| Iqtisodiy geografik rayonlari
Turkmaniston respublikasida beshta iqtisodiy rayon ajratiladi. Bular asosan viloyatlar bo’linishiga ham to’Іri keladi: Kaspiy KopetdoІ, etokdori, Ashgabad viloyati, (Ashgabad viloyati O’rta Amudaryo Chorjo’y viloyati, Turkmaniston Toshovuz viloyati.
Sharquy Turkmaniston (Kaspiy bo’yi) respublika hududining katta qismini (28%), ya'ni 136.5 ming km. kv ni tashkil etadi. Bu hududda Turkmanistonning asosiy neft va gaz zahiralari joylashgan. Shuningdek, Kaspiy shelflaridan ham neft qazib olinadi. hududida oqar suvlar deyarli yo’q. Shuning uchun aholi soni ham kam. Mamlakat aholisining 1\10 qismi shu yerda yashashadi. Lekin sanoat rivojlanganligi sababli aholining asosiy qismi (4\5) shaharlarda istiqomat qiladi. Mamlakatda, eng urbanizasiya darajasi yuqori mintaqadir. Aholining milliy tarkibida Yevropa millatlariga mansub kishilar (ruslar, ukrainlar, yevreylar, armanlar, ozarbayjon va boshqalar) ko’pchilikni tashkil etadi.
Xo’jalikda neft, gaz qazib chiqarish, neftni qayta ishlash sanoat tarmoqlari hamda baliqchilik va qo’ychilik yaxshi rivojlangan Bundan tashqari bu mintaqada rekreasion resurslarni rivojlantirish uchun katta imkoniyatlar va sharoitlar yetarlidir.
Kanetdog` etaklari—Ashgabad viloyati. Bu mintaqa respublika hududining 1\5 qismini (ya'ni 19.6 %) egallagan. Maydoni 95,4 ming km.kv. Respublikaning asosiy aholisi shu yerda istiqomat qilishadi. (25%). Aqoli zichligi 1 km.kv.ga 10 kishi to’Іri keladi. Aholisining 3\5 qismi shaharlarda yashashadi. Rayon hududida yirik gaz konlari, sement xom ashyolari topilgan. KapetdoІ etaklarida go’zal dam olish maskanlari joylashgan (Feruza).Qoraqum kanali asosida paxtachilik, boІdorchilik, uzumchilik, sabzavotchilik rivojlangan, cho’l yaylovlarida zsa qo’y chilik bilan shuІullanishadi. Sanoat tarmoqlaridan to’qimachilik, oziq—ovqat sanoati, qurilish materiallari, hamda oyna ishlab chiqarish rivojlangan (Ashgabad).
Bu yerda mamlakatning ilm—fan, madaniy, siyosiy markazi AshІabad shahri joylashgan.
Janubiy Turkmaniston—Mari viloyatini o’z ichiga oladi. Uning hududi respublika hududining 18% ini, aholisining esa 23 % ini tashkil etadi. Aholi zichligi 1 km.kv. ga 9 kishi to’Іri keladi.Qoraqum kanalining o’tishi va ko’plab tabiiy gaz konlarining topilishi (Shorapli, Kara Chop, Shatliq) keng yaylovlar, (?orako’l qo’ylari boqiladi) rayonning xo’jaligini rivojlantirishga imkon berdi. hozirgi paytda Turkmanistonning asosiy ingichka tolali paxtasini (2\5), qorako’lini (1G'2), yilqisini (axoltekin) yetkazib beradi. Mari shahrida yengil va oziq ovqat sanoati, azot o’g`itlar zavodi ishlab turibdi. Mahalliy tabiiy gaz asosida Turkmanistondagi yirik GRES ishga tushirilgan. Bayram—Alida paxta tozalash va yor ekstraksiya zavodi joylashgan. Bundan tashqari boshqa sanoat markazlari Iolotan, Tedjen, Kushka shaharlari bor.
O’rta Amudaryo iqtisodiy rayoni — Chordjo’y viloyati. Republika hududining 20 % ga yaqin qismini, aholisining 21 % ni tashkil etadi. Aholi zichligi 1 km 2 ga 8 kishi to’Іri keladi. Rayon Amudaryoning har ikki qirІorida joylashgan. Asosan suІorib dehkonchilik qilinadi. Cho’l zonasidaQorako’l qo’ylari boqiladi. (Sandiqli cho’li). Respublikada yetishtiriladigan paxtaning 20 % ini, poliz ekinlarining 25 % ini (Chorjo’y qovunlari) yetkazib beradi. Rayonning janubiy qismida yuqori sifatli oltingugurt konlari (Gourdak), borit, mineral tuzlar (kaliy) konlari topilgan. Rangli metallar konlari topilgan bo’lib, rux qazib olinadi. Chordjo’y shahri temir yo’l va daryo yo’li bo’yida joylashgan. Shuning uchun bu yerda kema va ekskavator remonti zavodi, neftni qayta ishlash, superfosfat zavodi va boshqalar joylashgan.
Shimoliy Turkmoniston—Toshovuz viloyati. Respublika hududiying 13 % ini (73,6 ming km 3) aholisining esa 20 % ini tashkil etadi. Aholi zichligi 1 km. kub. ga 9 kishi to’Іri keladi. Rayon respublikaning asosiy paxtasini (1G'3) yetkazib beradi. Asosan qishloq xo’jaligi mahsulotlari yetishtirishga ixtisoslashgai. Poliz ekinlari, pillakashlik, jo’xori yetishtirish va qora ko’l qo’ylari boqish yaxshi yo’lga qo’yilgan. Sanoati asosan qishloq—xo’jalik mahsulotlarini qayta ishlaydi.Foydali qazilmalari deyarli yo’q.
|
