285
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
3.
W. E. Morton & R. J. Summers (1949) FIBRE ARRANGEMENT IN
CARD SLIVERS, Journal of the Textile Institute Proceedings, 40:2, P106-P116.
4.
Севостьянов А.Г. Методы исследования
неровноты продуктов
прядения. М.: Ростехиздат, 1962г.
5.
Ю.Севостьянов А.Г. Методы и средства исследования механико-
технологических процессов текстильной промышленности. - М.: Легкая
индустрия, 1980.
ТОЛАЛИ ЧИҚИНДИЛАР ТАРКИБИДАГИ ТОЛАЛАРНИНГ
ЙИГИРИЛУВЧАНЛИГИ
Одилхонова Нафиса Олимжоновна
1
, Ашурова Одина Фахриддин қизи
2
PhD, доцент
1
, магистрант
2
Наманган мухандислик-технология институти
Аннотация. Тадқиқот ишида йигириш корхонасида ҳосил бўладиган толали
чиқиндилар хоссаларини аниқлаш, ундаги толаларни ип йигиришга яроқлилигини баҳолаш
ва ушбу толалардан йигириш мумкин бўлган ипларнинг минимал чизиқли зичлигини
аниқлаш бўйича тадқиқот натижалари келтирилган.
Таянч сўзлар. Йигириш, тола, толали чиқинди, ип, йигирилувчанлик, чизиқли
зичлик, узилиш кучи.
Сўнгги йилларда толаларни йигиришга тайѐрлаш
технологиясини
мукаммаллашиб бориши асосий хом ашѐга корхона толали чиқиндиларини
қўшиб ип йигиришда фойдаланиш имқониятларини янада оширмоқда. Хом
ашѐдан самарали фойдаланишда уни мақсадли йўналтириш билан бир
қаторда тежаш ва чиқиндиларни камайтириш, ҳосил бўлиши муқаррар
286
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
чиқиндиларни қайта ишлашни ташкил этиш
масаласи саноатнинг долзарб
масалаларидан бири бўлиб қолмоқда.
Ўзбекистон Республикасидаги пахта толасини дастлабки ишлаш ва ип
йигирув корхоналарида толали чиқиндиларнинг чиқиш салмоғи анча катта.
Шу сабабли ушбу тармоқлар толали чиқиндиларини қайта ишлашга катта
эътибор қаратиш лозим. Ўзбeкистон тўқимачилик корхоналарида толали
чиқиндилардан маҳсулот ишлаб чиқаришни талаб даражасида деб бўлмайди.
Тўқимачилик корхоналарида толали чиқиндиларга
дастлабки ишлов бериш
тeхнологияси такомиллаштиришни талаб этади.
Ип нархидаги хом ашѐнинг нархи тахминан 70-75% ни ташкил этади ва
керакли сифатли ип ишлаб чиқариш учун хом ашѐни мақбул танлаш жуда
муҳимдир. Пахта толасини йигириб ип олиш ва ундан мато тўқишда ажралиб
чиқадиган чиқиндилар олтита гуруҳга, бир неча турларга ва 50 дан ортиқ
стандартларга бўлинади [1].
Чиқиндилар миқдорининг ошиши билан улар таркибида йигиришга
яроқли толалар ҳам сезиларли даражада ошади. Чиқиндилар таркибида
йигиришга яроқли толаларнинг камайтириш титиш-саваш агрегатини (ТСА),
айниқса таъминлаш узелини модернизациялаш, титувчи органлар,
колосникли панжаралар ва бошқа узеллар ҳолатини,
ишчи органларнинг
тезлик режимлари ва улар орасидаги оралиқ масофларни танлаш,
колосниклар ҳолатини ростлаш орқали эришиш мумкин. Кўрилаѐтган
чораларга қарамай, титиш-тозалаш агрегати (ТТА) чиқиндиларида 40
фоиздан ортиқ йигиришга яроқли толалар бор [2, 3] .
Тадқиқотимизда толали чиқиндиларни хоссаларини аниқлаш ва ундаги
толаларни йигиришга яроқлилигини баҳолаш учун тажрибалар ва ҳисоблаш
ишлари олиб борилди. Натижалар чиқиндилар таркибидаги толаларнинг
хоссаларини маълум оралиқда бўлиши аниқланди: толаларнинг чизиқли
зичлиги -154-165, мтекс; нисбий узилиш кучи-23,5-26,0 сН/текс; толанинг
штапель узунлиги 26,7-29,7 мм.
287
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
Толаларнинг бир қатор технологик хоссаларини ҳисобга
олувчи
йигирилувчанлик деб аталадиган кўрсаткич