http://michascience.com/index.php/fji
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
ANDIJON MASHINASOZLIK INSTITUTI
“MEXATRONIKA VA ROBOTOTEXNIKA: MUAMMOLAR VA
RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI” MAVZUSIDA II XALQARO
ILMIY-AMALIY ANJUMAN
ANDIJON 2023
http://michascience.com/index.php/fji
TAXRIR HAYA
’TI
1. A.Yusupov
-
“Mashinasozlik ishlab chiqarishini avtomatlashtirish”
kafedra mudiri, t.f.f.d. dotsent, (rais).
2. J.Rahmatullayev -
“Mashinasozlik ishlab chiqarishini avtomatlashtirish”
kafedrasi tayanch doktoranti,
(rais o‘rinbosari).
3. M.Sherboyev -
Axborot texnologiyalari bo‘yicha prorektor
(a’zo)
4. F.
Karimova -
Xalqaro
hamkorlik boʻlimi boshlig’i (a’zo)
5. M.Muxtarov -
”IBvaKT” fakulteti dekani, i.f.b.f.d. (PhD) (a’zo).
6. U.Sobirov
-
“Mashinasozlik ishlab chiqarishini avtomatlashtirish”
kafedrasi i.f.n,
dotsent (a’zo).
7. J.Sodikjanov -
“Mashinasozlik ishlab chiqarishini avtomatlashtirish”
kafedrasi f-m.f.f.d,
dotsent (a’zo).
8. A.Igamberdiyev -
Mashinasozlik ishlab chiqarishini avtomatlashtirish”
kafedrasi katta o’qituvchisi, t.f.f.d, (a’zo).
9. E.Safarov -
Mashinasozlik ishlab chiqarishini avtomatlashtirish”
kafedrasi katta o’qituvchisi, t.f.f.d, (a’zo).
10. M.Begijonov -
“Mashinasozlik ishlab chiqarishini avtomatlashtirish”
kafedrasi katta o’qituvchisi, (a’zo).
11. O. Xolmatov -
“Mashinasozlik ishlab chiqarishini avtomatlashtirish”
kafedrasi katta o’qituvchisi, (a’zo).
12. X.Asranov -
“Mashinasozlik ishlab chiqarishini avtomatlashtirish”
kafedrasi assistenti,
(a’zo).
13. M.Jalilov
-
“Mashinasozlik ishlab chiqarishini avtomatlashtirish”
kafedrasi stajyor o’qituvchisi, (a’zo).
14. A.Oqilov -
“Mashinasozlik ishlab chiqarishini avtomatlashtirish”
kafedrasi tayanch doktoranti, (
a’zo).
O
‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2023-yil 2-maydagi №118-
son buyrug
’iga asosan joriy yilning 3-oktyabr kuni Andijon mashinasozlik institutida
“Mexatronika va robototexnika: muammolar va rivojlantirish istiqbollari”
mavzusida II Xalqaro ilmiy-amaliy anjuman bo
‘lib o‘tgan.
Хalqaro ilmiy-amaliy anjuman Andijan 2023 yil 3-oktabr
materiallar to’plami www.michascience.com
http://michascience.com/index.php/fji
539
РЕАКТИВ ҚУВВАТ НОСИММЕТРИК УЧ ФАЗАЛИ ТОК
КАТТАЛИКЛАРИНИ ЎЗГАРТИРИШНИНГ IOT ТЕХНОЛОГИЯЛИ
ДАТЧИГИНИ МАНИТОРИНГ ҲУСУСИЯТЛАРИ
Kurbaniyazov Timur Urunbayevich,
Назаров Музаффар Пирназарович,
Гайипов Иса Кыдырбай улы
1
Қорақалпоқ давлат университети, Нукус.
Навоий давлат кончилик ва
технологиялар университети ҳузуридаги
Нукус кончилик институти
Калит сўзлар: носимметрик уч фазали ток датчиги, ўлчаш ва назорат,
IoT
, модел, аналог ва рақамли сигнал, блок диаграмма.
Бугунги кунда, ишлаб чиқариш ва инсонларни ҳаёт тарзи ахборот
технологияларидан кенг фойдаланиш билан бирга кечмоқда. Ҳозирги вақтда
электр энергетика соҳасида ахборот технологиялар қўллаш орқали
ечилмайдиган масаллар кўплаб ҳисобланади. Чунки соҳага оид ахборот
технологиялар ва дастурий таъминотлар ахборот технологиялар бозорида
жудда қиммат туради. Сўнги ҳисоб-китобларига кўра жаҳон энергетика
соҳасида ахборот технологиялар орқали хизмат кўрсатиш ўсиб бормоқда, шу
билан бирга уларнинг нархи ҳам ўсиб бормоқда.
Носимметрик уч фазали электр таминоти тизимининг бирламчи
токларни иккиламчи кучланиш кўринишидаги сигнал датчикларини сезиш
элементларнинг оддий ёки ясси ўлчов чўлғам ёки геркон асосида қуриш
тамойилининг асосий вазифаларидан бири бўлиб, электр энергия узатиш
тармоқларидаги уч фазали токларни бир вақтнинг ўзида иккиламчи элементга
ўзгартириш асосида датчикнинг тузилишини соддалаштириш ва функционал
имкониятини оширишдир.
Хalqaro ilmiy-amaliy anjuman Andijan 2023 yil 3-oktabr
materiallar to’plami www.michascience.com
http://michascience.com/index.php/fji
540
1-
расм. Носимметрик уч фазали электр таминоти тизимида бирламчи
токларни иккимламчи кучланишга ўзгартириш датчигини магнит ўзгартириш
бўлаклари тузилиш тамойилларн.
Ф
µА,
Ф
µВ,
Ф
µС
– А, В, С электр тармоғининг фазалар токлари ҳосил қилган
ва мос сезгир элементини кесиб ўтадиган асосий магнит оқимлари; Фµ
1,
Ф
µ2,
Ф
µ3
-
сезгир элемент учун асосий бўлмаган фазалар аро токлари ҳосил қилган
магнит оқимлари; Фµ
1,
Ф
µ2,
Ф
µ3
магнит оқимларининг магнит ўзак ва ҳаво
оралиқларининг δ1, δ2, δ3 дан оқиб ўтиш йўли магнит қаршиликлари [1-5].
IoT
нинг тадбиқ этиш соҳалари хилма хил ҳисобланади ва IoT иловалари
турли хил фойдаланувчиларга хизмат қилади. Турли хил фойдаланувчилар
тоифалари турли хил эҳтиёжлар учун фойдаланади. Объектлар энергия
таьминоти назорати ва бошқарувида IoT технологияларини қўлланилиши
тавсифлари ва натижавий авзалликлари.
1-
жадвалда келтириб ўтилган.
1-
жадвал
Илова
Сектор
Тавсиф
Афзалликлари
Тр
ан
см
ис
си
я
ва
т
ар
қа
ти
ш
(Т
&
Т)
та
рм
оғ
и
Ақлли
тармоқлар
Электр
тармоқла
рини
бошқари
ш
(grid
асосида)
Аньанавий
тармоқлардан
фарқли
ўлароқ,
катта маьлумотлар
ва
АКТ
технологияларида
н
фойдаланган
ҳолда тармоқни
бошқариш
платформаси.
Энергия сам
арадорлигини
ошириш ва тақсимланган
ишлаб чиқариш ва юкни
бирлаштириш;
таьминот хавфсизлигини
ошириш;
захира таьминот қуввати
ва харажатларига бўлган
эҳтиёжни камайтириш.
Тармоқ
бошқаруви
Электр
тармоғин
инг
ишлаши
ва
бошқарув
и
(grid
асосида)
Тармоқни янада
оптимал
бошқариш учун
тармоқнинг турли
нуқталарида катта
маьлумотлардан
фойдаланиш.
Заиф нуқталарни аниқлаш
ва шунга мос равишда
тармоқни мустаҳкамлаш
ва
энергия-узилиш
хавфини камайтириш.
Хalqaro ilmiy-amaliy anjuman Andijan 2023 yil 3-oktabr
materiallar to’plami www.michascience.com
http://michascience.com/index.php/fji
541
Микрогри
д
воситалар
и
Электр
тармоғи
Марказий
тармоқдан
мустақил равишда
тармоқни
бошқариш
платформалари.
Таьминот хавфсизлигини
ошириш;
микрогридлар ва асосий
тармоқ ўртасида ўзаро
мувофиқлик
ва
мослашувчанликни
яратиш;
ва микротармоққа уланган
истеьмолчилар
учун
барқарор
электр
нархларини
таклиф
қилиш.
Кенгайтир
илган
ўлчаш
инфратузи
лмаси
Охирги
фойдалан
увчилар
Истеьмолчи
сайтидаги
юкланишлар
ва
ҳарорат
маьлумотларини
тўплаш ва таҳлил
қилиш
учун
сенсорлар
ва
қурилмалардан
фойдаланиш.
Энергия самарадорлигини
ошириш учун ҳудудларни
аниқлаш (масалан, ҳаддан
ташқари кондиционерли
хоналар ёки йўловчилар
бўлмаганда
қўшимча
ёруғлик);
энергия
сарфини
камайтириш.
Аккумулят
ор
энергияси
ни
бошқариш
Охирги
фойдалан
увчилар
Аккумулятор энг
мос
вақтда
фаоллаштириш
учун маьлумотлар
таҳлили
Турли вақт оралиғида
батареяни зарядлаш /
тўхтатиш учун оптимал
стратегия яратиш;
энергия
сарфини
камайтириш.
Юқорида келтирилган жадвалда IoT архитектураси асосида
рақамлаштирилган
энергия
таьминоти
манбаларининг
амалий
натижаларининг тахлили келтирилган [2, 3].
Хalqaro ilmiy-amaliy anjuman Andijan 2023 yil 3-oktabr
materiallar to’plami www.michascience.com
http://michascience.com/index.php/fji
542
2-
расм. IoT асосланган уч фазали сигналларини ўлчов ва назорат қилиш
модели.
Электр энергия истеъмолини автоматлаштириш ва рақамлаштиришни
биринчи даражали автоматлаштириш ишларини тугатилмоқда. Масалан
ҳозирги
кундаги
электр
энергиясини
истеъмоли
назоратининг
автоматлаштирилган тизими ўн йил олдин фойдаланилган тизимдан кескин
фарқ қилади. Ҳозирги электр энергия истеъмоли назоратининг
автоматлаштирилган тизими билан замонавий диспетчерлик масалаларига ҳам
ечим топилмоқда. Ушбу тизим орқали тўғридан тўғри маҳсулотнинг электр
энергия сиғимини аниқлаш ёки корхонанинг энергетик самарадорлигини
тўғридан тўғри таҳлил қилиш имкони мавжуд эмас. Чунки ишлаб чиқариш
корхоналари автоматлаштирилган тизим маълумотларидан тўлиқ
фойдаланишлари учун уларнинг техник имкониятлари чекланган.
Датчиклар IoT тармоғида ишлаш учун чегара қурилмалар ва булут
серверларига уланиши ва улар билан ўзаро алоқада бўлиши керак. Ҳозирги
вақтда серверлар ва чегара қурилмалар билан ўзаро алоқани ташкил қилиш
учун асосан Bluetooth, NFC, RF, Wi-Fi, LoRaWAN ва NB-IoT (уяли) каби
симсиз технологиялар қўлланилади [3-6].
Барча датчиклар аналог маълумотларни тўплайди. Бундай маълумотлар
узлуксиз бўлади - уни қийшиқ чизиқ, доимий ахборот оқими сифатида
кўрсатиш мумкин. Бундай маълумотларни кабел орқали ёки симсиз узатиш
мумкин эмас - биринчи навбатда сигнал рақамли маълумотларга
айлантирилиши керак (2-расм) [7-9].
Хalqaro ilmiy-amaliy anjuman Andijan 2023 yil 3-oktabr
materiallar to’plami www.michascience.com
http://michascience.com/index.php/fji
543
2-
расм. Уч фазали ток реактив қувват токининг носимметриклигини аниқлаш
ва ток қийматини кучланиш кўринишдаги чиқиш сигналига электромагнит
датчикнинг кучайтиргич орқали аналог сигналини рақамли сигналга
ўзгартирилиши
бу ерда: a ва b – мос равишда ўраладиган чулғам ясси пластинкасининг
қирқим юзаси [мм
2
];
– ҳаво оралиқи [мм];
3-
расм. Иккиламчи чиқиш кучланишини IoT иловаси орқали узатиш блок
диаграммаси.
Демак, сезгир элементдан чиқадиган сигналимизни кучайтиргич орқали
аналог сигналини рақамли сигналга ўзгартириб шу орқали компютерларга ёки
булутли серверларга юбориш, сақлаш ёки малъумотларни қайта ишлашга
жунатиш мумкин.
ХУЛОСА
Замонавий технологиялардан ҳисобланган IoT технологияси тадқиқ
қилиш натижасида электр таъминоти тизимида энергия назоратида қўплаб
яхши натижаларга эришиш мумкинлиги ҳамда IoT архитектураси,
қўлланилиш соҳалари, хусусиятлари, энергия таьминоти ўлчов ва назоратига
қўлланилиши ва масофадан бошқариш имкониятлари бор.
Ўч фазали
ток манбаси
НУФТЎД
Кучайтиргич
Кучланиш
датчиги
Ardiuno
IoT
модул
GSM
модул
LCD
модул
Хalqaro ilmiy-amaliy anjuman Andijan 2023 yil 3-oktabr
materiallar to’plami www.michascience.com
http://michascience.com/index.php/fji
544
Ўзгарткич датчикларидан олинга маълумотларни кўриш, ўлчаш ва
назоратни таҳлил қилиш ва сигналларни қайта ишлаш жараёнларини
автоматлаштириш хусусиятлари келтирилган.
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙҲАТИ
1. Siddikov I. K. et al. Statistical descriptions of multiphase current sensers of
reactive power control systems in renewable power supply power systems //AIP
Conference Proceedings.
– AIP Publishing, 2023. – Т. 2789. – №. 1.
2.
Курбаниязов, Т. У. (2023). Модель многофазного датчика
преобразования первичного тока во вторичное напряжение в системах
электроснабжения. Scientific aspects and trends in the field of scientific
research, 1(9), 139-142.
3. Kurbaniyazov, T. U. (2022). Distributed Active and Reactive Power Control
With Smart Microgrid Demonstration. Middle European Scientific Bulletin, 30, 1-
9.
4. Bazarbayevich A. A., Urunbayevich K. T., Pirnazarovich N. M. Reactive
power and voltage parameters control in network system //innovative achievements
in science 2022.
– 2022. – Т. 2. – №. 13. – С. 16-20.
5. Abubakirov, A. B., Najmatdinov, Q. M., Kurbaniyazov, T. U., & Kuatova, S.
B. (2021). Sensor characteristics monitoring and control of single and three-phase
currents in electric networks. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary
Research Journal, 11(3), 2282-2287.
6. Abubakirov, A. B., Tanatarov, R. J., Kurbaniyazov, T. U., & Kuatova, S. B.
(2021). Application of automatic control and electricity measurement system in
traction power supply system. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary
Research Journal, 11(3), 180-186.
7. Kh, Siddikov I. "Permissible Voltage Asymmetry for Asynchronous Motor
Control in Non-Nominal Operating Situations." American Journal of Social and
Humanitarian Research 3.9 (2022): 55-64.
8. INTER, F. L. I. (2017). An International Multidisciplinary Research
Journal. An International Multidisciplinary Research Journal, 41(43).
9.
Siddikov I.
,
Sattarov Kh.
, Abubakirov A.B.,
Anarbaev M.
,
Khonturaev I.,
Maxsudov M.
«Research of transforming circuits of electromagnets sensor with
distributed parameters» // 10 th International Symposium on intelegent
Manufacturing and Service Systems. 9-11 September 2019. Sakarya. Turkey, -
pp. 831-837.
| 