N om o dd iy aktivlarning foydali xizm at m u dd ati korxona to
m o n idan no m oddiy aktiv buxgalteriya hisobiga qilinish ch o g ‘ida
belgilanadi.
N om o d d iy aktivlarning foydali xizm at m u dd atin i belgilash
quyidagilardan kelib ch iq q an holda am alga oshiriladi:
a)
p aten t,
guvohnom aning
am al
qilish
m u dd ati
va
0 ‘zbekiston Respublikasi q o n u n hujjatlariga m uvofiq n om o dd iy
aktivlardan foydalanish m uddatining boshqa cheklanishi;
b) ushbu obyektdan foydalanish k o ‘zda tutilayotgan m uddat,
y a’ni korxona iqtisodiy foyda (darom ad ) olishi m u m k in b o ‘lgan
m uddat.
N o m o d d iy aktivlarning alohida
guruhlari u ch u n foydali
xizm at m uddati ushbu n o m od diy aktivdan foydalanish natijasida
olinishi kutilayotgan m ahsu lotlar m iqdori yoki ish
lar hajm ining
boshqa m oddiy k o ’rsatkichidan kelib ch iq q an holda belgilanadi.
Foydali xizm at k o ‘rsatish m uddatlarini aniqlash im koni
b o ‘lm agan no m oddiy aktivlar b o ‘yicha besh yil hisobida (lekin
bu m uddat xojalik yurituvchi subyektning faoliyat k o ‘rsatish
m u ddatid an oshm asligi lozim ).
A m ortizatsiya hisoblanadigan n o m od diy aktivlar b o ‘yicha
au d ito r quyidagilam i tekshiradi:
- q o ‘llanilayotgan am ortizatsiya hisoblash usullari subyekt
hisob siyosatiga m os kelishi;
- tanlang an am ortizatsiya hisoblash usuli n om o dd iy aktivlar
obyektlari qiym atini qolgan foydali
xizm at qilish m uddati
davom ida ishlab chiqarish sarflarini hisobga oladigan schyotlarga
to ‘gbri o ‘tkazilishini.
7-so n
B H M S
da
no m oddiy
aktivlarga
am ortizatsiya
hisoblashning quyidagi usullarini q o ‘llash nazarda tutilgan. U lar:
a) am ortizatsiyani teng m arom li (to ‘g ‘ri chiziqli) hisoblash.
A m ortizatsiyani teng m arom li (to ‘g‘ri chiziqli) hisoblash
usulida am ortizatsiya teng m arom d a, no m oddiy aktivlarni foy
dali xizm at m uddati m obaynida ularning am ortizatsiyalanadigan
qiym atidan kelib chiqqan h olda teng ulushlarda hisoblanadi.
b) bajarilgan ishlar hajm iga m utanosib ravishda am ortizatsi
yani hisoblash (ishlab chiqarish) usuli.
60
A m ortizatsiya hisoblashning ishlab chiqarish usuli h ar bir
m uayyan yilda n o m od diy aktivdan foydalanishdan olinadigan
m ahsulotlarni hisobga olishga asoslangan.
N o m o d d iy aktivlarga am ortizatsiya
hisoblash usullarining
m ohiyati, subyekt moliyaviy holatiga ta'sirini bilish va shu
asosda m alakali auditorlik xulosasi shakllantirish m aqsadga m u
vofiq. T eng m arom li hisoblash usuliga k o ‘ra n o m od diy aktiv-
lam in g am ortizatsiyalanadigan qiym ati un ing xizm at m uddati
davom ida tegishli xarajatlarga teng m aro m d a hisobdan chiqari-
ladi. U sui am ortizatsiya m e ’yori foydali xizm at m u ddatining
davom etish vaqtiga bogMiqligiga asoslangan.
Ishlab chiqarish usulida yillik am ortizatsiya ajratm alari
sum m asi hisobot davridagi m ahsulot (ish, xizm at) lar hajm ining
natural k o ‘rsatkichidan h am da am ortizatsiyalanadigan qiym atni
nom oddiy aktivning b u tu n foydali xizm at m u dd atid a nazarda
tutilayotgan m ah su lo t (ish, xizm at) lar hajm iga nisbatidan kelib
ch iq qan ho lda aniqlanadi.
N o m o d d iy aktivlardan intensiv foydalanilganda, shuningdek,
ilm iy-texnikaviy jaray onn ing katta ta ’sirida n o m od diy aktivlar
am ortizatsiyasi quyidagi usullarda hisoblanadigan jadallashtiril-
gan am ortizatsiya y o ‘li bilan ifodalanadi:
a) ikki baravar am ortizatsiya m e ’yori
bilan qoldiqni kam ay-
tirish usuli;
b) yillar sum m asi usuli (kum ulyativ usul).
A u ditor quyidagilam i bilishi kerak:
1. Ikki baravar am ortizatsiya m e ’yori bilan qoldiqni kam ay-
tirish usuliga k o ‘ra am ortizatsiya ajratm alarining yillik sum m asi
hisobot yili boshidagi n o m od diy aktivning qoldiq qiym atidan va
m azk ur n o m od diy aktivning foydali xizm at m u d d atid an kelib
ch iqq an holda hisoblangan am ortizatsiyaning ikki baravar
m e ’yoridan kelib chiqq an ho lda aniqlanadi. Ikki baravar a m o rti
zatsiya m e ’yori bilan qoldiqni kam aytirish usuli b o ‘yicha am o r
tizatsiyani hisoblashda faraz qilinayotgan tugatish qiym ati bosh-
lan g h ch (tiklash) qiym atidan chegirilm aydi.
2. Y illar sum m asi usuliga (kum ulyativ usul) ga k o ‘ra
h a r yili
am ortizatsiya m e’yori am ortizatsiya m uddati oxiriga qadar
qoladigan
am ortizatsiyalanadigan
qiym atga
ulush
sifatida
aniqlanadi. U lush am ortizatsiya ajratm alari tugaguniga qadar
6 i
qoladigan t o i i q yillar sonini am ortizatsiya m ud datini tashkil
qiladigan yillar tartib sonlari yig‘indisiga b o ‘lish orqali an iq la
nadi.
