9
men atagan rang ta’sirchanligining o’zginasidir.
Biror rang (цветкактаковой) va rangni ta’sir etishi faqat garmonik yarimtuslar
mavjud bo’lgan holdagina sodir bo’ladi. Boshqa hollarda rang bir lahzada o’zgacha,
yangi tus oladi. Bunga bir necha misollar keltiramiz. Ma’lumki, oq
kvadrat qora
fonda, xuddi shu o’lchamdagi qora kvadrat oq fondagiga qaraganda kattaroq bo’lib
ko’rinadi. Bunda oq rang nurlanib o’z chegaralarini kengaytiradi. Qora esa o’zi
egallagan tekislikda qisqarish ko’rinishini hosil qila boshlaydi. Och kulrang oq fonda
qoramtir bo’lib ko’rinsa, shu kvadratning o’zi, ya’ni och kulrang kvadrat qora fonda
ocharib ko’rinadi. 58 rasmda sariq kvadrat oq va qora fonda berilgan. Oq
fonda u
yengil, nozik issiq taratib, qoramtirroq ko’rinadi. Qora fonda esa o’ta yorqin, sovuq,
agressiv (tajovuzkor) xarakterda bo’lib ko’rinadi.
59 rasmda qizil kvadrat oq va qora
fonlarda tasvirlangan. Oq fonda qizil rang juda
qoramtir va uning
yorqinligi deyarli sezilmas
bo’lib ko’rinadi. Qorada esa u o’zining
yorqinligini namoyon qilib, issiqlik taratadi.
Agar ko’k kvadratni oq va qora fonlarda
tasvirlasak, u oq fonda qoramtir, chuqur bo’lib,
uni o’rab turgan oq esa yanada oqroq bo’lib
ko’rinadi. Qorada esa ko’k rang yorug’lanib,
yorqin, chuqur va nurlangan ton hosil qiladi.
Agar kulrang kvadrat muz rangli (ko’kish rang) va zarg’aldoq – qizil fonlarda
tasvirlansa, u holda muz rangli ko’kish fonda u qizg’ish bo’lib, zarg’aldoq, qizil
fonda ko’kish bo’lib ko’rinadi. Bu kompozitsiyalarni bir
vaqtda kuzatilsa ularning
farqi juda yaqqol ko’zga tashlanadi, undan rang va taassurot (uning ta’siri) bir –
biriga to’g’ri kelmasa, rang uyg’unsiz, turg’unsiz, harakatchan, noreal va bir lahzali
taassurot beradi. Shakl bilan rangni moddiy belgilarini virtual (mumkinlik) harakatga
aylanishi, rassomga so’z bilan ifoda etib bo’lmaydigan imkoniyatlarni beradi.
Keltirilgan misollar SIMUL’TANLIKNI yuzaga kelishi deb qaralishi ham mumkin.
Simul’tanlikka aylanish imkoniyatlari rang kompozitsiyasi ustida ishlayotganimizda
10
bizni rangni ta’sirichanligiga baho berishdan boshlashimizga, so’ngra esa shu
holatga
qarab rang dog’larini xarakteri va o’lchamlari haqida o’ylashimizga majbur qiladi.
Agar asar mavzusi dastlabki emotsional (his – tuyg’uli) turtkidan ketayotgan
bo’lsa, u holda butun shakl (forma)ni shakllashtirish jarayoni ana shu birinchi va
asosiy sezgiga bo’ysunishi lozim. Agar kompozitsiyada ifoda vositasi rang
asosiy
bo’lsa, unda kompozitsiya rang dog’larini tashkillashtirishdan boshlanishi lozim.
Chunki ular kompozitsiya tuzilishining asosini belgilaydi. Kompozitsiyani chiziqlar
orqali boshlab, so’ngra uning oraliqlarini rang bilan to’ldirish bilan boshlagan shaxs
hech qachon kuchli va ishonarli rang yechimiga erisha olmaydi. Rang o’z massasiga
ega, hamda o’zidan kuchli nur taratish imkoniyatiga ega bo’lib chiziqlarga nisbatan
yuzada o’zgacha qiymat kasb etadi.
