Tilni fonologik darajada tahlil qilish metodlari

1. 
   TILNI FONOLOGIK DARAJADA TAHLIL QILISH METODLARI.
   

1. Tilni fonologik darajada tahlil qilish metodlari.

Barcha akustik, artikulyatsion belgilarni o‘zida mujassamlashtirgan nutq tovushi fonologik birlik sanalib, ma’no farqlash vazifasiga ega bo‘ladi. Bu hodisa A.Nurmonovning quyidagi illyustrativ misoli orqali izohlanadi: “Masalan, o‘zbek tilida b tovushini talaffuz qilish uchun bir qancha artikulyatsion harakatlarni bajarish kerak bo‘ladi. Hususan lab labga tegadi va o‘pkadan chiqayotgan havo bu to‘siqni yorishi natijasida to‘siq ochiladi. Bundan tashqari, yuqoridagi har bir artikulyatsion harakatga akustik belgi ham qo‘shiladi. Lekin bu artikulyatsion va akustik “atom”larning hech birini fonologik birlik sifatida qarab bo‘lmaydi. Chunki bu “atom”larning barchasi birgalikda vazifa bajaradi. Shuning uchun b barcha artikulyatsionakustik belgilarni o‘zida mujassam etgan bir butunlik sifatida fonologik birlik sanaladi”. Fonologik oppozitsiyalar har qanday sharoitda ham o‘z farqlovchi belgilarini saqlaydi. Ya’ni, ayrim oppozitsiyalar o‘zgarmasdan qolsa, ba’zilari neytrallashadi, biroq farqlovchi xususiyatini yo‘qotmaydi. Shunday oppozitsiyalarning neytrallashishiga misol sifatida T.Bushuy va Sh.Safarovlar tomonidan keltirilgan holatni keltiramiz: “masalan, urg‘usiz bo‘g‘inlarda o va a ning tenglashuvi”.