Toshken tibbiyot akademiyasi

Hujayrada oqsil biosintezi ikki xil usulda boshqariladi: 1) oqsil biosintezida qatnashadigan fermentlarning hosil boiishiga yo'l qo'ymaslik (repressiya); 2) oqsil biosintezida qatnashadigan fermentlarning faolligini pasaytirish (ingibirlash).

Boshqaruvchi (regulator) gen ishtirokida hosil bo'lgan jarayonni to'xtatuvchi ferment (repressor) o'zi mustaqil holda ta'sirini ko'rsata olmaydi. Repressorning faol bo'lishi uchun u hujayrada to'planib qolgan quyi molekulali modda bilan, masalan, oqsil hosil qilishda qatnashadigan aminokislota arginin bilan bog'lanishi kerak. Arginin bilan bogiangach, faollashadi va operator geni bilan bog'lanib, uning ta'sirini to'xtatadi va natijada oqsil uchun kerak bo'ladigan aminokislota argininning sintezi to'xtaydi. Bu esa o'z navbatida argininli oqsil biosintezini to'xtatadi

Oqsil biosintezida qatnashadigan fermentlarning faolligini pasaytirish (ingibir- lash) yoki oqsil sintezini boshqarishning nozik usuli. Oqsil sintezini boshqarishning bu usulida ham oqsil biosintezini to'xtatish oxirgi mahsulot ishtirokida amalga oshiriladi. Lekin bu usulda oxirgi mahsulot korepressor sifatida repressor bilan birlashmasdan koferment sifatida to'g'ri oqsil sintezining dastlabki bosqichlarida qatnashuvchi birinchi ferment (Fl) bilan bog'lanib, uning faolligini yo'qotadi. Natijada keyingi fermentlar ham ishlamasdan jarayon bir zumda to'xtaydi. Ferment (Fl) oxirgi mahsulot bilan bog'lanib qolmasdan yana boshlang'ich mahsulot bilan ham bog'lanadi.

Hujayrada repressor bilan bog'lana oladigan yana bir modda bo'lib, u induktor deb ataladi. Bu modda korepressorga raqib modda bo'lib, glyukozaning par- chalanishidan hosil bo'ladi. Agar korepressor hujayrada ko'p bo'lsa, induktor repressor bilan birlasha olmaydi. Agar glyukoza oxirigacha parchalangan bo'lsa, korepressoming soni juda kamayib ketadi va repressorga birlasha olmay qolishi mumkin. Natijada operon ishlayveradi va glyukozani parchalovchi fermentlar yana sintez qilinaveradi. Bu ortiqcha ish hisoblanadi. Lekin bu paytda ishlash navbati induktorga o'tadi. Agar induktor repressor bilan bog'lana olsa, uni faolsizlashtiradi, natijada .struktura genlaridan axborot ko'chirib olinib (mRNK), undagi axborot asosida laktozarit parchalovchi fermentlar sintez qilina boshlaydi