375
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
Президентимиз Шавкат Мирзиѐев ташабуслари билан 2020 — 2025
йилларда амалга ошириладиган инвестиция лойиҳалари,
шунингдек,
тўқимачилик ва тикув-трикотаж корхоналарини айланма маблағлар билан
таъминлаш
Ўзбекистон
Республикаси
Тикланиш
ва
тараққиѐт
жамғармасининг 300 млн АҚШ доллари миқдоридаги кредит линиялари
маблағлари, тўқимачилик ва тикув-трикотаж саноати учун очилган тижорат
банклари кредитлари, ... орқали молиялаштирилади[1].
Ушбу лойихага
асосан тўқимачилик саноатида қўшимча даромад манбаини мукаммал тизими
яратилди.
Пахта толаларидан йигирув корхоналарида ип ишлаб чиқаришда
келтирилган хомашѐнинг катта қисми толали чиқиндига ажралиб чиқади.
Жумладан, йигириш тизимига мувофиқ чиқиндининг миқдори келтирилган
аралашмага нисбатан ўртача 20% атрофида бўлиб, карда йигириш тизимида
12 – 18%, қайта тараш тизимида 32% гача бўлади
2
.
Тўқимачилик корхоналарида маҳсулот ишлаб чиқаришда тараш
жараѐни маҳсулот сифатига таъсир қилувчи асосий жараѐнлардан бири
хисобланади. Чунки тараш жараѐни натижасида толали маҳсулотларнинг
таркибидаги калта толаларни ажратиб олиш билан бирга маҳсулот
таркибидаги толалар тўғриланиб, бир – бирига нисбатан параллел
жойлашади. Шунингдек ип ишлаб чиқариш жараѐнларидаги тараш жараѐни
маҳсулот сифатига жуда катта таъсир қилади. Тараш машиналаридан
чиқаѐтган ҳомаки маҳсулот пилта нотекислиги бошқа жараѐндан олинадиган
ҳомаки маҳсулотларга нисбатан бир текис бўлиб, нотекислиги кам бўлади[3].
Замонавий тараш машиналарида маҳсулотларни
сифатини ошириш ва
толали маҳсулотни хас – чўплардан сўнгги тозалаш чора – тадбирларини
амалга ошириш кўзда тутилган. Бунинг учун тараш даражасини ошириш
мақсадида бир сиртдан иккинчи сиртга маҳсулотни ўтказиш қисмларига
қўзғалмас тароқлар билан жихозланган. Толали маҳсулот таркибидаги хас –
376
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
чўплардан тозалаш учун қабул барабанлар сонини 3 тагача етказилиб,
машинанинг тозалаш даражаси оширилган. Бу кўрсаткичлар бевосита
маҳсулот сифатига таъсир қилиб, тайѐр ипнинг мустахкамлиги ва тозалигини
яхшилашга олиб келади[4].
Толали маҳсулотларни тараш жараѐни
натижасида ажратиб олинган
чиқиндилар таркибида йигирилувчанлик хоссасига эга бўлган толалар ҳам
қўшилиб кетиши тажрибалар асосида аниқланди
5
.
Толали маҳсулотларни тараш жараѐни натижасида ажратиб олинган
чиқиндилар таркибида йигирилувчанлик хоссасига эга бўлган толалар ҳам
қўшилиб кетиши тажрибалар асосида аниқланди.
Ҳозирги тараш машиналарининг ҳаракат тезликлари аввалги тараш
машиналарига нисбатан уч мартадан кўпрок, яъни бош барабан 200 мин
-1
дан
900 мин
-1
гача, қабул барабани 700 мин
-1
дан 2700 мин
-1
гача, шляпкалар
ҳаракат тезлиги эса 100 мм/мин дан 400 мм/мин гача оширилгани натижасида
тараш машинаси иш унумдорлигининг кескин ошишига эришилган. Мисол
учун, Trutzschler (Германия) фирмасининг ТС-11, ТС-15 русумдаги тараш
машиналари кинематик унумдоликлари 260 кг/соат гача етиши мумкинлиги
таклиф этилмоқда[6].
Швейцариянинг Rieter фирмаси C70
русумли тараш машинаси бош
барабани диаметри – 814 мм, айланиш тезлиги 600 – 900 мин
-1
ни ташкил
этиши билан унумдорликни 240 кг/соатгача етказиш имконига эга
эканлигини таъкидламоқда[7].
Йигирув тизимида оддий тараш машинаси толаларни ифлосликлардан
ва нуқсонлардан тозалашда сўнгги жараѐн ҳисобланади,
лекин маълум бир
даражада таъкидланганидек, ҳас-чўп, бегона жисмлар ва калта толалар
тарамда қолади. Толадаги ҳас-чўп ва нуқсонларни тозалаш билан бир вақтда
тараш жараѐнида маълум миқдорда чиқинди ва йигирувбоп толалар ҳам
чиқиндига ажралади [8].
377
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
Тадқиқот натижаларини ишлаб чиқаришда қўллаб, йигирув жараѐнида
ип узулиши 12-13 % га камайтиришга, ипнинг хосса кўрсаткичлари 8-10% га
яхшиланган ҳамда чиқинди микдори 3-4% га камайишига эришилган[9].
Ушбу илмий тадқиқот ишида турли русумдаги тараш машиналаридан
чиқадиган чиқиндиларни хоссалари аниқлаб, олинган натижаларни таҳлил
қилинди. Бунинг учун Италиянинг Marzoli фирмаси ишлаб чиққан C60 1SN
русумли, Германиянинг Truetzschler фирмаси ишлаб чиққан TC – 03 русумли
ва Швейцариянинг Rieter фирмасининг C – 4 русумли тараш машиналаридан
олинган чиқиндиларни тозалаб, унинг таркибидан толалари ажратиб олинди.
Ажратиб олинган толаларнинг хоссалари 3
мартадан тажриба асосида
аниқланиб, уларнинг ўртача кўрсаткичлари ҳисобланди. Тажрибалар асосида
олинган натижалар 1-жадвалда келтирилди.
Турли фирмаларнинг тараш машиналари натижалари
1 - жадвал
