79
79
Press-qoliplarda
sanitariya-texnika buyumlari, uy-ro‘zg‘or buyumlari, rom va
eshik
qismlari, qurilish materiallari, mashina va mexanizmlar qismlari va boshqalar
ham qoliplanib olinadi (95-rasm).
95-rasm. Turli buyumlarning press-qolip namunalari:
a – xokandoz; b – gultuvak; d – cherepitsa.
a) b) d)
Qoliplarni tayyorlashda foydalaniladigan texnologik
moslamalarga model, model
tagligi, sterjen yashigi va opoka kiradi.
Model. Model deb qolip materialidan olinuvchi quyma yoki buyumning tashqi
ko‘rinishini hosil qiluvchi moslamaga aytiladi.
Modelning tashqi kо‘rinishi olinuvchi quyma yoki buyum shakliga o‘xshash
bo‘ladi. Modellar yengil,
oson kesib ishlanadigan, chidamli, arzon materiallardan
tayyorlanib, ular qolip
materialiga yopishmaydigan, undan oson ajraladigan bo‘lishi
kerak.
Modellar oddiy, yaxlit, murakkab shaklli, kichik va o‘rtacha o‘lchamli bo‘ladi.
Ular ajraluvchi va ayrim-ayrim bo‘laklardan yig‘iladi (96-rasm).
Buyum chizmalari asosida g‘o‘la, taxta, brus shaklidagi quritilgan yog‘ochlardan
(qarag‘ay, archa va boshqalar) bir martalik qoliplar tayyorlanadi. Biroq yog‘ochlar
nam tortib tob tashlashi, tez chirishi va deyarli puxtamasligi
tufayli ulardan keng
foydalanib bo‘lmaydi.
Shu boisdan ko‘plab texnologik moslamalar aluminiy qotishmalar va plastmas-
96-rasm. Modellar xili:
a – yaxlit model;
b – ikki bo‘lak model;
d – ajraluvchi model.
a)
b)
Ajraluvchi qismi
Shiplar
Belgi qismi
d)
80
80
salardan tayyorlanadi. Ular ancha qimmat bo‘lsa-da,
uzoq vaqt turli muhitlarda
ishlashi davomida shakli va o‘lchamlarini saqlashi, qolip materialida aniq model
ko‘rinishini olishi kabi afzalliklarga ega. Modellar qaysi
materialdan tayyorlanmasin,
qolipdan osonroq chiqarish uchun uning vertikal tekisliklariga kichik qiyalik beriladi
va yuzalari nafis ishlanadi.
Model tagligi. Qoliplarni tayyorlashda foydalaniladigan model tagligi yog‘ochdan
tayyorlansa, bu taglikka model taglik taxtasi deyiladi. Agar model taglik metall yoki
plastmassa materiallaridan tayyorlangan bo‘lsa, unga
