ekosistem a,
global ekologiya, geoekologiya, biosfera, antropogen iflosla-
nish,
agroekologiya, chang konsentratsiyasi, chiqindilarni qayta ishlash,
chuchuk su v
singari nisbatan yangi termin yoki termin-birikmalar hisobiga
kengayib bormoqda.
Hozirgi vaqtda fan va texnika sohlarida yuz berayotgan shiddatli
rivojlanish, innovatsiya respublika aholisi faoliyatining turli qirralariga
samarali ta ’sir o ‘tkazmoqda. Fan va texnika qo‘lga kiritgan eng oxirgi
muvaffaqiyat va yutuqlar asosidagi yangi texnika vositalariga egalik qilin-
moqda. Ushbu texnika va texnologiya vositalari nomlarini anglatuvchi
terminologik leksika o ‘zbek tili lug‘at tarkibining kundan kunga boyib,
kengayib borishida munosib ulush bo‘lib qo‘shilmoqda.
Shundan kelib chiqqan holda ta’kidlash lozimki, Mustaqillik davri
o‘zbek terminologiyasi o ‘z qaror topish y o‘lining boshlanish nuqtasida tu-
ribdi. U o ‘zbek tilshunosligining muhim sohasi sifatida yillar davomida
yig‘ilgan tajribalar zaminida taraqqiy etmoqda, takomillashmoqda va ken-
gaymoqda.
Savol va topshiriqlar:
1. 0 ‘zbek tilida xos terminlar tizimining o ‘z boyliklari hisobiga ken-
gayishining nechta yo‘li bor?
2. Termin yasashda qanday usullardan unumli foydalaniladi?
3. Terminlar yasashda kalkaning o ‘rniga baho bering.
4. 0 ‘zbek terminlar tizimida arabcha o ‘zlashmalaming ahamiyati qa
nday?
5. Terminologiya maslalarining mamlakatimizda davlat siyosati dara-
jasiga ko‘tarilishini izohlang.
6. Respublika avtomobil sanoatida qo ‘llanuvchi tijoriy atamalar xus-
usida mulohaza yuriting.
7. “Devonu lug‘otit turk”da qayd etilgan ekoterminlami aniqlang.
8. Quyidagi matnda ishlatilgan ruscha-baynalmilal o ‘zlashma termin
lar xususida bahs yuriting. Bunda T-sxema metodidan foydalaning:
Semema va та 'no bir tushunchaning ikki xil nomlanishidir. Semema
bir necha turlarga bo ‘linadi: leksik та ’noni ifodalovchi semema, gram-
55
matiik m a ’noni ifodalovchi semema va sh.k. Sememalar ham tarkibiy
qismlarga ajratiladi. Sememaning tarkibiy qismi ema yoki subsema deb
yuritiladi.
Denotativ semalar leksemaning lug ‘aviy та 'nosini, konnotativ та 'no-
lar esa leksemaning denotativ та ’nosi ustiga yuklatilgan qo ‘shimcha
та ’nolarni voqelantiradi.
Test:
1.0 ‘zbek kurashi bo'yicha ilk jahon birinchiligi qachon o ‘tkazilgan?
A ) 1996
B ) 1997
S ) 1998
D ) 1999
2. Ruscha okosteneniye terminining o ‘zbekcha muqobilini belgilang.
A) suyako'sish
B) suyaklanish
S)suyakqaynash
D) suyaksinish
3 .0 ‘zbek tili internet terminlari qayd etilgan qatomi aniqlang.
A) massiv, yakor, overley
B) gerundiy, plagin, piksel
S) idioma, trakt, yakor
D) paket, metateza, reduksiya
4. Akklamatsiya o ‘zlashmasi qaysi o ‘zbekcha so‘zning dubleti hi-
soblanadi?
A) ulug‘lash
B) madh
S) olqish
D) qo‘llash
5. Strukturasi o ‘zbek tilida jiddiy o ‘zgargan o‘zlashma terminni
aniqlang.
A) avianos
B) dozimetrchi
S) pudrat
D) betonlash
6. Boshqaruv organi nomini ifodalovchi terminni ko‘rsating.
A) milliy davlatchilik
56
в ) kichik biznes
S) demping
D) xolding
7 Ko‘p ukladli iqtisodiyot termini xalq xo‘jaligining qaysi sektorida
q
0‘llanadi?
A) og‘ir sanoat
B) agrar
S) harbiy
D) yengil sanoat
8. Chiqindilami qayta ishlash termini qaysi sohaga xos?
A) geologiya
B) biologiya
S) eklologiya
D) geografiya
9. Yashil iqtisodiyot termini qo‘llanadigan sohani ko‘rsating.
A) agrar
B) texnika
S) ekologiya
D) yengil sanoat
57
|
