O’ZBEKISTON
RESPUBLIKASI
OLIY VA O'RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI
Sharipov Shavkat Safarovich
Muslimov Narzulla Alixanovich
TEXNIK IJODKORLIK VA DIZAYN
Toshkent-2011
Texnik ijodkorlik va dizayn fani o’quv qo'llanmasida o’quvchilar texnik
ijodkorligini
rivojlantirishning
ijtimoiy-pedagogik
muammolari,
texnik
ijodkorlik faoliyatining tashkiliy asoslari, ixtiro,
kashfiyot, ratsionalizatorlik
takliflari ishlab chiqish, o’quvchilar texnik ijodkorligi faoliyatiga rahbarlik qilish,
darsdan va maktabdan tashqari muassasalarda texnik ijodkorlik faoliyatini
tashkil qilish, o'quvchilar texnik ijodkorligini rivojlantirish
metodlari batafsil
yoritib berilgan.
O'quv qo'llanma asosan mehnat va kasb ta'limi yo’nalishi bo'yicha tahsil
olayotgan talabalarga mo’ljallangan, shuningdek, undan professor-o’qituvchilar,
ilmiy izlanuvchilar va psixologlar ham foydalanishlari mumkin.
Taqrizchilar:
A.R.Xodjaboev, A.Parmonov
Muharrir: B.Pardayev
O'quv qo'llanma oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi
Muvofiqlashtiruvchi kengashi tomonidan nashrga tavsiya etilgan.
© Nizomiy notnidagi TDPU
3
K1RISH
Talabalarning texnik tafakkurini rivojlantirish va mehnatga ijodiy
munosabatini shakllantirish, fan-texnika taraqqiyotini jahon taiablari darajasiga
ko'tarish, mahsulot
sifatini tubdan yaxshilash, ishlab chiqarishning yuqori
samaradorligini ta'minlay oladigan yosh avlodni tarbiyalash eng muhim
vazifalardan biri hisoblanadi. Bo'lajak mutaxassislarda ijodiy faoliyat asoslariga
oid bilim, ko'nikmalarni shakllantirish orqali zamonaviy ishlab chiqarishiga xos
texnik, texnologik-konstruktorlik fazilatlarini shakllantirish va ishlab chiqarish
faoliyati asoslarining puxta egallanishiga erishiladi.
Fanning asosiy maqsadi bo'lajak o’qituvchilarga umumiy o'rta ta'lim
maktablarida, akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida,
maktabdan tashqari
ta’lim muassalarida o'quvchilar ijodiy faoliyatini tashkil qilishning ilmiy-
metodik asoslarini o’rgatishdan iboratdir. Mazkur maqsadga erishishda
talabalar tomonidan quyidagi muhim vazifalarning hal etilishi ko'zda tutilgan:
- o'quvchilarni barkamol shaxs sifatida shakllantirish jarayonida texnik
ijodkorlik va dizayn asoslariga oid bilimlar tizimiga ega bo'lish;
- texnik ijodkorlikning tashkiliy va iqtisodiy asoslari bilan tanishish;
- kashfiyot,
ixtirochilik, ratsionalizatorlik va patentlash asoslari bo’yicha
tushunchalarga ega bo'lish;
- texnik masalalarni yechishning samarali metod va usullaridan foydalanish
ko'nikinalarini hosil qilish;
- texnik ijodkorlik obyektlari uchun texnik hujjatlarni tuzish;
- mustaqil ravishda texnik obyektlami va ularning modellarini loyihalay olish;
- texnik ijodkorlik bo'yicha sinf va sinfdan tashqari mashg'ulotlar uchun
moslama, dastur va boshqa jihozlarni mustaqil loyihalay olish;
- respublikada o'quvchilar texnik ijodkorligi faoliyati
hozirgi holati va uni
takomillashtirish istiqboli to'g’risida tushunchalarga ega bo'lish;
- o'quvchilarni ijodiy faoliyatga jalb qilishning asosiy metodlarini bilish;
4
- texnik ijodkorlik to'garaklari faoliyatining mazmuni, tashkiliy asoslari, texnik
obyektlarni ilmiy asosda tanlay olish;
- to’garaklarning o’quv moddiy-texnik bazasini tashkil qila olish;
- sinfdan va maktabdan tashqari o'quv mashg’ulotiarida texnik ijodkorlikni
shakllantirishning metodik asoslarini bilish;
- ijodiy faoliyatga yo’naltirilgan tadbirlami tashkil qilish va o'tkazishning
ilmiy asoslarini bilish kerak.
Oliy pedagogik ta’lim muassasalarida bo'lajak mehnat va kasb ta’limi
o’qituvchisi texnik ijodkoriigini shakllantirish masalasi ko’p qirrali bo'lib, u
talabalarni ijodkorlik faoliyatiga tayyorlashning samarali yo’llarini aniqlash va
uning o’ziga xos mazmunini
tanlash
bilan bir qatorda
bo’lajak
mutaxassislarning o’quv jarayonida texnik ijodkorligi, ijtimoiy va kasbiy
tayyorgarligini umumlashtirishning aniq usul va vositalarini ishlab chiqishdek
muhim pedagogik vazifalarni ham amalga oshiradi.
Respublikamizning bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o’tishi va
dunyo hamjamiyatiga har tomonlama kirib borishi
natijasida mamlakatimizda
kasb ta’limini axborotlashtirish davlat siyosatining ustuvor yo’nalishiga
aylandi va amalda dastlabki meyyoriy-huquqiy asoslar yaratildi. Bunga yaqqol
misol sifatida "Ixtirolar, foydali modellar va sanoat namunalari to’g’risida",
"Axborotlashtirish to’g'risida", "Elektron hisoblash
mashinalari
uchun
dasturlami va Ma’lumotlar bazalarini huquqiy muhofaza qilish to’g’risida",
"Aloqa to'g’risida"gi qonunlar va boshqa dasturiy hujjatlami keltirish mumkin.
Ushbu qonunlar yaratgan imkoniyat va imtiyozlar intellektual mulkdan unumli
foydalanish, iqtisodiy samarani oshirish, yangi
texnika va texnologiyalami
o’zlashtirish, ular vositasida yangi turdagi xalq ehtiyoji mahsulotlarini ishlab
chiqarishga yo’naltirilgan intellektual mulkni shakllantirishning innovatsion
jarayonlarini rivojlantirish uchun yangi istiqbollarni ochib berdi.