| Spontan (o‘z - o‘zidan) qutblanish (sig‘im Ssp, zaryad Qsp va faol qarshilik Rsp 11 – rasmda) - bu turdagi qutblanish dielektrikdagi ichki jarayonlar ta’sirida, tashqi ta’sirlarsiz sodir bo‘ladi. O‘z-o‘zidan qutblanish kuzatiladigan dielektriklar aktiv dielektriklardir.
19 – rasm. Segnetoektriklarda qutblanish P va o‘tkazuvchanlik ε ning elektr maydon kuchlanganligi E ga bog‘liqligi
Spontan qutblanish elektr maydonining kuchiga chiziqli bo‘lmagan holda bog‘liq (19-rasm). E ning siklik o‘zgarishi bilan bog‘liqlik P=f(E) xarakterli yopiq egri shakliga ega (gisterezis halqalari, 20 – rasm). O‘z - o‘zidan qutblanishga ega dielektriklar deyiladi ferroelektriklar, o‘z-o‘zidan qutblanish hodisasi kashf etilgan birinchi modda bo‘lgan segnet tuzi nomidan (segnet tuzi NaKC4H4O6∙4H2O; bariy titanat BaTiO3; natriy nitrit NaNO2 va hokazo).
20 – rasm. Segnetoelektriklarda qutblanish sikli
Segnetoelektriklar strukturasining o‘ziga xos xususiyati ulardagi domen strukturasining mavjudligi (ferro – va ferrimagnetlarga o‘xshash). Binobarin, tashqi elektr maydonini qo‘llash elektr momentlarini maydon yo‘nalishi bo‘yicha imtiyozli yo‘naltirishga yordam beradi, bu juda kuchli qutblanish ta’sirini beradi.
Segnetoelektrikning asosiy parametrlaridan biri Kyurining segnetoelektrik nuqtasidir (magnitdan farqli o‘laroq, 2 – qismga qarang) - o‘z-o‘zidan qutblanish paydo bo‘ladigan (sovutishda) yoki yo‘qolgan harorat (isitishda). Kyuri nuqtasidan yuqorida, segnetoelektrikdan bug‘ – elektr holatiga fazali o‘tish sodir bo‘ladi (6.21-rasm).
Qutblanish xususiyatlari barcha dielektriklarni bir necha guruhlarga bo‘lish imkonini beradi:
neytral va zaif qutbli qattiq (parafin, oltingugurt, poliyetilen ), suyuq (benzol) va gazsimon (azot, vodorod) dielektriklar, asosan elektron qutblanishga qodir;
elektron va dipol – relaksatsion qutblanish qobiliyatiga ega qutbli organik suyuqlik, yarim suyuq va qattiq moddalar (epoksid – moy birikmalari, epoksid qatronlar, sellyuloza);
elektron va ionli qutblanishga qodir bo‘lgan ionlarning (kvars, slyuda, tosh tuzi, korund, rutil, pervoskit) zich qadoqlangan ion kristallari;
noorganik shishalar (chinni, mikalex), ularda elektron va ion-relaksatsion qutblanish mumkin;
tarkibiga qarab har qanday qutblanishga qodir bo‘lgan bir jinsli bo‘lmagan dielektriklar.
Aktiv dielektriklarni alohida sinf sifatida ajratib ko‘rsatish kerak: segnetoelektriklar, shuningdek, mexanik yuk (deformatsiya) qo‘llanilganda qutblanish sodir bo‘ladigan pezoelektriklar va qutblanish boshlanishi haroratning bir xilda o‘zgarishi bilan bog‘liq bo‘lgan piroelektriklar hajmi (isitish yoki sovutish).
http://fayllar.org
|
