Toshkent shahar chilonzor tumani 173-maktabning10”v”sinf o’quvchisia Boymurodova Muslimaning o’zbekiston tarxidan bsbsi

Download 1,11 Mb.
bet	2/2
Sana	22.12.2023
Hajmi	1,11 Mb.
	#126400

Bog'liq
Boymurodova Muslimaning o’zbekiston tarxidan BSBsi
doc, Andayeva Shakhnoz

Yangi mavzuning rejasi. Jadidchilik harakatining paydo boʻlish sabablari . Jadidchilikning maqsadi va vazifalari . Turkiston ijtimoiy siyosiy va madaniy hayotda jadidchilik harakati nomoyondalarining oʻrni . Turkiston maʼrifatparvarlik harakatining natijalari va ahamiyati haqida . Har bir jamiyatdagi oʻzgarishlar oʻz davrining tarixiy sharoitdan kelib chiqib namoyon boʻladi Bu oʻzgarishlarda tarixiy shaxslar, ayniqsa ziyolilarning oʻrni katta boʻlib, ularning har biri oʻziga xos ilgʻor gʻoylarni ilgari surdi.Ziyolilar jamiyatdagi iqtisodiy ijtimoiy muomalarni hal qilish yoʻllarini topishga harakat qildi.Xuddi shunday jarayon XIX asrning ikkinchi yarmida Rossiya imperiyasi tarkibiga kirgan Qrim, Kavkazorti, Turkiston,protektaratiga aylantirilgan Buxoro amirligi va Xiva xonliklarda ham roʻy berdi.XIX asrning ikkinchi yarmida mustamlaka zulmi ostidagi ziyolilar oʻz xalqini maʼrifatli qilish va ularning taraqqiyot darajasini koʻtarishga qaratilgan harakatlarni boshladilar.Qrim-tatar maʼrifatparvari boʻlgan Ismoil Gaspirali (1851-1914)butun turkiy xalqlar oʻrtasida yoyilgan jadidchilik harakatining asoschisi hisoblanadi.Ismoil Gaspirali 1884- yilda Qrimdagi Baqchasaroyda birinchi maktabga asos soldi.U oʻzi tuzgan taʼlim dasturi asosida darslik tayyorladi .Shu dastur boʻyicha 40 kunda 12 oʻquvchining savodi chiqarildi.Bu usul ,,yangi saviyasiʼʼ - harf tovushi usuli , yani ,,usuli jadidʼʼ nomi bilan keng tarqalgan. Uning 1888-yilda "Rahbari muallimim yoki muallimlarga yoʻldoshʼʼ kitobi chop etilgan. ,,Jadid ʼʼ soʻzi arabcha soʻz boʻlib -yangi degan maʼnoni anglatadi.Jadidlar Rossiya imperiyasi bilan xalqlarni,eng avvalo, maorif tizimini yaxshilash, taʼlim dahosini isloh qilish,yoshlarga diniy bilimlar bilan birga dunyoviy fanlarni ham oʻqitish zarur deb bildilar.Jadidlar oʻlkani ijtimoiy -iqtisodiy rivojlantirish borasida ham oʻziga xos qarshilarga ega edi.Oʻrta Osiyo taraqqiyparvarlari oʻz faoliyatlari davomida oʻlka xalqlarining ijtimoiy hayoti, turmush tarzi,kasb-kori, shart sharoitlar xabardor boʻlganlar.Xalqning ahvoli yildan yilga ogʻirlashib borayotganligini, turli kasb egalari oʻz saholarining yetuk mutaxassisi emasligi sababli millat kelajagi yoʻlida foyda keltirmayotganligini angladilar.Ularning fikricha , mamlakatning iqtisodiy mustaqilligini taʼminlamay turib , siyosiy va huquqiy erkinlikka erishish mumkin emas edi.Buning uchun birinchi navbatda yerni, yerosti va yer usti boyliklarini,suvni Turkiston xalqlarining umumiy boyligi deb eʼlon qilish , barcha saholarini rivojlantirishga qodir mahalliy kadrlarni tayyorlash, zavod va fabrikalar qurib, maxsulotlarini oʻlkaning oʻzida ishlab chiqarishni zarur deb bildilar. Qirm - tatar maʼrifatparvari bilan Ismoil Gaspirali 1851-1914 yillarda yashab oʻtgan . Ismoil Gaspirali 1884-yilda Qrimdagi Baqchasaroyda birinchi jadid maktabiga asos soldi.Rahbari muallimim yoki muallimlarga yoʻldoshʼʼ kitobi chop etilgan.U musulmon xalqlarining maktab va madrasalarda yoshlarga diniy taʼlim, arab,fors,va rus tillari tibbiyot,kimyokabi fanlar oʻqitilishi zarurligi gʻoyasini ilgari surdi.Ismoil Gʻaspiralining 1893-yilda. Toshkent,Samarqand va Buxoroga tashrifi maʼrifatparvarlik gʻoyalarining keyingi rivojiga turtki boʻldi.1893-yilda Buxoro amirligida. birinchi yangi usul maktabi faoliyat koʻrsata boshladi.Keyinchalik bunday maktablar boshqa hududlarida ham keng tarqalgan.Oʻrta Osiyo jadidlari maʼrifatparvarlik yoʻlida qirm ziyolilar tajribalarini oʻrganish bilan birga,boshqa mamlakatlardagi taraqqiyparvarlarining ilgʻor gʻoyalaridan ham foydalandi. Turkiston jadidlarini birlashtirishda ,,Oʻrta Osiyo jadidlarning otasiʼʼ deb tan olingan Mahmudxoʻja Behbudiy 1875-1919 yillarda yashagan va uning xizmatlari katta boʻlgan.U 1875- yilning 19-yanvarda Samarqand yaqinidagi Baxshitepa qishlogʻida tugʻilgan.Dastlab Samarqand,Soʻngra Buxoro madrasalarida tahsil olib,imom- xatib ,qozi, keyin muftiy darajasida koʻtarildi.Behbudiy Oʻrta Osiyo jadidlik harakatining asoschisi va yoʻlboshchisi edi.Turkistonda maʼrifatparvarlik harakatining rivojlanishiga katta hissa qoʻshgan shaxs hisoblanadi.Behbudiyning tashabbusi bilan oʻz otasi sharafiga ,,Behbudiya kutubxonasi ʼʼ deb atalgan kutubxona tashkil qilgan. Munavvarqori Abdurashidxonov 1878-1931- yillarda yashagan.Munavvar Qori Abdurashidxonov Turkiston oʻlkasida ozodlik, millat kelajagi uchun kurashgan maʼrifiy, siyosiy arbob, jadidlik harakatining yirik namoyandalaridan biri.1904-yildan boshlab oʻlkadagi ijtimoiy siyosiy, maʼrifiy harakatlarning faol ishtirokchisi .U jadid maktablari ochilishining tashabbuskori va amalyotchisi ,milliy gazeta va jurnallar asoschisi ,muharriri hamda jadid teatri targʻibotchisi bilan. Munavvarqori Abdurashidxonov maktablar uchun ,,Adibi avvalʼʼ , ,,Adibi soniyʼʼ , ,,Yer yuziʼʼ kabi darsliklar yaratgan. Abdurauf Fitrat oʻz tarjimai holida yozishicha 1884-yil Buxoroda tugʻilgan.Firrat-Abduraufning taxallusi boʻlib ,,tumani istedodʼʼ maʼnoni bildiradi.Otasi Abdurahim boy savdogarcholik bilan shugʻullangan.Onasi Bobijon adabiyotshunos,Fitrat oilaning tinch farzand.U boshlangʻich tarbiyani diniy maktabda,sinf mashhur ,Mirarabʼ madrasada oldi.Oʻzining aytishicha , avval jadidlar harakatiga qarshilik qildi, keyin uning mohiyatini anglab yetgach bu harakatga qoʻshildi , hatto ashaddiy targʻibotchlardan biriga aylandi.Jadidlar maslahati va yordami bilan bir guruh yoshlar,jumladan Fitrat Istanbulda oʻqishga yuborildi.U1909-1913-yillarda Turkiyada tahsil oldi.1909-yiliI Istambulda ,, Hindistonda bir farangi ila buxoroli bir mudarrisning bir necha masalalar ham usuli jadidi xuxusida qilgan munozarasiʼʼ kitobi bosilib chiqdi.Fitrat adabiyotning hamma janrlarida qalam tebratdi va oʻz orzu armonlar,ezgu tilaklarni targʻib eta boshladi.U 1910-yilda ,,Sayhaʼʼ degan sheʼrlar toʻplami bosildi.U ham fors tilida edi. Download 1,11 Mb.

Download 1,11 Mb.