Tema:Sabaqti
Vikipediya, ashıq ensiklopediya
Sabaq jobası -bul oqıtıwshı tárepinen oqıtıw stuldıń tolıq xarakteristikası yamasa sabaq ushın " úyreniw traektoriyası. Kúndelik sabaq jobası oqıtıwshı tárepinen sinfni úyreniwge basshılıq qılıw ushın islep shıǵıladı. Tolıq maǵlıwmatlar oqıtıwshınıń qálewine, úyrenilip atırǵan temaǵa hám studentlerdiń mútajliklerine qaray ózgeredi. Rejege salıstırǵanda mektep sisteması tárepinen qoyılǵan talaplar bolıwı múmkin[1]. Sabaq jobası - bul arnawlı bir sabaqtı ótkeriw boyınsha oqıtıwshınıń qollanbası bolıp, ol maqset (studentler neni úyreniwi kerek), maqsetke qanday erisiw (usılı, tártibi) hám maqset qanshellilik tuwrı bolǵanlıǵın ólshew usılın óz ishine aladı hám tómendegilerge erisildi ( test, jumıs beti, úy wazıypası hám basqalar )[2].
Sabaq jobası ushın bir neshe usıllar ámeldegi bolsada, kóbisinde tómendegi atlarbilan menen qabıl etilgen. Tómendegi bólimlerge bólingen.
Sabaqtıń atı
Sabaqnining barıwı bólistiriwi ushın zárúr bolǵan waqıt kestesi.
Paydalanılǵan kórgezbeler dizimi
Maqsetler dizimi, olar minez-qulıq maqsetleri.
Studentlerdi sabaqtıń kónlikpeleri yamasa túsiniklerine itibar qaratatuǵın jıynaq—bular súwret yamasa modellerdi kórsetiw, jetekshi sorawlar beriw yamasa aldınǵı sabaqlardı kórip shıǵıwdı óz ishine aladı ;
Sabaqtı quraytuǵın waqıyalar izbe-izligin, sonday-aq oqıtıwshınıń kórsetpe kirgiziwin hám kerek bolǵanda, jańa kónlikpe hám ideyalardı bekkemlew ushın studentler tárepinen basqarılatuǵın ámeliyattı xarakteristikalaytuǵın oqıw komponenti taashkil etiw;
Studentlerge ǵárezsiz túrde kónlikpeler yamasa bilimlerdi keńeytiw imkaniyatın beretuǵın ózbetinshe jumıs ámeliyatı haqqında maǵlıwmat beredi;
Juwmaq, bul erda oqıtıwshı talqılawdı juwmaqlaydı hám sorawlarǵa juwap beredi;
Bahalaw komponenti, kórsetpe berilgen kónlikpeler yamasa túsiniklerdi ózlestiriw ushın test—javob beriw ushın sorawlar kompleksi yamasa ámel qılıw kerek bolǵan kórsetpeler kompleksi;
Sabaqtıń qáwipleri hám olardı minimallastırıw boyınsha kórilgen sharalar hújjetlestirilgen qáwipti bahalaw ;
Oqıtıwshı sabaqtıń ózi haqqında oylaw ushın paydalanatuǵın analiz komponenti—masalan, ne islegen hám neni jaqsılaw kerek;
Dawam etiw waqti komponenti aldınǵı sabaq mazmunın kórip shıǵadı hám sáwlelendiredi.
Sabaqta Gerbart usılı daǵı jantasıw :
Tayarlıq hám kórsetpe: Bul oqıwshınıń aldınǵı bilimleri menen bólew, balalardıń qızıǵıwshılıǵın oyatıw hám olardıń sezim-sezimlerin tartıw arqalı balalardı sabaq mazmunına tayarlaw hám úndewge tiyisli. Bul balanıń sanasına jańa bilimlerdi alıwǵa tayarlaydı. " Oqıwshılardıń qaydalıǵın biliw hám olar qayda bolıwǵa háreket etiwleri kerekligini biliw jaqsı oqıtıwdıń eki tiykarǵı shárti bolıp tabıladı. " Sabaqlar tómendegi tárzde baslanıwı múmkin:
a) Eki yamasa ush qızıqlı, biraq tiyisli sorawlar b) Súwret/lar, diagramma yamasa modeldi kórsetiw c) jaǵday Maqset bayanı : Sabaqtıń dıqqat orayın anıq, ıqsham bayanatda járiyalaw, mısalı, " Búgin biz úyrenemiz... "
Prezentaciya hám islep shıǵıw : Haqıyqıy sabaq bulmanda baslanadı. Bul basqısh studentlerdiń jaqsı aktivligin óz ishine alıwı kerek. Oqıtıwshı hár qıylı qurallardan, mısalı, sorawlar, súwretler, túsindirisler, kórgezbeler, kórgezbeli hám sensorlı qurallardan paydalanadı. Informaciya hám bilim beriliwi, túsintiriliwi, jarıyalaılıwı yamasa usınıs etiliwi múmkin. Tómendegi principlerdi esta saqlaw kerek.
a) Tańlaw hám bóliniw principi: Bul tema túrli bólimlerge bóliniwi kerek. Oqıtıwshı, sonıń menen birge, ózi qansha aytiwi hám oqıwshılardıń ózleri biliwi kerekligi haqqında qarar qabıllawı kerek.
b) Izbe-iz hám izbe-izlik usılları : Oqıtıwshı aldınǵı hám keyingi bilimlerdiń oqıwshılarǵa túsinikli bolıwın támiyinlewi kerek.
c) Jeńimpazlıq hám integraciya usılları : Oxir aqıbet, bólimlerdi ajıratıw pútinlikti túsiniwge járdem beriw ushın olardıń kombinatsiyası menen gúzetiliwi kerek.
Assotsiatsiyani salıstırıwlaw : mudamı jańa ideyalar yamasa bilimlerdi uyqas usılı mısallar keltiriw hám tiyisli túsinikler menen salıstırıwlaw arqalı kúndelik turmıs jaǵdayları menen bólew maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. Bul qádem principlerdi ornatıw yamasa tariyplerdi ulıwmalastırıwda zárúrli áhmiyetke iye.
Ulıwmalastırıw usılı : Bul túsinik úyrenilgen bilimlerdi sistemalastırıw menen baylanıslı. Salıstırıwlaw hám qarama-qarsılıq ulıwmalastırıwǵa alıp keledi. Oqıwshılardıń ózleri juwmaq shıǵarıwına háreket qılıw kerek. Bul oqıwshılardıń óz pikirlewi, oy-pikir júrgiziwi hám tájiriybesine alıp keliwi kerek.
Qóllaw usılı : Úyrenilgen principlerdi jańa jaǵdaylarda oylaw hám qóllaw ushın jaqsı intellektual iskerlik talap etiledi. Bilim paydalanıwǵa tapsırılsa hám tekserilse, anıq boladı hám oqıwshı intellektual quramınıń bir bólegi boladı.
Tákirarlaw usılı : Sabaq jobasınıń aqırǵı basqıshında oqıtıwshı oqıwshılar temanı tushungan yamasa tushunmaganligini anıqlawǵa háreket etedi. Bul sabaqtıń natiyjeliligin bahalaw/baholash ushın studentlerge sabaq mazmunı boyınsha sorawlar beriw yamasa oqıwshınıń túsiniw dárejesin tekseriw ushın qısqa maqsetler qoyıw arqalı qollanıladı ; mısalı, diagramma daǵı túrli bólimlerdi belgilew hám taǵı basqa.
Sabaq ótiw usılları hám jobaları
Jaqsı islep shıǵılǵan sabaq islenbesinde oqıwshılardıń qızıǵıwshılıq hám mútajlikleri óz hákisin tabadı. Ol bilimlendiriw tarawı daǵı eń jaqsı tájiriybelerdi óz ishine aladı. Sabaq jobası oqıtıwshınıń tálim filosofiyası menen baylanıslı bolıp, oqıtıwshınıń pikirine kóre, studentlerdi tárbiyalaw maqseti[3].
Úlgi, orta anglichan tili programmasınıń sabaq jobaları ádetde tórtew tema átirapında. Olar kórkem ádebiyatqa baylanıslı tema, til hám kompozitsiya elementleri, ádebiyat tariyxı hám kórkem ádebiyatqa baylanıslı janr bolıp tabıladı. Keń, tematikalıq sabaq jobası ábzallaw, sebebi ol oqıtıwshına hár qıylı izertlew, jazıw, sóylew hám oqıw tapsırmaların jaratılıwma múmkinshilik beredi. Bul oqıtıwshına hár qıylı ádebiyat janrlarini úyretiwde járdem beredi hám videotasmalar, filmler hám teledasturlarni óz ishine aladı. Bunnan tısqarı, ol ádebiyat hám anglichan tilin birgelikte oqıtıwdı ańsatlashtiradi[3]. Tap sonday, tariyx sabaqlarınıń jobaları mazmunga (tariyxıy anıqlıq hám tiykarǵı maǵlıwmatlar ), analitik pikirlewge, iskala hám sabaq dúzilisiniń ámeliyligine hám tálim maqsetlerine erisiwge qaratılǵan [4]. Mektep talapları hám oqıtıwshınıń jeke diydi, sol tártipte sabaq jobasına qoyılatuǵın anıq talaplardı belgileydi. Bul talaplar oqıwshılar hám studentlrda túrli usıllarda qollanıladı. Túrlishe túsinik hám pikir ańlatadı.
Tiykarǵı sabaq jobası menen derlik birdey formatqa sáykes keledi, lekin bir neshe kún yamasa hápte dawam etiwi múmkin bolǵan pútkil jumıs birligin óz ishine aladı. Zamanagóy konstruktivistik oqıtıw usılları individual sabaq jobaların talap etpesligi múmkin. Birlik jobası arnawlı bir maqsetler hám waqıt kestelerin óz ishine alıwı múmkin, biraq sabaq jobaları studentler mútajlikleri hám úyreniw usıllarına maslasqanı ushın jáne de aktiv bolıwı múmkin. Zamanagóy usıllardan keń paydalanıw kerek.
Jańa usıl daǵı sabaqtı joybarlaw -bul tolıq súwretti usınıs etetuǵın oqıw iskerligin tuwrı tańlaw. Birlikti joybarlaw -bul temanı sistemalı tártipke salıw. " Birlik jobası - bul metodologiya hám mazmundan ibarat maqsetlerge erisiw ushın baylanısqan bir qatar úyreniw tájiriybesin óz ishine alǵan rejadir" bul rejege Samford usılı dep at berilgen. " Birlik-bul joybarlaw, jobalardı orınlaw hám nátiyjelerdi bahalawdı óz ishine alǵan oqıtıwshı baslıqlıǵıdaǵı bir gruppa oqıwshılar tárepinen sheriklikte islep shıǵılǵan oraylıq mashqala yamasa maqset átirapında hár qıylı iskerlik, tájiriybe hám tálim túrlerin shólkemlestiriw" (Tálim sózligi).
Birlik rejesiniń kriteryaları :
Oqıwshınıń mútajlikleri, múmkinshilikleri, qızıǵıwshılıqları esapqa alınıwı kerek.
Studenttiń bekkem psixologiyalıq bilimleri tiykarında tayarlanǵan.
Jańa tálim tájiriybesin usınıs etiń; sistemalı, lekin maslasıwshı.
Oqıwshınıń dıqqatın aqırıǵa shekem ustap turing.
Oqıwshınıń social hám fizikalıq ortalıǵı menen baylanıslı.
Student shaxsın rawajlandırıw.
Sonı atap ótiw kerek, sabaqtı joybarlaw sabaq jobası shablonın toltırıw emes, bálki pikirlew procesi bolıp tabıladı. Sabaq jobası kók reńli baspa, háreketler ushın qóllanba kartası, klasstaǵı oqıw iskerliginiń tolıq keste, túsinikler, kónlikpeler hám ilmiy tájriybe payda etiwde munasábetlerdi úyretiwdiń usıllarına, sistemalı jantasıwı retinde názerde tutılǵan.
Sabaq jobasın dúziwde birinshi náwbette maqsetti, yaǵnıy pútkil sabaq ushın maqset bayanın jaratıw kerek. Ob'ektiv bayandıń ózi oqıwshılar sabaq aqırında ne ete alıwına juwap beriwi kerek. Maqset pútkil sabaq jobasın basqaradi. Sabaq jobası bar ekenligin sebebi oqıtıwshı sabaq jobasınıń maqsetleri oqıwshılardıń rawajlanıw dárejesine sáykes keliwin támiyinlewi kerek. Oqıtıwshı, sonıń menen birge, oqıwshılardıń jetiskenliklerinen úmitleri úlken ekenligin, isenimi kóp ekenligin sińira alıwı hám adtoydil xoxlashini uqqızıwı kerek[3].
Sabaq islenbelerin jetkiziw
Kanada tálim keńesi tárepinen oqıtıw procesiniń natiyjeliligin asırıw ushın tómendegi kórsetpeler islep shıǵılǵan :
Oqıtıwdıń basında studentlerge usınıs etiletuǵın didaktik kórgezbelerdiń ulıwma suwretin usınıs etedi. Kórgezbelerdi usınıwda ılajı bolǵanınsha kóbirek didaktik hám texnikalıq qurallardan hám hár qıylı tanıs mısallardan paydalanıw. Materialdı logikalıq tárzde hám mazmunli birliklerde usınıs etiliwi ushın tártiplang. Studentler ushın qashannan berli tanıs bolǵan termin hám túsiniklerden paydalanıwǵa háreket etiń.
Oqıw jaǵdayı hám bahalaw jaǵdayı ortasındaǵı uqsawlıqtı maksimal dárejede asırıń hám tiyisli oqıw ámeliyatın támiyinlang. Studentlerge tapsırmalar arqalı uyge qaytqanlarında tezlik penen jańa kónlikpelerinen paydalanıw múmkinshiligin beriń. Sabaqtıń zárúrligi haqqında xabar beriń, olardıń motivatsiyası dárejesin asırıń hám jańa quramdı tabıslı juwmaqlaǵan hám birlestirgen studentler ushın sıylıqlardı joybarlaw arqalı shetke shıǵıw minez-qulqların qadaǵalaw etiń. Tálim natiyjeliligin saqlap qalıw ushın bahalaw ádalatlı hám erisiw múmkin bolıwı kerek.
Motivatsiya kognitiv qábilettiń hár qanday ósiwinen ǵárezsiz túrde tálim nátiyjelerine tásir etedi. Oqıw motivatsiyasına hújdanlıq sıyaqlı individual ayrıqshalıqlar hám oqıw ortalıǵı tásir etedi. Sol sebepli múmkinshiligi barınsha real tapsırmalardı beriwge háreket qılıw zárúrli bolıp tabıladı. Studentler óz tezliginde hám tuwrı juwaplar tezlik penen bekkemlanganda, itimal tez " Jaqsı orınlanǵan" menen úyreniwedi. Kóplegen Z áwlad oqıwshıları ushın texnologiyadan paydalanıw úyreniwdi xoshametlewi múmkin. Simulyatsiyalar, oyınlar, virtual álemler hám onlayn tarmaq qashannan berli oqıwshılardıń qanday úyreniwi hám úyreniw tájiriybesin islep shıǵıw hám jetkizip beriwdi revolyuciya qılıp atır. Joqarı vizual hám interaktiv ortalıqta tereń tájiriybelik úyreniwge sho'ng'igan oqıwshılar bul tájiriybege intellektuallıq túrde tartinadilar.
Izertlewler sonı kórsetedi, oqıwshılar sanasında úyreniwge bolǵan mútajlikti (Ne ushın men úyreniwim kerek, haqıyqatqa sáykes keletuǵın maqset) jaratıw zárúrli bolıp tabıladı. Sondaǵana oqıwshılar ótkerilgen “qanday hám neni úyreniw” bólegin oqıtıwshınan aqıl etisleri múmkin. Sonıń menen birge, oqıwshılardıń oqıw ortalıǵında júz bolıwı múmkin bolǵan waqıyalar hám minez-qulqlar aqıbetleri tuwrısında kútiwlerin anıqlawǵa járdem beretuǵın kóplegen maǵlıwmatlardı usınıs etiń. Mısalı, differensial teńlemeler boyınsha maman bolıwdı úyreneip atırǵan studentler stressli jaǵdaylarǵa, joqarı oqıw júklerine hám qıyın ortalıqqa dus keliwleri múmkin. Izertlewler sonı kórsetedi, bunday sharayatlardıń unamsız tásirin studentlerge ne bolıwı múmkinligin aldınan biliw hám olardı basqarıw kónlikpeleri menen úskenelew arqalı kemeytiw múmkin.
Sinfni basqarıw hám sabaq ótiw usılları.
Isenimli sabaq jobasın dúziw sinfni basqarıwdıń zárúrli bólegi bolıp tabıladı. Onıń ushın nátiyjeli strategiyalardı klasqa, studentlerge hám ulıwma ortalıqqa kirgiziw qábileti talap etiledi. Sabaq jobalarınıń kóp túrleri hám olardı jaratıw usılları bar. Oqıtıwshılar jámáátlik qatnasatuǵın studentlerdi óz ishine alǵan jobalar dúziw arqalı gruppa sharayatında sın pikirlewdi xoshametlewleri múmkin. vizual strategiyalar sinfni basqarıwda járdem beretuǵın sabaq jobalarına baylanısqan taǵı bir komponent bolıp tabıladı. Bul vizual strategiyalar hár qıylı studentlerge ózleriniń oqıw strukturaların asırıwǵa járdem beredi hám, itimal, olardıń materialdı yamasa sabaq jobasındaǵı zatlardı ulıwma túsiniwlerine járdem beredi. Bul strategiyalar, sonıń menen birge, múmkinshiligi sheklengen studentlerge jáne de natiyjelilew úyreniw múmkinshiligin beredi. Oqıtıwshılar sinfni basqarıw hám studentlerdi qollap-quwatlaw ushın isletiliwi múmkin bolǵan keń kólemli strategiyalardı ámelge asırıwları kerek. Olar ózleriniń arnawlı klassları, oqıwshılar túri, oqıtıw usılı hám basqalar ushın sabaqtı joybarlawǵa kirgiziw ushın eń jaqsı strategiyalardı tabıwları hám olardan óz paydaları ushın paydalanıwları kerek. Eger oqıtıwshı sabaqtı tuwrı rejelestirgen bolsa, klass jaqsılaw boladı, sebebi ol studentler ushın strukturanı támiyinleydi. Sabaq waqtından ónimli paydalana alıw tiykarǵı sabaq jobaların dúziw menen birge keledi[5].
Oqıwshılarǵa soraw hám tapsırmalardı beriw.
Tapsırmalar klassta yamasa keyingi sabaq dáwirinde orınlanıwı kerek bolǵan úy wazıypaları [6]. Bul wazıypalar zárúrli áhmiyetke iye, sebebi olar oqıw stul studentlerge maqset qoyıw, oǵan erisiw ushın kúsh hám saldamlı akademikalıq kontekstlerde qatnasıwǵa qızıǵıwshılıqtı támiyinlewge járdem beredi, sebebi olar akademikalıq kurs jumıslarında qatnasıw ushın zárúr bolǵan mazmun hám kónlikpelerge iye boladılar [7].
Jańa usıllardı qóllaw.
Pútkil sinf—o'qituvchi pútkil klasqa lekciya etedi hám sinfni klasstaǵı dodalawlarda birgelikte qatnasadı.
Kishi gruppalar—talabalar úsh yamasa tórt kisiden ibarat gruppalarda tapsırmalar ústinde isleydi.
Seminarlar—talabalar bir waqtıniń ózinde túrli wazıypalardı atqaradılar. Seminar shınıǵıwları sabaq jobasına maslastırılǵan bolıwı kerek.
Ózbetinshe jumıs—talabalar tapsırmalardı jalǵız tártipte atqaradılar.
Qatarlaslardı úyreniw—talabalar bir-birlerinen úyreniwleri ushın birgelikte, júzbe-júz isleydi.
Shártnama ishi—o'qituvchi hám student student belgilengen múddetkeshe málim muǵdardaǵı jumıstı orınlawı kerekligi tuwrısında shártnama dúzedi[3].
Bul tapsırma taypaları (mısalı, qatarlas úyreniw, ǵárezsiz, kishi gruppalar ) oqıtıwshınıń oqıwshı hám klasstıń materialdı túsiniwi haqqında maǵlıwmat beretuǵın bahalaw ólshewlerin tańlawına basshılıq qılıw ushın da isletiliwi múmkin. Biggs (1999 ) tárepinen talqılaw etilgeni sıyaqlı, oqıtıwshı qaysı túrdegi tapsırmanı tańlawda studentlerge kóbirek payda keltiriwi múmkin bolǵan qosımsha sorawlardı kórip shıǵıwı múmkin. Bularǵa tómendegiler kiredi:
Hár túrlı qıyınshılıq dárejesindegi tapsırmalardı tańlawdan aldın studentler qanday úyreniw dárejesine ıyelewleri kerek?
Oqıtıwshı oqıwshılar tapsırmanı orınlaw ushın qansha waqıt jumsawların qáleydi?
Oqıtıwshı student bahası hám oy-órislerin bildiriwi ushın qansha waqıt hám kúsh sarplaydı?
Tapsırmadan maqset ne? (mısalı, studentlerdiń úyreniwin baqlaw ; studentlerge túsiniklerdi ámelde qóllaw ushın waqıt beriw; gruppa procesi yamasa ǵárezsiz izertlew sıyaqlı tosınarlı kónlikpelerdi shınıǵıw qılıw )
Tapsırma sabaq jobasınıń qalǵan bólegine qanday sáykes keledi? Tapsırma mazmunı bilimin tekseradimi yamasa jańa kontekstte qóllawdı talap etedime[8]?
Sabaq jobası málim bir sheńberge sáykes keledime?
Oqıtıwshınıń sabaqǵa tayınlıǵı. Sabaqtıń natiyjeliligi onıń puqta tayarlanǵanlıǵı hám nátiyjeli islengenligi menen baylanıslı. YAxshi joybarlastırılmaǵan, etarlicha oylap shıǵılmaǵan, asıǵıs dúzilgen hám oqıwshılar múmkinshiliklerine maslastırilmagan sabaq sapalı bola almaydı. Sabaqǵa tayarlıq anıq sharayatlarda eń joqarı juwmaqlawshı nátiyjege erisiwdi támiyinleytuǵın oqıw -tárbiyalıq processni dúziliwin támiyinlew, komleks ilajlardı islep shıǵıw bolıp tabıladı.
Oqıtıwshınıń sabaqǵa tayınlıǵında tómendegi ush basqısh kózge taslanadı : kesellikti anıqlawlaw, boljaw, proektlestiriw (joybarlaw ). SHu menen birge oqıtıwshı ámeliy materiallardı jaqsı biliwi, óz pánin erkin aparıwǵa jetiwi kerek. Sabaqǵa tayarlıq tiykarın bolajaq gúmiratning algoritmları, natiyjeliligi baylanıslı bolǵan faktorlar hám jaǵdaylardı esapqa alıwdı támiyinleytuǵın qádemlerdi izbe-iz tártip menen orınlaw quraydı.
Algoritmdı ámelge asırıw anıq sharayatlardı diagnostika qılıw menen baslanadı. Kesellikti anıqlaw didaktik process keshetuǵın barlıq sharayatlardı oydinlashtirish, onıń nátiyjelerin belgilew bolıp tabıladı. Ol jaǵdayda oqıwshılardıń múmkinshilikleri, olardıń xızmetleri hám qulıqları, motivları, talap hám uqıpları, qızıǵıwshılıq hám qábiletleri, bilimpazlıq dárejesi, oqıw materialınıń ózgesheligi, onıń ámeliy áhmiyeti, sabaq dúzilisi, jańa informaciyanı ózlestiriw, bekkemlew hám sistemalastırıw, bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerin baqlaw hám de ońlaw sıyaqlı jaǵdaylar kórinetuǵın boladı.
Boljaw bolajaq sabaqtı dúziliwiniń túrli varianlarini bahalaw hám olardan qabıl etilgen kriteryalarǵa muwapıq eń maqulini tańlap alıw.
Proektlestiriw (joybarlaw ) oqıwshılardıń oqıw iskerligin basqarıw programmasın jaratıw bolıp, ol sabaqǵa tayarlanishning juwmaqlawshı basqıshı esaplanadı. Joybar (basqarıw programması ) qısqa hám anıq, erkin dúzilgen, pedagog ózi ushın basqarıw procesi zárúrli jaǵdayları (kimdan hám qashan soraw, qayda temanı kirgiziw, shınıǵıw keyingi basqıshına qanday ótiw, aldınan názerde taza qıyınshılıqlar júzege kelgeninde processni qaysı sxema boyınsha qayta ózgertiw) ni belgilep alıwǵa múmkinshilik jaratıwshı hújjet bolıp tabıladı. Basqarıw programması sabaqtıń dástúriy rejesinen basqarıw tásir kórsetiwlerin anıq hám túsinikli belgilep alıw menen parıq etedi.
Tálimdiń járdemshi formaları. Tálimdiń járdemshi formaları : to'garak, praktikum, seminar, konferensiya, máslahát (konsultatsiya), fakultativ shınıǵıw, oqıw ekskursiyalari, oqıwshılardıń ǵárezsiz úy jumısları hám basqalar esaplanadi.
Mektepden tısqarı shınıǵıwlardıń tiykarǵı hám turaqlı túrlerine oqıw procesiniń strukturalıq bólegi retinde qaralatuǵın, oqıwshılardıń ǵárezsiz úy jumısları kiredi. Onıń tiykarǵı maqseti - sabaqta ózlestirilgen bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerin keńeytiw, tereńlestiriw, olardı esten shıǵarıwdıń aldın alıw, oqıwshılardıń individual uqıpı, uqıp hám qábiletin rawajlandırıwdan ibarat. Bul jumıslar oqıw programması talapları, oqıwshılardıń qızıǵıwshılıq hám mútajlikleri hám de olardıń rawajlanıw dárejelerin esapqa alıp qurıladı. Oqıwshılardıń ǵárezsiz úy jumısları málim didaktik wazıypalardı atqaradı. CHunonchi, sabaqta ózlestirilgen bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdi bekkemlew, klassta islep shıǵılǵan oqıw materialın keńeytiw hám tereńlestiriw, shınıǵıwlardı ǵárezsiz orınlaw kónlikpelerin qáliplestiriw, programmalı material sheńberine kiretuǵın kólemde individual tapsırmalardı orınlaw tiykarında ǵárezsiz pikirlewin rawajlandırıw, individual baqlawlar, tájiriybeler, gerbariy, tábiyiy úlgiler, otkritkalar, súwretler, gazeta hám jurnal taxtaları statistikalıq maǵlıwmatlar sıyaqlı oqıw qóllanbaların toplaw hám tayarlaw hám basqalar.
Sabaqlarda pedagogdıń oqıwshılar tárepinen úy wazıypalarınıń hadal orınlawlarına kem itibar berip atırǵanlıqları, olardı klassta tekseriwge uninmasliklari, jaqsı ózlestirip atırǵan oqıwshılardı xoshametlantirib barmasliklari tálim ámeliyatda keń tarqalǵan kemshilik esaplanadı. Úy wazıypaların túsintirip beriwge kóbinese waqıt etpeydi, olar asıǵıs beriledi. Pedagoglar kemnen-kem jaǵdaylarda, oqıwshılar úy wazıypasın atqarayotganda dus keletuǵın qıyınshılıqların kórsetip berediler, olardı saplastırıw jolin bolsa kórsetpeydilar. Nátiyjesinde ǵárezsiz úy wazıypalarınıń orınlanıwı nátiyjesiz bolıp qaldı.
Pán to'garaklari baǵdarı, mazmunı, jumıs metodı, oqıw waqtı hám basqa tárepleri menen ajralıp turadı. Olar oqıwshılardıń qızıǵıwshılıq hám qábiletlerin rawajlandırıw, oqıwǵa unamlı munasábetti qáliplestiriwge járdem beredi.. To'garaklar oqıwdı turmıs menen baylanısın kúshaytadı, pánleraro baylanıslılıqtı rawajlantıradı. Pán to'garaklarida oqıwshılardıń jumısları oqıw procesin aktivlestiredi, oqıw sapasın asırıwǵa járdem beredi.
Tálimdiń járdemshi formalarına ekskursiyalar da kiredi. Olar ǵalabalıq, gruppalı hám kishi gruppalı bolıwı múmkin. Oqıw ekskursiyalari bólek pánler hám de bir qansha pánler boyınsha da joybarlawtırıladı. Ekskursiyani tabıslı ótkeriw ushın oqıtıwshı oǵan puqta tayarlanishi: ob'ekt hám mashrut menen aldınan tanısıp shıǵıwı, tolıq rejani islep shıǵıwı, oqıwshılardı bolajaq tapsırmalardı orınlawǵa qosa alıwı kerek. Ekskursiya rejesinde tema hám maqset, ob'ekt, ol menen tanısıw tártibi, oqıwshılar aqıl etiw xızmetlerin shólkemlestiriw, tapsırmanı orınlaw ushın zárúr bolǵan qurallar hám úskeneler, juwmaq soǵıw kórsetiledi. Ekskursiyani ótkeriw metodikası tema, didaktik maqset, oqıwshılardıń jası, olardıń rawajlanıwı hám de ekskursiya ob'ektine baylanıslı boladı.
Mektep oqıw jobası túrli fakultativ hám tańlawı boyınsha kurslardı shólkemlestiriwdi názerde tutadı. Olar oqıwshılar, olardıń ata-anaları qálew hám qızıǵıwshılıqların esapqa alıw menen islep shıǵıladı. Ámeliyatda fermerlik, ekonomika, elektro hám radiotexnika, elektronika, polimerlar ximiyasi, astrofizika, psixologiya, etika, áyyemgi tariyx, botanika birpara tarawları, ekinshi shet tili, etnografıya, stenografiya, kitapxana jumısı, súwretshishilik, muzıka sıyaqlı kurslardı fakultativ retinde uyreniledi. Fakultativ hám pánlerdi dizimin anıqlawda tek oqıwshılar tilekleri emes, bálki social talaplar hám mektep múmkinshiliginen kelip shıǵıladı. Fakultativ hám tańlawı boyınsha shınıǵıwlar májburiy hám ulıwma orta bilim beriw pánleri menen tıǵız baylanıslılikda ótkeriliwi kerek.
Máslahát (konsultatsiya - oqıw sáwbeti) ga talaplar kóbinese oqıwshılardıń málim oqıw materialı yamasa tapsırig'i ústinde ózbetinshe islewi sebepli júzege keledi. Bunda kóbirek oqıwshı soraw beredi. Tuwrı islengen konsultatsiya oqıwshılarǵa oqıw materialın iyelewde qıyınshılıqlardı engishga járdem beredi. Konsultatsiya dawamında oqıtıwshı oqıwshılar iskerligin ol yamasa bul máseleni tuwrı túsiniwge ǵárezsiz keletuǵın, olar ushın qıyın tapsırmanı túsinip alatuǵın etip, úyrenilip atırǵan materialdı mánisin ashıwǵa úyrenetuǵın etip jóneltiredi. Konsultatsiya oqıtıwshına oqıwshılar bilimlerindegi kemshiliklerdi anıqlaw, bólek itibar beriwdi talap etiwshi jaǵdaylarǵa olardıń dıqqatın qosıwǵa múmkinshilik beredi. Tuwrı islengen konsultatsiya oqıwshılarda ózin baqlaw, bilimlerge sın kózqarastan kóz menen qarawdı tárbiyalaydı. Oqımıslılıq dárejesin tuwrı anıqlawǵa járdem beredi.
Joqarı tálim sistemasında tálimdiń qanday shólkemlestirilgen formaları qollanılıp atır?
Úzliksiz tálimdiń hámme basqıshlarında tálimdiń ayriqsha shólkemlestirilgen formaları bar. Atap aytqanda : eki basqıshlı joqarı tálim sistemasında ayriqsha tálim formaları bar. Bularǵa : lekciyalar, seminar hám ámeliy shınıǵıwlar, kafedra oqıtıwshılarınıń ashıq lekciyalarında qatnasıw, lekciya tekstin tayarlaw hám talqılaw, oqıw kursları boyınsha programmalar tayarlaw jumısları sıyaqlılar kiredi.
Joqarı tálim sistemasında lekciya oqıw procesiniń de usılı, da forması esaplanıp, ol studentlerge pán tiykarların awızsha, ajıralmas hám úzliksiz sıńırıwǵa xızmet etedi. Lekciya sebepli student sol pánniń mánisin túsinip baradı hám de olardı erkin pikirlewge, pán ústinde oylawǵa májbúr etedi. Usınıń sebepinen lekciya ilimiy oylawdı rawajlandırıwdıń ayriqsha mektepke aylanadı.
Lekciyanı sonday oqıw kerekki, onıń tásirinde studentlerde sol pánge, onıń wazıypa hám keleshegine salıstırǵanda túrli qarawlar, ilimiy ıqtıqat, ideya hám milliy ideologiya tiykarları formalansin. Onıń ushın oqıtıwshı hár bir lekciyanıń mazmunın, pándegi jańalıqlar menen bayıtıwı hám tańlay biliwi kerek.
Lekciya unamlı sheriklikke súyene otirip tashkil etilgendagina nátiyjeli nátiyje beredi. Onıń ushın lekciya processinde de bilimlendiriwge tiyisli de tárbiyalıq wazıypalardı nátiyjeli ámelge asırıw jollarınan biri - oqıtıwshılar menen studentler ortasındaǵı dos sıpatında, aktiv munasábetlerdi tiklab alıwdan ibarat.
Bunnan tısqarı sabaq hám lekciyanıń nátiyjeli nátiyjesi oqıwshı studentlerdiń oqıw processindegi psixik jaǵdayların qaysı dárejede esapqa alınıwına da baylanıslı. Sonday eken tálimdi nátiyjeli shólkemlestiriw, onıń sabaq, lekciya hám basqa formalarınan oqıtıw processinde paydalanıwları ushın shubhasız, oqıtıwshınıń pedagogikalıq uqıpı, pedagogikalıq mádeniyatı, óz pánin puqta biliwligi hám oqıwshı - studentler menen ulıwma til tapa alıwları oǵada úlken áhmiyetke iye esaplanadı.
Tálimdi shólkemlestiriwdiń zamanagóy (traditsiyaǵa tán bolmaǵan ) formaları zárúrshiligi nede? Onıń qanday formaları qollanılıp atır?
Ǵárezsiz Ózbekstanımızda «Kadrlar tayarlaw Milliy programması»ni ámelge asırıwda tálim sistemasına jańa pedagogikalıq texnologiyalardı qollanıw etiw menen baylanıslı jumıslar etińip atır. Tálimdi KvN, tartıs, disput, konferensiya, mushoira, sud oyınları hám basqa sırtqı kórinislerde shólkemlestiriwge háreket etińip atır. Oqıwshılar aktivligin asırıwshı túrli interaktiv usıllar keń qollanılıp atır. Bularǵa mısal jol menende Sinkveyn, Klaster, Intellektual hújim, T-Sızılma, Insert kestesi, B-B-B kestesi, venn diagramması, Konseptual keste, Semantik ayrıqshalıqlar analizi hám basqalardı keltiriw múmkin.
Dástúriy metodlardıń abzallıqları :
málim kónlikpelerge iye bolǵan hám anıq málim túsiniklerdi, pánni úyreniwde paydalı.
Oqıtıwshı tárepinen oqıtıw procesin hám oqıtıw ortalıǵın joqarı dárejede qadaǵalaw etiliwi.
waqıttan ónimli paydalanıw.
Anıq, ilimiy bilimlerge tayanish.
Traditsiyaǵa tán bolmaǵan oqıtıw metodlarınıń abzallıqları
Kemshilikleri
Kemshilikleri:
Oqıwshılar passiv qatnasıwshı bolıp qaladılar.
Oqıtıwshınıń tolıq qadaǵalawı barlıq oqıwshılar ushın motivatsiyanı vujudga keltirmeydi.
Oqıwshılar oqıtıwshı menen tikkeley baylanısqa kirisiwa almaydı.
Eslep qalıw dárejesi hámme oqıwshılarda birdey bulmaganligi sebepali, klass boyınsha ózlestiriw dárejesi tómen bulib kolishi múmkin.
Ǵárezsiz úyreniw hám sheshimler qabıllaw ushın sharayatlar jaratılmaydı.
Traditsiyaǵa tán bolmaǵan oqıtıw metodlarınıń abzallıqları :
Oqıtıw mazmunın jaqsı ózlestiriwge alıp keliwi.
Waqıtında baylanıslardıń támiyinleniwi.
Túsiniklerdi ámeliyatda qóllaw ushın sharayatlar jaratılıwı.
Oqıtıw usıllarınıń hár qıylı kórinisleri usınıs etiliwi.
Motivatsiyanı joqarı dárejede bolıwı.
Ótilgen materialdıń jaqsı eslab qalınıwi.
Baylanısqa kirisiw kónlikpesiniń rawajlanıwlasıwı.
Óz-ózin bahalawdıń ósiwi.
Oqıwshılardıń predmettiń mazmunına, oqıtıw procesine bolǵan unamlı munasábeti.
Ǵárezsiz pikirlay alatuǵın oqıwshınıń qáliplesiwine járdem beriwi.
Sın kózqarastan hám logikalıq pikirlewdi rawajlandırıwı.
Máseleler sheshiw kónlikpeleriniń qáliplesiwi.
Kemshilikleri:
Kóp waqıt talap etiliwi.
Oqıwshılardı mudamı da kereklishe baqlaw múmkinshiliginiń tómenligi.
Júdá quramalı mazmundagi material úyrenilip atırǵanda da oqıtıwshı roliniń tómen bolıwı.
«Kúshsiz» oqıwshılar bolǵanlıǵı sebepali «kuchli» oqıwshılardıń da tómen baha alıwı.
Oqıtıwshınıń ózi de jaqsı rawajlanǵan pikirlew qábiletine hám máseleler sheshiw kónlikpelerine iye bulishining talap etiliwi
Kóp jıllar dawamında dástúriy sabaq ótiw tálimdiń tiykarǵı formalarınan biri bolıp keldi. Dástúriy sabaq- arnawlı bir múddetke mólsherlengen, tálim procesi kóprok oqıtıwshı shaxsına qaratılǵan, temaǵa kirisiw, jaqtılandıriw, bekkemlew hám juwmaqlaw basqıshlarınan ibarat tálim modeli bolıp tabıladı.
Ekenin aytıw kerek, dástúriy sabaqta tálim procesiniń orayında oqıtıwshı turadı.
Dástúriy sabaq ótiw modelinde kóprok lekciya, soraw -juwap, ámeliy shınıǵıw sıyaqlı metodlardan paydalanıladı.
Sol sebep, bul qallarda dástúriy sabaq natiyjeliligi talay tómen bolıp, oqıwshılar tálim procesiniń passiv qatnasıwshılarına aylanıp qaladılar. Dástúriy sabaq formasın saqlap qalǵan halda, oǵan túrli- rayon oqıwshılar aktivligin asıratuǵın metodlar menen boyitib barılsa, oqıwshılar ózlestiriw dárejesin eliriwine alıp keledi.
Onıń ushın daras procesi aqılǵa say tashkil etiliwi, oqıtıwshı tárepinen oqıwshılardıń qızıǵıwshılıǵın arttırıp, olardıń tálim processinde aktivligi turaqlı xoshametlantirilib turılıwı, oqıw materialın kishi-kishi bóleklerge bolıp, olardıń mazmunın ashıwda baxs, tartıs, intellektual hújim, kishi gruppalarda islew, izertlew rolli oyınlar metodların qóllaw, reń-barang qızıqtiruvchi mısallardıń keltirilishi, oqıwshılardı ámeliy shınıǵıwlardı ǵárezsiz orınlawǵa úndew, reń-barang bahalaw usıllarınan paydalanıw, tálim qurallarından urınlı paydalanıw talap etiledi.
Ádebiyatı
Ahrenfelt, Yoxannes hám Neal Uotkin. Oqıtıwdıń tiykarǵı kónlikpeleri ushın 100 dane ideyalar (úzliksiz bir júz). Nyu-York: Continuum, 2006 -jıl.
978-0-673-15122-3
978-0-03-008171-2
Serdyukov, Piter hám Rayan, Mark. Nátiyjeli sabaq jobaların jazıw : 5 juldızlı jantasıw. Boston: Allyn hám Bekon, 2008.
Salsbury, Denis E. hám Melinda Schoenfeldt. Sabaqtı joybarlaw : K-11 klassları ushın izertlewge tiykarlanǵan model. Aleksandriya, vA: Prentice Hall, 2008-jıl.
Skowron, Jenis. Kúshli sabaqtı joybarlaw : hár bir oqıtıwshı nátiyjeli oqıtıw boyınsha qóllanba. Mıń Oaks, Kaliforniya: Corwin Press, 2006 -jıl.
Tóbepson, Julia G. Birinshi jıl oqıtıwshı ushın aman qalıw boyınsha qóllanba : Hár bir mektep kúniniń qıyınshılıqların sheshiw ushın paydalanıwǵa tayın strategiyalar, qurallar hám ilajlar (JB Ed: Survival Guides). San-Fransisko: Jossey-Bass, 2007-jıl.
Tileston, Donna E. Uoker. Hár bir oqıtıwshı oqıtıwdı joybarlaw haqqında biliwi kerek bolǵan zatlar Mıń Oaks, CA:Corwin Press, 2003-jıl.
Qasqır, Shoshana. Sizdiń eń jaqsı jılıńız! Maqsetli joybarlaw hám sinfni nátiyjeli shólkemlestiriw boyınsha qóllanba (oqıtıw strategiyaları ). Nyu-York: Oqıtıw strategiyaları, 2006 jıl.
https://uz.wikipedia.org/wiki/Dars_rejasi
http://www.genderi.org/samarqand-davlat-universiteti-pedagogika-kafedrasi.html?page=194
|
