292
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
Ип ва пилик узуқлари каби чиқиндиларни қайта ишлаш толали
чиқиндига нисбатан анча мушкул бўлиб, унда эшим олган маҳсулот
қолдиқларини толали массага айлантириш бош вазифа ҳисобланади.
Масалан, шундай мақсадда Autefa фирмаси чимдиб титиш машинаси
чиқарди. Бу машинада пилик узуқлари билан бир қаторда юқори
чизикли
зичликдаги ип узуқлари ва қолдиқларини титиб, толали масса олиш мумкин.
Ип узуқларини титиш учун яратилган агрегатларда турли
модификациядаги жихозлардан иборат. Агрегатда лахтак ва қийқимларни
майдалаш учун рототцион кесувчи машина, титувчи машина ўрнатилган
бўлиб, уларни барабанлари сони олтитагача бўлиши мумкин [5].
Олиб борилган аналитик тадқиқотлар асосида иккиламчи хом ашѐни
қайта ишлашга мўлжалланган мавжуд жиҳозларда асосий вазифа
чиқиндиларни титиш ва тозалашдан иборатлиги аниқланди.
Уларнинг
аъзолари ўткир игналар ѐки пичоқлар билан қопланган. Шу билан
биргаликда ушбу жихозларни айримларини алоҳида олиб келиш ва ишлатиш
яхши самара бермайди. Чунки, биринчидан жиҳозлар ўзаро агрегатланган
ҳолда ишлайди ва таъминлаш системаси кўп сондаги жиҳозларга
мўлжалланган.
Юқоридагиларни инобатга олиб ушбу тадқиқот ишида кичик
габаритли, ип қолдиқлари ва газлама қийқимларини қайта ишлаш, титиш ва
тола холатига келтириш учун мўлжалланаган ускунани ткомиллаштириш,
хамда унинг имкониятларини аниқлаш масаласи бош вазифа қилиб
қўйилган. Масалани ҳал этишда мавжуд технологияларни ва
техникани
ўрганиш асосида билдирилган хулоса ва таклифлардан фойдаланилди. Янги
таклиф этилаѐтган ускуна пахта толаларидан тайѐрланган ип қолдиқлари ва
газлама қийқимларини титиб тола олишга мўлжалланган.
Ускунани таъминлаш дастлабки вариантда транспортиѐр панжара
ѐрдамида амалга оширилди. Чиқиндилар панжарага тўшама шаклида
берилади. Таъминловчи тутиб турган тутамга титувчи барабаннинг ўткир
293
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
тишлари зарбали таъсир этади. Натижада ундаги боғланишлар бузилади ва
тутам тўғриланади. Навбатдаги тишлар зарбаси эса тутамни титиб алоҳида
толаларга ѐки толалар гуруҳига ажратиб олади.
Бундай тайѐрланган массани таклиф этилаѐтган ускунада титиш
натижасида 39,7 % титилган тола, 47,1 % яхши титилмаган иплар ва 8,3 %
момик олинади. Толаларни ўртача узунлиги 26 мм ни ташкил этди. Калта
толалар микдори 28,4 % га тенг бўлди. Бундай хоссаларга эга бўлган
аралашмани иккинчи маротаба қайта ишланганда титилмаган иплар камайиб
23,8 % га тенг бўлди. Олинган натижаларни
тахлили асосида ипларни
ускунада титиш учун қирқим узунликларини титиш даражасига таъсирини
ўрганиш лозимлиги аниқланди.
Иккинчи босқичда чигал ипларни бевосита титиш жараѐни ўрганилди.
Бунда ипларни узуқлари ва чигал иплар дастлабки саралашдан сўнг ускунада
ажратиб олинган массада толалар 71,6 % , титилмаган ип бўлакчалари 3,2
%ни, момик 12,8 % ни, барабан сиртига ўралиб қолган иплар 9,3 % ни
ташкил этди. Толани ўртача узунлиги 25,2 мм, калта толалар микдори 34,2 %
га тенг бўлди.
Шундай қилиб чигал иплар ва ип қолдиқларини тавсия этилаѐтган
ускунада қайта ишлашда уларни саралашдан сўнг бевосита титиш ва толали
масса олиш имконияти мавжуд эканлиги аниқланди. Титилган толалар
сифатини яхшилаш ва тола узилишларини камайтириш учун ускуна
технологик кўрсатгичларини оптималлаш бўйича тадқиқотлар олиб бориш ва
айрим конструктив тўлдиришлар киритиш лозим.
