Ayrıqshalıqlar teoriyası
Ayrıqshalıqlar teoriyası avtorlarınan biri ingliz psixologı G. Olport hár bir shaxs individual xarakter qásiyetleri yamasa uqıpları (belgileri) dıń ayriqsha hám tákirarlanmas birikpesi dep esaplaǵan. Dispozitsiya degende ol minez-qulıqtıń turaqlı ózgeshelikin, málim bir jaǵdayda shaxstıń ózin qanday tutıwǵa tayınlıǵın tushundi. Yaǵnıy, xarakter mudami minez-qulıqta yamasa iskerlikte kórinetuǵın boladı hám insandı teńib alıw ushın ol menen ushırasıw, biznesde qandaylıǵın kóriw kerek.
Insannıń pútkil psixik túsin belgileytuǵın oraylıq xarakter yamasa ayrıqshalıqlar ámeldegi bolıp, olar tezlik penen itibardı tartadı. Kimdir anıq miynetkesh, ekinshisi bolsa salmaqli miynetten shaǵılısıwǵa ıntıladı. Biri shad kewilli, shad kewilli házil-házil-dálkek, ekinshisi mudam hámme zattan narazı, hámme zattan noliydi. Geyparalar itibarsızlıq dárejesine shekem ózine isenimli, basqaları bolsa ıqtıyatlı hám ǵayratsızlıq. Bulardıń barlıǵı bizdan shaxstı xarakteristikalawdı sorawǵanda, biz birinshi bolıp at beretuǵın tiykarǵı ayrıqshalıqlar bolıp tabıladı.
Oraylıq belgiler menen bir qatarda kóplegen ekilemshi belgiler bar. Olar tezlik penen sezilmaydi hám teńib alıw ushın kóbirek waqıt talap etiledi. Ekilemshi, mısalı, qızıǵıwshılıqlar, ardaqlı shınıǵıwlar, kiyim-keshek abzallıǵı, talǵamlar hám basqalar.
Allport sonıń menen birge, ulıwma hám individual ayrıqshalıqlardı aytıp otedi. Insan jámiettiiń bir bólegi bolıp, tuwılishdanoq kópshilik adamlarǵa tán bolǵan pazıyletlerdi óz ortalıǵından aladı, mısalı, biz milliy xarakter dep ataydigan ózgeshelik bolıp tabıladı. Italiyalıqlar hám Lotin amerikalıqlar ańsatǵana tınıshsızlanıwlı hám sezimli, Norvegiyalıqlar hám shvedlar, kerisinshe, júdá xotirjam, aqılǵa say hám aste, Yaponiyalıqlar bolsa oylaw hám saldamlılıq menen ajralıp turadı.
Individual xarakter qásiyetleri insandı basqa adamlardan ajıratıp turatuǵın zat bolıp tabıladı. Olar qanshellilik kúshli kórsetilgen bolsa, temanıń individuallıǵı sonshalıq jaqtılaw boladı. Biraq, eger individual ayrıqshalıqlar ulıwma ayrıqshalıqlarǵa qarsı bolsa, ol jaǵdayda jámiyet bunday shaxsqa salıstırǵanda social sankciyalardı qóllawı múmkin, mısalı, qaralaw.
G. Olportniń ayrıqshalıqlar teoriyası tiykarında shaxstı psixologiyalıq diagnostika qılıw usılları jaratıldı, mısalı, omilli analiz, G. Eyzenk, R. Kettel hám basqalar testleri.
|
