|
YASHIL KIMYO –BARQAROR RIVOJLANISH OMILI –ILMIY YO’NALISHINING TA’LIM DASTURLARINI ISHLAB CHIQISH
|
| bet | 16/17 | | Sana | 02.03.2022 | | Hajmi | 0.95 Mb. | | #2865 |
3.2.YASHIL KIMYO –BARQAROR RIVOJLANISH OMILI –ILMIY YO’NALISHINING TA’LIM DASTURLARINI ISHLAB CHIQISH
Keyingi yillarda dunyoing rivojlangan mamlakatlari universitetlarida va ilmiy markazlarida kimyoviy jarayonlarni amalga oshirishga Yashil kimyo prinsiplari asosida qarashlar rivojlanmoqda[69-71].YUPAKning 2006 yil Drezdenda o’tkazilgan birinchi Xalqaro konferensiyasida, 2008 yil Moskva va Sankt-Peterburgda o’tkazilgan 2-Xalqaro konferensiyalarida “Yashil kimyo” yo’nalishida ta’lim berishni tashkil qilish masalalari ko’rib chiqildi. Shu yili Moskva davlat universitetida innovatsion universitet dasturi ramkasida “Kimyo –barqaror rivojlanish uchun –Yashil kimyo” markazi ochildi va bu yo’nalishda ta’lim daturlarini yaratishning dolzarbligi ta’kidlandi. Bu yangi Yashil kimyo prinsiplariga asoslangan qarashlarning kimyoviy jarayonlarga tatbiq qilinishi eng avvalo bu sohada ta’’lim tizimini tashkil qilishni va adabiyotlardagi bu yo’nalishdagi materiallarni to’plash hamda umumlahtirishni talab qildi. “Yahil kimyo” kursini o’qitishni tashkil qilish konseptual yondashishni talab qiladi. Bu kursni alohida o’qitish talab qilinmydi, u metodologik qarash sifatida kimyo, biologiya va ekologiya fanlarini o’qitishda har bir mavzuda yangi kimyoviy texnologiyalar va samarali yangi kimyoviy moddalarni sintez qilish usullarining samaradorligini, ekologiya nuqtai nazaridan foydalanish imkoniyatlari kiritilishi kerak.
O’zbekistonda bu yo’nalishdagi ishlarni muxokama qilish va strategiyasini aniqlash maqsadida 2012 йил 26-28 март kunlari Алишер Навоий номидаги Самарқанд давлат университетиda ««Яшил кимё» Ўзбекистон барқарор тараққиётининг омилларидан бири» илмий конференцияси Ўзбекистон Олий Мажлиси қошидаги нодавлат нотижорат ташкилотлари ва фуқоралик жамиятининг бошқа институтларини қўллаб-қувватлаш фонди гранти асосида ўтказилди.
Конференцияда Ўзбекистон Республикаси, МДҲ давлатлари етакчи олий ўқув юртлари олимларидан 12 нафар академик ва 80 дан ортиқ профессор, фан докторлари, ННТлари вакиллари, экология ва кимёвий технология соҳаси мутахассислари , талабалар, магистрантлар, аспирантлар ва ёш олимларнинг қатнашишди. Улар орасида жумладан, Ўзбекистон Олий Мажлиси вице спикери, Ўзбекистон экологик ҳаракати рахбари Б.Б.Алихонов, ЎзФА академиклари Н.С.Парпиев, С.С.Негматов, С.Т.Тўхтаев, Россия фанлар академияси академиги, МДУ профессори О.А.Шпигун, МДУ профессори Т.Н.Швехцова ва бошқалар қизиқарли илмий маърузалар билан иштирок этишди. Республикамизнинг 53 та олий ўқув юрти ва кимёвий корхоналар, 3 та академик лицей ва касб-ҳунар коллежлари ҳамда 4 та нодавлат ва нотижорат ташкилотлари вакиллари қатнашишди.
Конференцияни ўтказишдан кўзланган мақсад - Барқарор ривожланиш фаолиятнинг учта асосий йўналишининг уйғунлиги: иқтисодий ўсишни таъминлаш, ижтимоий ҳаққонийлик ва атроф-муҳитнинг сифатида намоён бўлади. Бундай ривожланишни атроф-муҳит муаммоларини тушунадиган, инсониятнинг умумбашарий муаамоларидан энг долзарбларини ечишга ўз кучини бағишлайдиган мутахассислар бажариши мумкин. Айнан шунинг учун конференция мақсади – экологик хавфсизлик ва «Яшил кимё» соҳаларида ишлайдиган олимлар ва тадқиқотчиларнинг қарашларини умумлаштириш ҳамда стратегиясини ишлаб чиқишга йўналтиришдан иборат.
Конференциянинг мавзу ва йўналишлари quyidagilardan iborat bo’ldi.
1. «Яшил кимё» Ўзбекистон барқарор тараққиётининг омилларидан бири.
-
«Яшил кимё»нинг асосий тамойиллари.
-
Экологик хавфсиз моддалар ва уларнинг синтези.
-
Экологик катализ.
-
Кимёвий ва экологик хавфсизлик.
-
«Яшил кимё» тамойилларидан фойдаланишнинг жаҳон тажрибаси.
2. «Яшил» технологиянинг кимё саноатида қўлланилиши.
-
Тикланадиган ресурсларнинг кимёвий жараёнларда қўлланилиши.
-
Экологик хавфсиз ва зарарсиз технолиялар билан кимёвий маҳсулот олиш.
-
Саноат ишлаб чиқаришнинг модернизацияси янги кимёвий-технология ва экологик-иқтисодий ёндашуви.
3. Нанотехнология ва кимёвий дизайн.
-
Яшил нанотехнология соҳасида фундаментал ва амалий тадқиқотлар.
-
Полимер композицион материаллар.
-
Белгиланган хосса ва тузилишли моддалар олиш.
4.Экологик тизим ва асбоблар.
-
Атроф-муҳит мониторинги учун турли сенсорларнинг ишлатилиши.
-
Атроф-муҳитни ифлослантирувчи моддаларнинг трассер концентрацияларини назорат қилувчи аналитик усуллар.
5. Барқарор рифожланиш нигоҳида таълим.
-
Экологик хавфсизлик ва фуқаро ташаббуси.
-
«Яшил» кимё ўқув жараёнида.
-
Экологик йўналишдаги ННТларнинg фаолияти.
-
Экологик таълим муаммолари.
-
Аҳолининг экологик маданиятини тарбияси ва шакллантириш.
-
Конференция давомида олий таълим муассасалари ва лицей коллежларнинг ёш ўқитувчиларига икки кунлик “Барқарор ривожланишда таълим” мавзусида семинар тренинг ўтказилди. Республикамизда фаолият кўрсатаётган ҳамма кимёгарларни «Яшил кимё» ҳаракати атрофида жипслаштириш, атроф – мухитга зарар қилмайдиган кимёвий жараёнларни амалга ошириш натижасида барқарор риволанишни таъминлашда кимёгар олимларнинг ролини ошириш.
«Яшил кимё» принципларига асосланган кам харажат талаб қилувчи, кам энергия сарф қилувчи, атроф мухитга кам зарар этказувчи турли хил йўналишдаги бажарилаётган илмий-тадқиқот ишларини умумлаштириш, кимёвий корхоналар билан корпоратив алоқаларни мустаҳкамлаш ҳамда биргаликда инновацион лойҳаларни тайёрлаш йўлидаги ишларни кучайтириш натижасида Халқаро ва Республикамиздаги турли хил фондлардан университетга инвестиция киритишни ташкил қилиш.
Республикамизда барқарор ривожланишни таъминлаш ва Навоий шаҳрида эркин иқтисодий зона ташкил қилинаётганлигини ҳисобга олиб Олий таълим муассасаларида юқори малакага эга бўлган замонавий технология элементлари билан қуролланган кадрларни – “Яшил кимё” йўналишидаги магистрларни ва фан номзодларини тайёрлашни йўлга қўйиш.
Кимё ва экология фанларини ўқитишда мактаблар, лицей, коллежлар ва олий таълим муассасалари ўқув дастурларига “Яшил кимё” элементларини киритиш, “Яшил кимё” га бағишланган ўқув-услубий қўлланмаларни чоп қилиш kabi qator qarorlar qabul qilindi. Bugungi kunda Respublikamizda shu qarorlar asosida qator tadbirlar amalga oshirilmoqda. Hozirgi vaqtda dunyo universitetlarida innovatsion yo’l tanlangan va shu asosda ta’limda ham innovatsion ta’lim dasturlari ishlab chiqilmoqda. “Yashil kimyo” yo’nalishida amalga oshiriladigan ta’limda talabalar kimyo va kimyoviy texnologiyaning boradigan jarayonlariga yangicha qarashni shakllantiriladi. Bu dastur biologiya, meditsina, kimyoviy texnologiya yo’nalishlarida ham o’qitishga va kimyo fani mazmuniga boshqacha qarashlarni talab qiladi. Bunda butun jarayonlarda o’tkaziladdign hmma bosqichlarda atrof-muxitga boladigan ziyon minumimga keltirilishi va hamma chiqindilar utilizatsiya qilinishi kerak. Bunday qarashlar aholining barqaror rivojlanishishiga asos bo’lib xizmat qiladi. Unda talabalar faqat oxirgi mahsulotni olishni rejalashtirish biln chegaralanib qolmasdan amalga oshadigan barcha bosqichlarda atrof muhit va insonlarga zarar keltirmasligini, ekologik riskni, hosil boladigan qo’shimcha mahsulotlrning zarari va ularning tabiatda parchalanishlarini hisobga olishlarni o’rganishlari kerak. Har bir texnologik jarayonda unga sarf bo’ladigan energiyani va uning manbalarini hisobga olishi kerak. Iqtisodiy ko’rsatkichlar bilan birgalikda atom samaradorligi va E-faktorni albatta aniqlashi kerak. Talaba organik erituvchilar o’rniga ishlatiladigan tabiatga zararsiz erituvchilarni,katalitik jarayonlarni o’rganib olishlari kerak bo’ladi.Zamonaviy analiz usullari, toksikologiya elementlarini bilishlari kerak bo’ladi. Kimyo o’qitish metodikasi kursini o’rganayotganda hamma kurslarga yashil limyo elementlarini albatta kiritishlari kerak.
Shu aytilgan talablar asosida avvalo o’quv-uslubiy mteriallarni yaratish, talablarga ma’ruzalar o’qish va seminarlar tashkil qilishlar amalga oshirildi. To’plangan materiallar da bu yo’nalishdagi ilmiy ishlarni umumlashtirgan holda 20 soatga moljallangan 10 ta ma’ruzadan iborat “Yashil kimyo” kursini tashkil qilishni asositaklif qilamiz:
1.“Yashil kimyo” kursiga kirish. Barqaror rivojlanish nigoxida ta’lim tizimi.
2. Organik kimyoda yumshoq sintez usullari – getrogen va gomogen kataliz;
3. Organik kimyoda yumshoq sintez usullari – fermentativ kataliz;
4. Organik sintezda al’ternativ erituvchilardan foydalanish– ion suyqliklar;
5. Organik sintezda al’ternativ erituvchilardan foydalanish – yuqorikritik flyidlar;
6. Suvlarni tozalash uchun ichlatiladigan zamonoviy texnologiyalar va materiallar;
7. Kelsjak energiya ishlab chiqarish texnologiyalari – biodizel,biogaz;
8. Alternativ energiya manbalari(quyosh, shamol, vodorod va boshqalar);
9. Yangilanadigan xom –ashyolardan foydalanish – o’simliklar biomassalari;
10. Yangilanadigan xom –ashyolardan foydalanish – texnik lignin, lignintsellyuloza materiallari va sellyulozalar.
“Yashil kimyo” prinsiplari bugungi kunda O’zbekistonda ekologik harakat tomonidan amalga oshirilayotgan atrof – muhitni himoya qilishning barcha g’oyalariga to’liq mos keladi va davlatimizning barqaror rivojlanishini ta’minlaydi.Yuqorida aytilganlardan kelib chiqadiki bajarilayotgan har bir fundamental va amaliy ishlarni bajarishda barcha tadqiqotchilar “Yachil kimyo” prinsiplariga amal qilishlari kerak.
O’z –o’zidan kelib chiqadiki bu falsafiy qarash fanlar va ta’lim integratsiyasini ta’minlaydi.
|
| |
