- h a r oylik am ortizatsiya ajratm a sum m alari b o ‘yicha hisob-
kitoblarni tekshirish;
- am ortizatsiya ajratm alarining hisobda o ‘z vaqtida va to ‘g‘ri
aks ettirilishini tekshirish.
A m ortizatsiya ajratm alarini hisoblash va buxgalteriya hisobi
schyotlarida aks ettirishning to ‘g ‘riligini aniqlash 5-son-«Asosiy
vositalan>, 21-son-«X ojalik yurituvchi subyektlarning m oliyaviy-
xojalik faoliyati buxgalteriya hisobi schyotlar rejasi va un i
q o ‘llash b o ‘yicha yo‘riqnom a» nom li
B H M S lar va m ijoz-
subyekt hisob siyosati to ‘g krisidagi buyrug‘ining tegishli qismiga
m uvofiq am alga oshiriladi. B uning u ch u n subyekt hisob siyosati
b o ‘yicha buyrug‘ining qoidalari; asosiy vositalar am ortizatsiya
hisob-kitobi b o 'y ich a ishlanm a jadvallar k o ‘rsatkichlaridan foy-
dalaniladi.
A uditor
am ortizatsiya
hisoblashning
maxsus
shartlari
q o ‘llaniladigan asosiy vositalar obyektlarining ro ‘yxatini olishi
zarur. Bularga xususan quyidagilar kiradi:
- xizm at qilish m uddati o ‘tib ketgan
asosiy vositalar;
- am ortizatsiya hisoblanm aydigan asosiy vositalar;
- konservatsiyadagi asosiy vositalar;
- am ortizatsiya hisoblash to ‘xtatilgan asosiy vositalar;
- jadallashtirilgan am ortizatsiya usuli q o ila n ila y o tg a n asosiy
vositalar;
- noishlab chiqarishdagi asosiy vositalar;
- moliyaviy lizing shartnom asi b o ‘yicha olingan asosiy vosi
talar.
A m ortizatsiya ajratm alarining hisoblanishini tekshirish m o
baynida au d ito r am ortizatsiya hisoblash usullari (chiziqli usul,
kam ayib boruvchi qoldiq usuli,
foydali ishlatish m uddati
davom idagi yillari yigkindisi b o ‘yicha qiym atini hisobdan ch iq ar
ish usuli, qiym at ni m ahsulot (ish) hajm iga m utanosib ravishda
hisobdan o ‘chirish usuli) ga e 'tib o r berishi zarur.
Asosiy vosita obyektlarining b ir xil guruhlari b o ‘yicha am o r
tizatsiya hisoblashning tanlangan u yoki bu usulini q o ‘llash
u ch u n foydali xizm at qilish m uddati davom ida boshqasiga
o ‘zgartirilm asdan am alga oshirilishi lozim . A m m o, soliqqa to r
tish m aqsadida am ortizatsiya ajratm alari hisoblash 0 ‘zbekiston
Respublikasi soliq K odeksi 23-m oddasiga
m uvofiq asosiy vosita
39
obyektlarining dastlabki qiym atiga n isb atan am alga oshirilishi
h am m um kin.
A u ditor tanlab tekshirish usuli bilan asosiy vositalam ing foy
dali xizm at qilish m u d d ati to ‘g‘ri belgilanganligini aniqlaydi.
C h u n k i, hisobot davridagi am ortizatsiya ajratm alari sum m asi va
am ortizatsiya ajratm alari norm alarini belgilash shunga bo g ‘liq.
A m ortizatsiya ajratm alari n orm alari n o to ‘g ‘ri belgilangan h o la t-
lar aniqlanganida, au d ito r b u n in g oqibatida m ah su lo t (ish, xiz
m at) lar tannarxi qanchalik oshgan (pasaygan)ligini aniqlaydi.
S hunindek, am ortizatsiyani hisoblash m ud datlarinin g bosh-
lanish va to ‘xtatilish m uddatlari, hisoblashning m untazam ligi,
am ortizatsiyani hisoblashda pasaytiruvchi
va oshiruvchi koeffit-
siyentlarni q o ‘llashning to ‘g ‘riligini tekshirish zarur. A m o rtizat
siya ajratm alari hisob-kitoblarining to ‘g‘riligi tanlab tekshiriladi.
A m ortizatsiya ajratm alarini m ahsulot (ish, xizm at) lar ta n -
narxiga olib borishning to ‘g‘riligini tekshirish am ortizatsiya
ajratm alarini auditorlik tekshiruvidan o ‘tkazishning m u h im m a-
salalaridan biri hisoblanadi. A u ditor am ortizatsiya hisoblanadi-
gan obyektlar asosiy vositalam ing qaysi guruhiga (ishlab ch iq ar
ish yoki noishlab chiqarish) tegishliligini, asosiy vositalar
m ahsulot ishlab chiqarish (ish bajarish, xizm at k o ‘rsatish) da
ishlatilayotganligi yoki ope rat iv (qisqa m uddatli) lizing sh a rtn o
m asi asosida berilganligini aniqlashi lozim .
N oishlab chiqarish
sohasidagi asosiy vositalar b o ‘yicha hisoblangan am ortizatsiya
ajratm alari o ‘z m ablag‘lari m anbalari hisobiga, operativ lizing
asosida topshirilganlari b o 'y ich a esa foyda yoki zararlarga olib
boriladi.
Asosiy vositalarga eskirishni hisoblashni liisobga olishda eng
ko‘p uchi'aydigan qoida buzilish hollari quyidagilardan iborat:
- ayrim subyektlarda asosiy vositalarga eskirishni hisoblash
h a r choraklikda am alga oshiriladi;
- soliqqa tortiladigan bazani kam aytirish
m aqsadida ataylab
xizm at m u dd ati o ‘tib ketsa h a m asosiy vositalarga eskirishni
hisoblash davom ettiriladi;
- asosiy vositalarga asossiz ravishda eskirishning tezlashtiril
gan usuli q o ‘llaniladi va h.k.
A m ortizatsiya ajratm alarini tekshirish m obaynida quyidagi
tashkiliy am allar q o ‘llanilishi m um kin:
40
- asosiy vositalarni hisobga oladigan schyotlar (0110-0199)
b o ‘yicha qo ld iq lam i va jo riy yilda hisoblangan am ortizatsiyani
oldingi davrlardagi m a ’lu m o tlar b ilan taqqoslash va ularning
o ’zgarishini baholash;
- joriy yilda ja m g ‘arilgan am ortizatsiya qoldig‘ini oldingi
davrlardagi qoldiqlar b ilan taqqoslash.
A udit jarayo nida asosiy vositalar b o ‘yicha am ortizatsiya
ajratm alari hisobot davrida buxgalteriya hisobi m a ’lum otlarida
to ‘g‘ri aks ettirilganini tekshirish lozim . Asosiy vositalam ing ay
rim obyektlari b o ‘yicha ajratm alar buxgalteriya
hisobida tegishli
sum m alarni ja m g barish yo‘li b ilan yoki obyektlarning dastlabki
qiym atini kam aytirish y o i i bilan aks ettiriladi.
