99
5.6-jadval
Bank likvidliligini aniqlash bo‘yicha koeffitsiyentlar (K l):
Koef
fi tsiyentlar
Ko‘rsatkichlar
Hisob-kitob
formulasi
O‘rnatil-
gan optimal
me’zon
Izoh
K l1 (to‘la
likvidlilik)
Likvid aktivlar/jami
aktivlar
La/A
Min-0,20
Koef
fi
tsiyent jami aktivlarda likvid aktivlar
salmog‘ini va jami passivlarni qancha foizini
likvid aktivlar qoplay olishligini ko‘rsatadi.
K l2 (Joriy lik-
vidlilik)
Yuqori likvid aktivlar/
talab qilinguncha va
muddatli
majburiyatlar
La/M
Min-0,30
Joriy likvidlik koef
fi
tsiyenti
uchun MB tomo-
nidan o‘rnatilgan majburiy me’yori ham 0,3 qi-
lib belgilangan va u likvid aktivlar orqali maj-
buriyatlarni qoplanishini ko‘rsatadi
K l3 (lahzalik
likvidlilik)
Kassadagi naqd pul
mablag‘lari/talab
qilib olinguncha
majburiyatlar
Npm/Tkom
Min-0,25
Kassadagi naqd pul mablag‘lari orqali talab
qilib olinguncha majburiyatlarni zudlik bilan
qoplanishini ko‘rsatadi
100
Bank likvidligini tahlil qiluvchi davr (oylik, choraklik,
yillik) mobaynida o‘zgarishlar
tendensiyasiga ahamiyat be-
rishi va o‘zgarishlar ahamiyatini hamda xarakterini o‘tgan
davrlarga nisbatan baholashi, resurslar jalb qilishning o‘tgan
va joriy strategiyalarini baholashi, shuningdek, imkoni
bo‘lsa, o‘xshash banklar bilan taqqoslanishi lozim.
Likvidlik koeffitsiyentlari o‘z-o‘zidan likvidlikning yetar-
liligi bo‘yicha aniq ma’lumot
bermaydi, ularga umumiy ba-
honing bir qismi sifatida qarash kerak. Quyida likvidlik ko-
effitsiyentlari bo‘yicha misollar keltirilgan:
likvid aktivlar (zaxiraning ortiqcha qismi, erkin ayir-
boshlanadigan valuta, DQOlari, boshqa banklardagi vakillik
hisobvaraqlari),
jami aktivlar;
doimiy bo‘lmagan majburiyatlar (yirik depozitlar ma’lum
manbalardan olingan qarzlar) / jami aktivlar;
likvid aktivlar / Doimiy bo‘lmagan majburiyatlar.
Barcha yuqorida keltirilgan ko‘rsatkichlar quyidagi
ma’lumotni aks ettiradi – ushbu ko‘rsatkichlarning pasa-
yishi bankning resurslarning barqaror bo‘lmagan manbalar-
ga tayanganligi yoki bank portfeldagi yuqori likvidli aktivlar
ulushining kamayganligini anglatadi.
Kreditlar/Depozitlar – depozitlar, ayniqsa,
mayda omo-
nat chilarga tegishli qismi, odatda, resurslarning barqaror
man bayidir. Ko‘rsatkichning juda yuqori qiymati (80 foiz-
dan ortiq) yoki o‘sishi dastlabki muammolar bankdan chi-
qib ketadigan resurslar (banklararo bozorlardan olingan
qisqa muddatli qarzlar) manbalariga bo‘lgan talabning past-
ligini bildiradi.
Bank rahbariyati joriy likvidlikdan tashqari o‘zining
likvidlik ko‘rsatkichlari to‘plamini
ishlab chiqishi va un-
dan foydalanishi mumkin. Mazkur ko‘rsatkichlar mazmunli
bo‘lishi va har doim bankning moliyaviy holatini baholovchi
boshqa ma’lumotlar bilan birgalikda baholanishi lozim.
101
Bankning to‘lov qobiliyatini doimiy ravishda ta’min-
lashda uning kundalik likvidligini tahlil etib borish talab
etiladi.
Kundalik (lahzalik) likvidlilik bankning kundalik balan-
si yoki analitik va sintetik bank hisobvaraqlari ma’lumotlari
asosida amalga oshiriladi. Kundalik (lahzalik) likvidlilik qu-
yidagi tartibda hisoblanadi.
Kundalik (haftalik) likvidlik hisobi.
I. Joriy holat:
1. Naqd pul.
2. MB vakillik h/v.
3. Xazina veksellari (garovga qo‘yilgandan tashqari).
4. Hukumatning boshqa qimmatli qog‘ozlari (.............).
5. Banklarga berilgan kreditlar (overnayt).
6. Boshqa banklardagi vakillik h/v.
7. To‘lov muddati kelgan boshqa
banklardan olinadigan
depozitlar.
8. To‘lanadigan kreditlar (banklararo kreditlar bilan bir-
ga) – asosiy summaning bir qismi).
9. To‘lanadigan boshqa aktivlar (lizing, faktoring)
II. Kutilayotgan moliyaviy mablag‘lar:
1. Depozitlarning o‘sish darajasi.
2. To‘lov muddati kelgan kreditlar.
3. Boshqalar.
III. Moliyalashtirishdan kutilayotgan talab:
1. Yangi kreditlarni moliyalashtirish.
2. Depozitlarning chiqib ketishi.
3. Asosiy vositalarni sotib olish.
4. To‘lov muddati to‘lgan boshqa majburiyatlar.
IV. Balansdan tashqari majburiyatlar:
1. Moliyalashtirilayotgan kredit liniyalari.
2. Akkreditiv bo‘yicha to‘lovlar.
3. To‘lov muddati kelgan qimmatli qog‘ozlarni sotib
olish bo‘yicha majburiyatlar.
102
4. To‘lov muddati kelgan chet el valutasini sotib olish
bo‘yicha majburiyatlar.
5. To‘lov muddati kelgan boshqa majburiyatlar.
V. Yetishmayotgan va ortiqcha resurslar:
(I+II–III–IV) =(±).
Yuqoridagi hisoblar natijasida kundalik (lahzalik) or-
tiqcha yoki yetishmaydigan resurslar miqdori aniqlanadi.
Ortiqcha mablag‘lar hosil bo‘ladigan bo‘lsa, ularni daromad
keltiruvchi aktivlarga yo‘naltirish yoki yetishmaydigan re-
surs bo‘lsa, ular o‘rnini qo‘shimcha
majburiyatlar jalb etish
evaziga to‘ldirish choralarini ko‘radi.
Shunday ekan tezkor likvidlilik tahlili ham bankning
to‘lov qobiliyatini doimiy ravishda mustahkamlash hamda
kreditorlar ishonchini yo‘qotmaslik asosi bo‘lib xizmat qi-
ladi.
