga vaqtning real tizimida qayta ishlash
joriy qilindi;
- xususiy almashishlarni identifikatsiyalash va himoyalash. IPv6 da
ma’lumotlarning yaxlitligini va istalganda xususiy ma’lumotni himoyalash uchun
tarmoq ob’ektlarida yoki sub’ektlarida identifikatsiyalash tasnifi joriy qilingan.
IPv6 paket formati
Quyidagi 3.2-rasmda IPv6 sarlovhasining formati aks ettirilgan.
65
4
Versiyalar
4
Imtiyoz
24
Oqim belgisi
16
Ma’lumotlar o‘lchami
8
Keyingi
sarlovha
8
Qadamlarning
cheklangan soni
128
Jo‘natuvchining manzili
128
Qabul qiluvchining manzili
Ma’lumotlar (Data)
...
3.2-rasm. IPv6 paketining formati
“Versiya” maydoni Internet protokoli versiyasining 4 bitlik kod raqami.
Imtiyozning 4 bitl
ik “Imtiyoz” maydoni IPv6 sarlovhasida jo‘natuvchiga paketlarni
yetkazishning nisbiy ustuvorligini identifikatsiyalash imkonini beradi.
Imtiyozlarning qiymatlari ikki diapazonga bo‘linadi. 0 dan 7 gacha kodlar trafik
ustuvorligini berish uchun foydalanilad
i. U uchun jo‘natuvchi ortiqcha yuklanish
ustidan nazoratii amalga oshiradi (misol uchun, ortiqcha yuklanish signaliga
javoban TCP oqimini pasaytiradi). 8 dan 15 gacha bo‘lgan qiymatlar trafik
ustuvorligini aniqlash uchun foydalaniladi. U uchun ortiqcha yuklanish signaliga
javoban oqimni pasaytirish amalga oshirilmaydi. Misol uchun, doimiy (turg‘un)
chastota bilan yuboriladigan “real vaqt” paketlari ko’rinishida.
“Oqim belgisi” – oqim belgisining 24 bitlik kod maydoni IPv6 sarlovhasida
jo‘natuvchi tomonidan paketlarni ajratish uchun foydalanilishi mumkin. Ular
uchun marshrutlashtiruvchida maxsus qayta ishlash talab etilmaydi. Misol uchun,
nostandart QoS yoki “real-time” xizmati kabi.
Ma’lumotlar o‘lchami - belgisiz 16 bitlik son. O‘zida ma’lumotlar
66
maydoni
ning oktetlardagi uzunlik kodini tashiydi va u paket sarlovhasidan so‘ng
keladi. Agar kod 0 ga teng bo‘lsa, u holda ma’lumotlar maydoni uzunligi jumboq
ma’lumotlar maydonida yozilgan bo‘ladi va u o‘z navbatida opsiyalar zonasida
saqlanadi.
Keyingi sarlovha
– 2 bitlik ajratuvchi. IPv6 sarlovhadan keyin bevosita
keluvchi sarlovha turini identifikatsiyalaydi. IPv4 protokoli ishlatadigan
qiymatlardan foydalanadi.
Qadamlarning chegaralangan soni (paketning maksimal yashash vaqti)
– 8
bitlik belgisiz butun so
n. Paket o‘tuvchi har bir qurilmada bittaga kamayadi.
Qadamlar nolga teng bo‘lganda paket yo‘q qilinadi.
IPv4 dan farqli o‘laroq, IPv6 qurilmalari paketlarning maksimal yashash
vaqtini belgilanishini talab etmaydi. Shu sababli IPv4 “time to live” (TTL)
may
doni IPv6 uchun “hop limit” – qadamlarning chegaralangan soni deb
nomlangan. Amaliyotda unchalik ko‘p bo‘lmagan IPv4 ilovalar TTL bo‘yicha
cheklovlardan foydalanadilar.
“Jo‘natuvchi manzili” va “Qabul qiluvchining manzili” maydonlariga
manzil uzunligi IPv
4 ga nisbatan uzun bo‘lganligi uchun 128 bit ajratilgan.
IPv6 versiyasida manzillash va manzillar yozuvlarini taqdim
etish arxitekturasi
Manzillarning uchta turi mavjud:
Unicast: Birlik interfeys identifikatori. Unicast manzildan yuborilgan paket
manz
ilda ko‘rsatilgan interfeysga yetkaziladi.
Anycast:
turli qurilmalarga tegishli bo‘lgan interfeyslar to‘plamini
identifikatsiyalovchi. Anycast manzildan yuborilgan paket manzilda ko‘rsatilgan
interfeyslardan biriga yetkaziladi (marshrutlashtirish protokolida belgilanganlardan
eng yaqini).
Multicast:
Turli qurilmalarga tegishli bo‘lgan interfeyslar to‘plamini
identifikatsiyalovchi. Multicast manzil bo‘yicha yuborilgan paket ushbu manzil
67
tomonidan berilgan barcha interfeyslarga yetkaziladi.
IPv6 da keng ravishda oldindan xabar beruvchi manzillar mavjud emas.
Ularning funksiyalari multikast manzillarga o‘tkazilgan.
IPv6 manzillarini matn satrlari ko‘rinishida ifoda etishning uchta standart
shakllari mavjud:
1. Asosiy shakli x: x: x: x: x: x: x: x ko‘rinishiga ega. Bunda “x” – 16 bitlik
– o‘n oltilik sonlar.
Misollar:
FEDC:BA98:7654:3210:FEDC:BA98:7654:3210
1080:0:0:0:8:800:200S:417A
E’tibor qiling, har bir muayyan maydonlarda boshlang‘ich nollarni yozishga
hojat yo‘q, biroq har bir maydonda hech bo‘lmaganda bitta raqam bo‘lishi lozim
(2-bandda bayon etilgan xolatdan tashqari).
2. IPv6 manzillari ayrim turlarida ko‘pincha o‘zlarida nolli bitlarning uzun
ketma-ketligini mujassamlashtiradi. Nol bitlik manzillar yozuvini qulayroq qilish
uchun, ortiqcha nollarni oli
b tashlash uchun maxsus sintaksis nazarda tutilgan. « ::
» yozuvidan foydalanish 16 ta nollik bitlardan iborat guruhlar borligiga ishora
qiladi. « :: » kombinatsiyasi faqatgina manzil yozilishida paydo bo‘lishi mumkin.
«::» ketma-ketligi shuningdek yozuvdan manzildagi boshlang‘ich va yakunlovchi
nollarni olib tashlash uchun foydalanilishi mumkin. Masalan:
1080:0:0:0:8:800:200S:417A unicast manzil
FF01:0:0:0:0:0:0:43
multicast manzil
0:0:0:0:0:0:0:1
teskari aloqa manzili
quyidagi ko‘rinishda ifoda etilishi mumkin:
1080::8:800:200S:417A
unicast manzil
FF01::43
multicast manzil
:: 1
teskari aloqa manzili
3. IPv4 va IPv6 larda ishlash uchun qulayroq bo‘lgan yozuvning muqobil
shakli bo‘lib x:x:x:x:x:x:d.d.d.d xizmat qiladi, bunda “x” – manzilning o‘n
oltinchilik 16 bitlik kodlari, “d” esa – manzilning kichik qismini tashkil etuvchi
68
o‘nlik 8 bitlik kodlari (standart IPv4 ifodasi), Misol uchun:
0:0:0:0:0:0:13.1.68.3 (siqilgan ko‘rinishda ::13.1.68.3)
0:0:0:0:0:FFFF:129.144.52.38 (siqilgan ko
‘rinishda ::FFFF:129.144.52.38)
Jadvaldan ko‘rinib turibdiki bu ikki protokol bir-biri bilan solishtirilganda
ustunlik va kamchiliklari bor.
IPv6 protokolida xavfsizlik choralari ko‘rilgani,
ya’ni IPSec protokolini ishini osonlashtirish uchun qo‘shimcha maydon
qo‘shilganligi, ma’lumotlarni yetib borishi sifati va ishonchliligi, IPv6 asosidagi
qurilgan tarmoqning sodda arxitekturaga ega bo‘lishi, ya’ni NAT – tarmoq
manzillarini ishlatmagan holda end-to-end asosida ishlashni tashkil etgani uchun
ham bu protok
olga o‘tish eng to‘g‘ri yechimdek ko‘rinishi mumkin. Ammo,
hozirdagi ko‘plab tarmoq qurilmalarining IPv6 protokolini qo‘llab
quvvatlamasligi, ko‘plab kontent ma’lumotlardan IPv6 orqali foydalanish ilojsiz
bo‘lgani, qurilmalarni yangilash uchun esa katta xarajat va vaqt talab etilishi bu
protokolni qo‘llashda ko‘plab qiyinchiliklarni keltirib chiqarmoqda.
Hozirda IPv4 manzillari qolmagani va keyingi ulanayotgan yangi
foydalanuvchilarni faqat IPv6 orqali manzillash mumkin bo‘lganligi, IPv6
protokoliga o‘tish muqarrarligini anglatadi.
3.2. Marshrutizatsiya protokollari
TCP/IP stekining yo‘nalish axborotlari bilan almashishning hamma
protokollari adaptiv protokollar sinfiga kiradi. U
lar o‘z navbatida ikki guruhga
bo‘lingan, ularning har biri quyidagi algoritmlar turi bilan bog‘langan:
- masofa-vektor algoritmi (Distance Vector Algorithms, DVA);
- aloqa xolati algoritmi (Link State Algorithms, LSA).
Masofa-vektor turidagi algoritmlarda marshrutizator vaqti-vaqti bilan va
keng ogox qilingan holda tarmoq bo‘yicha o‘zidan to unga ma’lum bo‘lgan
tarmoqlarga masofa vektorini yuboradi. Masofa deganda odatda paket muvofiq
tarmoqqa tushishdan oldin nechta oraliq marshrutizatorlar orqali o‘tishi tushiniladi.
Nafaqat paket o‘tgan oraliq nuqtalar, u qo‘shni marshrutizatorlar orasida aloqa
69
bo‘yicha o‘tgan vaqtini ham hisobga oluvchi boshqa metrika ham ishlatiladi.
Qo‘shni marshrutizatordan vektorni qabul qilib har bir marshrutizator o‘zi bevosita
(agar tarmoqlar uning portiga ulangan bo‘lsa) yoki qo‘shni marshrutizatorlarning
o‘xshash elementlaridan bilib olgan unga ma’lum boshqa tarmoqlar to‘g‘risida
axborotni vektorga qo‘shadi va tarmoq bo‘yicha vektorning yangi mazmunini
jo‘natadi, oxir oqibat har bir marshrutizator inter tarmoqdagi tarmoqlar va qo‘shni
marshrutizatorlar orq
ali ularga bo‘lgan masofa to‘g‘risida axborotni bilib oladi.
Masofa-
vektor algoritmlari uncha katta bo‘lmagan tarmoqlardagina yaxshi
ishlaydi. Katta tarmoqlarda ular intensiv keng ogoxlantirish trafigi bilan aloqa
liniyalarini sifatsiz qiladilar. Bundan tashqari bu algoritm konfiguratsiyaning
o‘zgarishi har doim ham to‘g‘ri bajarilmaydi, chunki marshrutizatorlar tarmoqdagi
aloqalar topologiyasi aniq tushunchaga ega emaslar, ular faqat vositachilar orqali
olingan, umumlashgan axborotga
– masofa-vektoriga egalar. Masofa-vektori
protokoliga muvofiq marshrutizator ishi ko‘prik ishini eslatadi, chunki bunday
marshrutizator tarmoqning aniq topologik sur’atiga ega emas.
Masofa
– vektori algoritmi asosidagi eng ko‘p tarqalgan protokol bo‘lib, RIP
protokoli hisoblanadi.
Aloqa xolatining algoritmi, har bir marshrutizatorni tarmoq aloqalarining
aniq grafasini qurish uchun yetarli axborot bilan ta’minlaydi. Hamma
marshrutizatorlar bir xil graflar asosida ishlaydi, bu marshrutlash jarayonini
konfiguratsiyasi o‘zgarishiga mustaxkamliroq qiladi. Keng ogoxlantirishli
jo‘natmalar faqat aloqalar xolatining o‘zgarishidagina ishlatiladi, bunday xolat
ishonchli tarmoqlarda kam uchraydi. Aloqa liniyalar xolatini qandayligini
tushunish uchun uning portlariga ulangan marshruti
zator o‘zining yaqin qo‘shnilari
bilan kalta paketlarni vaqti-vaqti bilan almashib turadi. Ushbu grafik ham keng
ogohlantiruvchi, lekin u qo‘shnilar orasida bo‘lganligi sababli tarmoqni kamroq
sifatsizlantiradi.
TCP/IP stekida aloqalar xolatining algoritm
i asosidagi protokol bo‘lib,
OSPF protokoli hisoblanadi.
70
RIP masofa-vektor protokoli
RIP (Routing Information Protocol) protokolida hamma tarmoqlar raqamga
ega (raqam tashkil bo‘lish usuli, tarmoqda tarmoq pog‘onasining protokolini
ishlatilishiga bog‘liq), marshrutizatorlar esa, identifikatorlarga ega. RIP protokoli
keng “Masofa vektori” tushunchasini ishlatadi. Masofa vektori, bu tarmoq
raqamlari va uchastkalarida qadam (xop)larga bo‘lgan masofani hisoblovchi ikki
juft son.
Masofa vektori marshrutizato
rlar tomonidan tarmoq bo‘yicha tarqatiladi va
bir necha qadamdan keyin har bir marshrutizator yetishadigan tarmoq va unga
bo‘lgan masofa to‘g‘risidagi ma’lumotlarga ega bo‘ladi. Agar qaysidir tarmoq
bilan aloqa uzilsa, marshrutizator bu xolatni belgilab, vektor elementiga ushbu
tarmoqqacha bo‘lgan masofaga, “Aloqa yo‘q” maxsus ya’ni, maksimal belgi
qo‘yadi. RIP protokolida bu belgi 16 son hisoblanadi.
Aloqaning xolatiga va qurulmalarni o‘zgarishiga moslashish uchun
marshrutlash jadvalining har bir yozuviga taymer ulanadi. Agar taym-out davrida
ushbu yo‘nalishni tasdiqlovchi xabar kelmasa, unda u yo‘nalish jadvalidan olib
tashlanadi. RIP protokolidan foydalanilganda Bellman-Ford dinamik
dasturlashining evristik algoritmi ishlaydi va uning yordamida topilgan yechim
optimalga yaqin hisoblanadi.
RIP protokolining ustunligi, uning hisoblashdagi oddiyligi, kamchiligi esa
keng ogohlantiruvchi paketlarni vaqti-
vaqti bilan jo‘natadi va topilgan yo‘nalish
optimal ekanligi hisoblanadi.
OSPF aloqa xolati protokoli
OSPF protokoli quyidagi xususiyatlarga ega:
- sinfsizlik-protokol sinfsiz ishlab chiqilgan. Shuningdek u VLSM ni
ishlatish va CIDR marshrutizatsiyasida ishlaydi;
71
- samaradorlik-
marshrutda o‘zgarish bo‘lsa marshrutizatsiyani yangilash
(doimiy bo‘lmagan yangilanish)ni ishga tushiradi. Protokol optimal yo‘lni to‘plash
uchun SPF qisqa yo‘lni izlash algaritmini ishlatadi;
- tez bir xillikka erishish-
tarmoq o‘zgarganligini tez translyatsiya qilish;
- masshtablik
– kichik va katta tarmoqqa ishlatishga mo‘ljallangan.
Ierar
xik tuzilishni qo‘llab quvvatlash uchun marshrutizatorni bitta maydon (area)ga
guruhlash mumkin;
- xavfsizlik -
MD5 Message Digest autentifikatsiyasini qo‘llab
quvvatlaydi. Agar bu funksiya yoqilgan bo‘lsa, OSPF marshrutizatorlar oldindan
berilgan bir xil parolli teng huquqli qurilmadan marshrutizatsiyaning faqat
shifrlangan xabarlarini qabul qiladi.
Administratoriy masofa (Administrative distance (AD)) (MM)- marshrut
manbasining ishonchlilik qiymatini ko‘rsatadi. OSPF protokolining MMsi 110 ga
teng.
Hamma
marshrutizatsiya protokollari o‘xshash komponentlarni ishlatadi.
Hamma protokollar marshrutizatsiyaning ma’lumotlarini almashish uchun
marshrutizatsiya protokolining xabarini ishlatadi. Xabar marshrutizatsiya algoritmi
yordamida qayta ishlashini ta’minlovchi ma’lumotlar tuzilishini qurishga yordam
beradi.
OSPF marshrutizatsiya protokolining 3 ta (3.1 - jadval) asosiy komponenti
mavjud.
1)
Ma’lumotlarning tuzilishi.
OSPF protokoli 3 ta ma’lumotlar bazasini yaratadi va xizmat ko‘rsatadi:
-
qo‘shni qurilmalar to‘g‘risida ma’lumotlar bazasi-qo‘shni qurilmalarning
jadvalini yaratadi;
-
kanal xolati to‘g‘risida ma’lumotlar bazasi (LSDB) - topologiya
to‘g‘risida jadval yaratadi;
-
jo‘natmalarning ma’lumotlar bazasi- marshrutizatsiya jadvalini yaratadi.
Bu
jadvallar marshrutizatorlar o‘rtasida ma’lumotlar almashishini bajaruvchi
qo‘shni murshrutizatorlar ro‘yxatidan iborat.
72
2) Marshrutizatsiya protokolining xabari.
OSPF protokoli marshrutizatsiya ma’lumotlarini uzatish uchun xabarlarni
almashishda 5 ta turdagi paketni ishlatadi.
- salomlashish paketi (hello);
-
ma’lumotlar bazasini tavsiflovchi paket;
- kanal xolati paketi;
- kanal xolatini yangilash paketi;
- kanal xolatini tasdiqlash paketi.
Bu paketlar qo‘shni marshrutizatorlarni aniqlash uchun va tarmoq to‘g‘risida
aniq ma’lumotga ega bo‘lish maqsadida marshrutizatsiya ma’lumotlarini almashish
uchun ishlatiladi.
3) Algoritm.
Markaziy protsessor Deykstra qisqa yo‘lni izlash algoritmini ishlatgan holda
topologiya jadvali va qo‘shni qurilmalar jadvalini qayta ishlaydi. Qisqa yo‘lni
izlash algoritmi ko‘rsatilgan joyga barcha kirishlarni narhi to‘g‘risidagi
ma’lumotga asoslanadi.
Qisqa yo‘lni izlash algoritmi SPF qisqa yo‘llar daraxtini har bir
marshurtizatorni daraxtning ildiziga joylashtirish orqali yaratadi va har bir
qur
ilmaga qisqa yo‘llarni hisoblaydi. Shundan keyin SPF qisqa yo‘llar daraxti
optimal marshurtni hisoblash uchun ishlatiladi. OSPF protokoli marshrutizatsiya
jadvalini yaratish uchun qo‘llaniluvchi jo‘natmalarni ma’lumotlar bazasiga optimal
marshrutni tanlash uchun kiritadi.
OSPF
protokolini
ishlatuvchi
marshrutizatorlar
marshrutizatsiya
ma’lumotlarini taqdim etishda marshrutizatorlar bir xil marshrutizatsiya jadvaliga
ega bo‘lish uchun kanal xolati bo‘yicha marshrutizatsiya jarayonining quyidagi 5
ta qadamini bajaradi:
73
3.1
– jadval.
OSPF ma’lumotlarni tuzilishi
Ma’lumotlar bazasi
Jadval
Tavsifi
Qo‘shnilar bo‘yicha
ma’lumotlar bazasi
Qo‘shni qurilmalar
jadvali
-
2 tomonlama ma’lumot
almashish o‘rnatilgan barcha
qo‘shni marshrutizatorlar
ro‘yxati;
- har bir marshrutizator
uchun alohida jadval mavjud;
- jadvalni show ip ospf
neighbor
buyrug‘i yordamida
ko‘rish mumkin.
Kanalni xolati bo‘yicha
ma’lumotlar bazasi
Topologiya jadvali
-tarmoqdagi barcha
marshrutizatorlar to‘g‘risida
ma’lumotlarni yig‘adi;
-
bu ma’lumotlar bazasi
tarmoqning topologiyasini
ko‘rsatadi;
-
bir maydonda bo‘lgan barcha
marshrutizatorlar bir xil kanalni
xolati bo‘yicha ma’lumotlar
bazasini ishlatadi;
-jadvalni show ip ospf database
buyrug‘i yordamida ko‘rish
mumkin.
Jo‘natmalarning
ma’lumotlar bazasi
Marshrutizatsiya
jadvali
-
kanalni xolati bo‘yicha
ma’lumotlar bazasidagi
algoritmni ishga tushishi orqali
yaratilgan marshrutlar to‘g‘risida
ma’lumotlarni yig‘adi;
74
3.1
– jadval davomi
-har bir marshrutizator
boshqa
marshrutizatorlarga
paket
larni jo‘natish joyi
va usuli to‘g‘risidagi
ma’lumotlarga ega
bo‘lgan marshrutizatsiya
jadvalini ishlatadi;
-
bu ma’lumotlarni show
ip
route
bo‘yrug‘i
yordamida
ko‘rish
mumkin.
1.
Qo‘shni qurilmalar bilan qo‘shnichilik munosabatlarini o‘rnatish OSPFni
ishlat
uvchi marshrutizator ma’lumotlarni almashish uchun tarmoqdan bir-birini
aniqlashni bajarishi kerak. OSPFni ishlatuvchi marshrutizator OSPF yoqilgan
barcha interfeyslaridan salomlashish paketini ushbu interfeyslar chegarasida
qo‘shni qurilmalarni aniqlash uchun jo‘natadi. Qo‘shni qurilma mavjud bo‘lganda
OSPFni ishlatuvchi marshrutizator u bilan bir xillik munosabatini o‘rnatishga
harakat qiladi.
2.
Kanal xolati to‘g‘risida xabarlarni almashish. Bir xillik munosabati
o‘rnatilgandan keyin marshrutizatorlar kanal xolati to‘g‘risidagi (LSA) xabarlarni
almashadi. LSA har bir to‘g‘ridan - to‘g‘ri ulangan kanalning xolati va narhi
to‘g‘risidagi ma’lumotga ega. Marshrutizatorlar o‘zining LSA xabarlarini qo‘shni
qurilmalarga jo‘natadi. Qo‘shni qurilmalar LSA xabarlarini olishi bilan o‘zining
LSA xabarini to‘g‘ridan to‘g‘ri ulangan qo‘shnilarga jo‘natadi va bu jarayon bir
maydondagi barcha marshrutizatorlar barcha LSA xabarlarni qabul qilib olguncha
davom etadi.
75
3. Topologiya jadvalini yaratish. OSPFni ishlatuvchi marshurtizatorlar
kanal xolati to‘g‘risidagi xabarni olgandan keyin qabul qilingan paketlar asosida
topologiya to‘g‘risidagi ma’lumotlar bazasini yaratadi. Bu ma’lumotlar bazasida
ohir oqibat tarmoqning topologiyasi to‘g‘risida barcha axborotlar yig‘iladi.
4. SPF qisq
a yo‘lni izlash algoritmini bajarilishi. Shundan keyin
marshrutizatorlar qisqa yo‘lni izlash algoritmini bajarishga tushishadi.
Katta samaradorlikni va masshtablikni ta’minlash uchun OSPF protokoli
maydonlarga bo‘lingan ierarxik marshrutizatsiyani quvvatlaydi. OSPF maydoni
kanal xolati bo‘yicha tuzilgan ma’lumotlar bazasidagi kanal xolati to‘g‘risidagi bir
xil ma’lumotlarni ishlatuvchi marshrutizatorlar guruhidan iborat.
OSPF protokolini quyidagi usullardan birida ishlatish mumkin:
- bitta maydon uchun OSPF. Magistral yoki nol maydon deb nomlanuvchi
bitta maydonda joylashgan (0 maydon).
- bir nechta maydonlar uchun OSPF. OSPF protokoli ierarxik tartibda bir
nechta maydonlar yordamida ishlatiladi. Barcha maydonlar magistral maydonga (0
maydon) ulanishi shart. Maydonlar orasida ulanishni amalga oshiruvchi
marshrutizatorlar chegaraviy marshrutizatorlar deyiladi (AVR).
OSPFda bir nechta maydonlar uchun ierarxik marshrutizatsiyani ta’minlash
maqsadida bitta katta avtanom tizimi (AT)ni bir nechta kichik maydonlarga
bo‘lish
mumkin. Ierarxik marshrutizatsiyani ishlatishda maydonlar o‘rtasida
(maydonlararo marshrutizatsiya) marshrutizatsiya bajariladi. Protsessorning
resurslari (M: ma’lumotlar bazasi takroriy hisoblash)ni talab qiluvchi
marshrutizatsiya jarayonlarining
ko‘pchiligi bitta maydon doirasida bajariladi.
Har doim marshrutizator bitta maydon doirasida topologiyada o‘zgarish
to‘g‘risida yangi ma’lumotni qabul qilsa, marshrutizator qisqa yo‘lni izlash
algoritmini bajarishi, yangi SPF qisqa yo‘l daraxtini yaratishi va marshrutizatsiya
jadvalini yangilashi kerak. Qisqa yo‘lni izlash algoritmi mikroprotsessorning katta
hajmdagi resursni talab qiladi, ya’ni resurs bu hisoblashga ketadigan vaqt
maydonini o‘lchamiga bog‘liq bo‘ladi.
Izoh: topologiyaning o‘zgarishi boshqa maydondagi marshrutizatorlar
76
o‘rtasida masofa vektor formatida qayta taqsimlanadi. Boshqacha aytganda bu
marshrutizatorlar faqat marshrutizatsiya jadvalini yangilaydi va qaytadan qisqa
yo‘lni izlash algoritmini bajarmasligi kerak.
Bitta maydondan juda ko
‘p marshrutizatorlar bo‘lsa kanal xolati
to‘g‘risidagi ma’lumotlar bazasi juda katta hajmga ega bo‘ladi va
mikroprotsessorning yuklanishi ortadi. Shuning uchun mashrutizatorlarni
maydonlarga taqsimlashdan katta ma’lumotlar bazasini kichik ma’lumotlar
bazasiga samarali taqsimlash kerak. Bunda samarali boshqarish imkoniyatini
ta’minlashga e’tibor qilish lozim.
3.3. ICMP boshqarish xabarlari bilan almashish protokoli
Marshrutizator qurilmadan kelgan bironta IP paketini uzatishda duch
kelgan xatolar to‘g‘risida xabar berishga imkon beradi. Shuni aytish kerakki,
ICMP (Internet Control Message Protocol) protokoli
– bu xatolar to‘g‘risida xabar
beruvchi, lekin xatolarni tuzatuvchi protokol emas. ICMP protokolining har bir
xabari tarmoq bo‘ylab, IP paket ichida uzatiladi. ICMP xabarlari imtiyozsiz
marshrutlanadi. Shuning uchun ular ham yo‘qolishi mumkin. Bundan tashqari,
yuklangan tarmoqda, ular marshrutizatorlarning qo‘shimcha yuklanishini keltirib
chiqarishi mumkin. Xatolar to‘g‘risida juda ko‘p xabarlar keltirib chiqarmasligi
uchun xatolar to‘g‘risidagi ICMP xabarlarni tashuvchi IP paketlarning yo‘qolishi,
ICMPning yangi xabarlarini paydo qilmasligi kerak.
ICMP xabarlarining bir nechta turi mavjud (3.2 - jadval). Xabarning har bir
turi o‘z formatiga ega va ularning hammasi uchta umumiy maydondan boshlanadi:
xabar turini (TYPE), u xabarni belgilanishini aniqlab beradi, belgilovchi 8 bitli
to‘la son, 8 bitli kod maydoni (CODE), u xabarning belgilanishini aniqlab beradi,
nazorat yig‘indisini 16 bitli maydoni (CHECKSUM). Bundan tashqari ICMP
xabari har doim sarlovha va xatoni keltirib chiqargan IP paketning birinchi 64 biti
ma’lumotlarga ega. Bu qurilma-yuboruvchi xato sababini aniqroq taxlil qilishi
uchun bajariladi, chunki TCP/IP steki
– qo‘shma pog‘onasidagi hamma protokollar
77
o‘z xabarlarining birinchi 64 bitini taxlil qilish uchun eng muhim axborotga egalar.
Maydon turi quyidagi belgilanishga ega (3.2
– jadval):
3.2
– jadval.
Maydon turi
Belgilanishi
Xabarlar turi
0
Aks-sado-javob (Echo Replay)
3
Yetib bo‘lmaydigan belgilangan qurilma
(Destination Unreachable )
4
Manbani yo‘qotish (Source Quench)
5
Yo‘nalishni o‘zgartirish (Redirect)
8
Aks-
so‘rov (Echo Request)
11
Deytagramma vaqtining tugashi
(Time Exceeded for a Datagram)
12
Paket ko’rsatkichining muammosi.
(Parameter Problem on a datagram )
13
Vaqt belgisini talab qilish (Timestamp request)
14
Vaqt belgisining javobi (Timestamp Replay)
17
Manzilni talab qilish (Address Mask Request)
18
Manzil javobi (Address Mask Replay)
Ko‘rinib turibdiki, ishlatilayotgan xabar turlaridan ICMP protokoli tor
masalalarini xal qiluvchi protokollar birlashmasi bo‘lib hisoblanadi.
Xabar turlarini taxlil qilib chiqamiz (3.3-jadval).
Aks sado
– protokoli. ICMP protokoli tarmoq qurilmalariga erishishni
nazoratlash uchun tarmoq administratorlariga vositalar taqdim etadi. Bu vositalarni
xabarning ikki turi bilan almashishni kirituvchi aks-protokol: aks -
so‘rov va aks -
javob shaklida tasavvur etish mumkin. Kompyuter yoki marshrutizator inter
tarmoq bo‘yicha aks - so‘rov yuboradi, unda qurilmaning IP manzili ko‘rsatiladi.
AKS -
SO‘ROV olgan qurilma aks - javobni tashkil qiladi va talab yuboruvchiga-
qurilmaga xabarni qaytaradi. Talabda bo‘lgan ayrim ma’lumotlar, javobda
78
qaytarilishi kerak. Chunki aks -
so‘rov va aks - javob tarmoq bo‘yicha IP paketlar
ichida uzatiladi va ularni muvoffaqiyatli yetkazib berish, inter tarmoqni butun
transport tizimining normal ishlashini bildiradi.
Belgilangan qurilmaga yetib bora olmaslik to‘g‘risida ma’lumotlar.
Marshrutizator IP paketni yubormasa yoki yetkazib bera olmasa, u paketni
yuboruvchi qurilmaga “Yetib bo‘lmaydigan belgilangan qurilma” (3-xabar turi)
xabarini yuboradi. Bu xabar kod maydonida, paket nima uchun yetkazib
berilmaslik sababini aniqlovchi mazmunga ega. Sabab quyidagicha kodlanadi.
3.3
– jadval.
ICMP protokolining xabarlari
Kod
Sabab
0
Tarmoqqa yetishib bo‘lmaydi
1
Qurilmaga yetishib bo‘lmaydi
2
Protokolga yetishib bo‘lmaydi
3
Portga yetishib bo‘lmaydi
4
Fragmentatsiya talab etiladi, 2F
bit esa o‘rnatilgan
5
Manba bergan yo‘nalishda xato
6
Tayinlash tarmog‘i noma’lum
7
Tayinlash qurilmas
i noma’lum
8
Qurilma-manbaga ajratish
9
Tayinlangan tarmoq bilan o‘zaro ishlash administratoriy
ta’qiqlangan
10
Tayinlangan qurilma bilan o‘zaro ishlash administratoriy
taqiqlangan
11
Servisning berilgan sinfi uchun tarmoqqa erishib bo‘lmaydi
12
Servisning berilgan sinfi uchun qurilmaga erishib bo‘lmaydi
Marshrutizator qandaydir sabab bilan tarmoq bo‘yicha 10- paketni uzata
olmasligini aniqlasa, qurilma manbaga ICMP xabarini yuboradi va keyin paketni
olib tashlaydi. Xato sababidan tashqari ICMP xabari yetkazib berilmagan paket
79
sarlovhasini va ma’lumotlar maydonining birinchi 64 bitini ham kiritadi. Tayinlash
tarmog‘i yoki qurilmaga apparaturaning vaqtincha ishdan chiqishi, yuboruvchi
belgilangan manzil noto‘g‘ri ko‘rsatkichga hamda marshrutizator belgilangan
tarmoqqa yo‘nalishi to‘g‘risida ma’lumotga ega bo‘lmaganda erishilmasligi
mumkin. Protokol va portga erishilmaslik tayinlash qurilmasidagi qo‘shma
pog‘onaning qaysi bir protokolida amalga oshishishi UDP yoki TCP
protokollarining ochiq porti yo‘qligi orqali bildiradi.
Yo‘nalishni boshqa tomonga yo‘naltirish. Kompyuterlarda yo‘nalish
jadvallari odatda statik hisoblanadi, chunki tarmoq administratori tomonidan
konfiguratsiyalanadi, marshrutizatorlarda esa dinamik hisoblanadi, chunki
yo‘nalish axborotlari bilan almashish protokollari yordamida avtomatik tarzda
shakllanadi. Shuning uchun vaqt o‘tishi bilan, tarmoq topologiyasi o‘zgarganda
kompyuterlarning yo‘nalish jadvallari eskirishi mumkin. Bundan tashqari bu
jadvallar odatda kam axborotga ega, masalan, faqat bir nechta
marshrutizatorlarning manzili.
Kompyuterlar xatti-
xarakatini tuzatish uchun marshrutizator “yo‘nalishni
boshqa tomonga yo‘naltirish” (Redirect) deb nomlanuvchi ICMP protokolining
xabarini ishlatishi mumkin.
ICMP protokolini boshqa tomonga yo‘naltirish mexanizmi, kompyuterlarga
uning lokal marshrutizatorlarining faqat IP-manzillarini konfiguratsiya fayllarida
asrashga imkon beradi. Bos
hqa tomonga yo‘naltirish xabarlari yordamida
marshrutizatorlar kompyuterga, qaysi marshrutizatorga u yoki bu tayinlangan
tarmoq uchun paketlarni jo‘natish zarurligi to‘g‘risida unga kerakli axborotni xabar
qilib turadi, ya’ni marshrutizatorlar kompyuterga, yo‘nalish jadvallarining ularga
kerakli qismini uzatishadi.
Marshrutizator “yo‘nalishni boshqa tomonga yo‘naltirish” xabariga
keyinchalik foydalaniladigan IP manzil va o‘z ma’lumotlar maydonining birinchi
64 bitli dastlabki paket sarlovhasini joylashtiradi.
Paket sarlovhasidan qurilma qaysi tarmoq uchun ko‘rsatilgan
marshrutizatordan foydalanish kerakligini bilib oladi.
80
3.4. IP
– telefoniyada qo’llaniluvchi standartlar va protokollar
Ma’lumot uzatish tarmoqlari orqali telefon so‘zlashuvlarini tashkil etishning
samarali usuli, IP texnologiyasining ilovalaridan biri - IP telefoniya hisoblanadi. U
eng iqtisodiy -
foydali usul bo‘lib, uning asosida foydalanuvchiga telefon
so‘zlashuvlar uchun kam bo‘lgan xarajatlarni talab etuvchi telefon xizmatlari taklif
etiladi.
IP ga asoslangan tarmoqlarda barcha ma’lumotlar: ovoz, matn, video,
kompyuter dasturlari yoki boshqa turdagi barcha axborotlar paketlar ko‘rinishida
uzatiladi. Ushbu tarmoqdagi barcha kompyuter va terminallar o‘zining noyob
manziliga ega. Uzatiladi
gan paketlar mazkur sarlovhada ko‘rsatilgan manzil
asosida qabul qiluvchiga jo‘natiladi. Ma’lumotlar bir vaqtning o‘zida ko‘pgina
foydalanuvchilar va jarayonlar orasida bitta shu tarmoq orqali uzatilishi mumkin.
IP tarmoqda muammolar yuzaga kelsa, shikastl
angan joyni ma’lumotlar aylanib
o‘tishi mumkin. Bu vaziyatda IP protokol signali uchun kanal ajratilishini talab
etmaydi.
IP tarmoq orqali ovozlarni uzatish jarayoni bir necha bosqichdan iborat:
Dastlab ovoz raqamlanadi. Keyin raqamlangan ma’lumotlar fizik hajmni
kamaytirish maqsadida taxlil etiladi va ko‘rib chiqiladi. Odatda shu bosqichda
ortiqcha tanaffuslar va fon shovqinlari yo‘qotiladi hamda jipslashtiriladi.
Navbatdagi bosqichda qabul qilingan ma’lumotlar ketma-ketligi paketlarga
bulinadi va unga qabul qiluvchining manzil-axborot protokoli hamda
xatolarni tuzatishga doir qo‘shimcha ma’lumotlar qo‘shiladi. Shu vaqtda paketni
bevosita tarmoqqa uzatilishidan avval, uning tashkil topishi uchun kerakli
miqdordagi ma’lumotlarni vaqtincha to‘planishi yuz beradi.
Qabul qilingan paketlardan axborotlarni ajratib olish ham bir necha
bosqichlardan iborat: Ovoz paketlari qabul qiluvchi terminaliga yetib kelgach,
avval uning ketma-ketlik tartibi tekshiriladi. IP-tarmoq yetkazish muddatini
kafolat
lamaydi, tartib raqami yuqori bo‘lgan paketlar avvalroq borishi va ular
orasidagi intervallar ham o‘zgarib turishi mumkin. Dastlabki ketma-ketlikni va
| 