1-расм. Таъминлагич
валиклари
473
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
бўлаклар иккинчи барабан ва устки химоя девори орасига ҳамда иккинчи ва
учинчи барабанлар оралиғига сиғмай қисилиб қола бошлайди. Бу нуқсонлар
машинанинг иш сифати ва самарадорлигини пасайишига ва, ҳатто, ишдан
тўхтаб қолишига олиб келади.
Олиб борилган назарий тадқиқотлар, илмий лаборатория қурилмалари
ва ишлаб чиқариш корхоналарида ўтказилган тажриба синов натижалари
таъминловчи механизмнинг таъминлаш марказини ўнг томонга силжитиб,
бўлакларни иккинчи барабанни устига тушадиган қилиб жойлаштирилса
ҳамда машинани химоя қопқоғини қозиқчаларнинг учларидан 25 мм га
қўшимча узоқлаштирилса юқорида қайд этилган нуқсонлар тубдан
камайишини кўрсатди (2-расм).
2-расм.Таъминловчи валиклар ва қозиқчали
барабанларни ўзаро жойлашуви тасвири
y
x
0
cos
2 Б
sin
2 Б
Қўзғалмас химоя
девори
Учинчи
қозиқча
3-расм. Пахта бўлагини биринчи ва иккинчи барабанлар
оралиғидаги ҳаракат траекторияси
474
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
Иккинчи барабанни устига тушган бўлак ларни қозиқчалар гори зонтал
йўналишдаги зарб билан учинчи барабанни юқори қисми томон ҳара
катлантиради ва бунда таъминлагичдан тушиб келаѐтган навбатдаги бў
лаклар ҳаракатига ҳалал берилмайди (3-расм). Химоя деворини юқорига
силжитиш эса иккинчи барабан қозиқчалари зарби остида эгри чизиқли
ҳаракатланаѐтган пахта бўлакларини учинчи барабанни устки қисмига етиб
бориши имкониятини кенгайтиради ва бўлакларни иккинчи ва учинчи
барабанлар оралиғида тиқилиб қолишини таъминлайди.
Химоя деворини 25 мм га силжитиш мақбул бўлиши олиб борилган
назарий тадқиқотлар ва ўтказилган сонли тажрибалар ѐрдамида асосланди.
Бунда берилган пахта бўлагини
текислигидаги (барабанни кўндаланг
кесими текислиги) эгри чизиқли ҳаракати (3-расм) дифференциал
тенгламаларининг биринчи ва иккинчи, иккинчи ва учинчи, учинчи ва
тўртинчи барабанлар атрофидаги ҳаракат кўрсаткичлари ЭҲМ учун махсус
тузилган дастур ѐрламида баҳоланди [1-5].
Сонли тажрибалар қуйидаги бошланғич ва чегаравий шартлар асосида
олиб борилди: таъминлагичдан тушаѐтган пахта бўлаги иккинчи барабанни
устига вертикал бўйлаб тушсин ва
0
2
y
ўқдан пастга тушиб кетмасин;
иккинчи барабан қозиқчалари пахта бўлагига
бурчак остида зарб бериб
эгри чизиқли траектория бўйлаб ҳаракатлантирсин (з-расм); пахта бўлаги
эгри чизиқли траектория бўйлаб ҳаракати давомида қўзғалмас деворга тегиб
ҳаракат йўналишини ўзгартирмасин; пахта бўлаги иккинчи барабан
қозиқчасидан олган зарб таъсиридаги эгри чизиқли ҳаракатини учинчи
барабанни марказидан ўтувчи вертикал ўқи устига тушиш билан якунласин.
Қуйида таъминлагичдан вертикал йўналишда тушаѐтган пахта бўлагига
иккинчи барабанни қозиқчаси берган зарб таъсиридаги ҳаракати
траекториясини юқоридаги талаблар асосида бўлишини таъминлайдиган
параметрларни аниқлаш мақсадида ўтказилган сонли тажрибаларнинг
натижалари ва уларни тахлилларини келтирамиз.
475
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
Маълумки, ҳаракат троекторияси параметрлари, яъни юқорида
келтирилган шартларни бажарилиши, биринчи навбатда, пахта бўлагининг
массаси, қозиқчанинг зарби натижасида бериладиган бошланғич тезликнинг
йўналиши ва миқдорига боғлиқ бўлади.
1-жадвалда пахта бўлаги ҳаракати троекториясини зарб тезлигининг
миқдори ва йўналишига боғлиқлигини баҳолаш бўйича
қийматларда олиб борилган сонли тажрибаларнинг натижалари келтирилган.
1-жадвал
мм
x
2
град
0
1
2
3
4
5
6
мм
y
2
100
140
180
220
260
300
340
380
420
-1.748
-3.427
-5.666
-8.465
-11.82
-15.74
-20.21
-25.25
-30.85
-0.004
-0.986
-2.528
-4.629
-7.290
-10.51
-14.29
-18.63
-23.53
1.739
1.454
0.608
-0.796
-2.762
-5.288
-8.375
-12.02
-16.23
3.484
3.895
3.746
3.035
1.763
-0.069
-2.463
-5.419
-8.936
5.231
6.340
6.886
6.869
6.290
5.149
3.446
1.180
-1.648
6.982
8.787
10.02
10.70
10.82
10.37
9.358
7.780
5.638
8.736
11.24
13.17
14.55
15.35
15.60
15.27
14.38
12.92
1-жадвалда келтирилган сонли тажрибалар натижаларини таҳлил
қилиб, улардан қуйидаги хулосаларни келтириб чиқарамиз.
1. Пахта бўлаги тўртинчи қозиқчани устига тушсин. Бу ҳолда
га
тенг. Қозиқча пахта бўлагига кичик зарб беради ѐки ўзининг айланма
ҳаракати йўналишида судраб кетади. Бўлакчага
ва
бошланғич тезлик берилади. Бундай ҳаракат траекторияси энг катта қиймати
га тенг қабариқ параболадан иборат бўлади. Координата бошидан -
кичик зарб берилган жойдан бошлаб пахта бўлаги пастга томон тушиб кета
476
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
бошлайди ва горизонтал йўналишда
mm
x
420
2
масофага борганида, яъни
учинчи барабанга етиб боришидан анча олдин вертикал йўналишда
пастга тушиб кетган бўлади. Шу туфайли кўрилаѐтган ҳол
кўзланган натижани бермайди.
2. Пахта бўлаги тўртинчи қозиқча вертикал ҳолатдан
бурчакка
бурилган пайтда иккинчи барабан соҳасига етиб келсин. Бу ҳолда тўртинчи
қозиқча жорий пахта бўлаги тушган жойдан ўтиб кетган бўлади ва зарбни
учинчи қозиқча беради. Пахта бўлаги учинчи қозиқчани айланма ҳаракати
зарбидан
,
бошланғич тезлик билан эгри
чизиқли траектория бўйлаб ҳаракатлана бошлайди. Траектория
mm
x
40
2
нуқтада ўзининг энг катта қиймати
га эришадиган қабариқ
параболадан иборат. Пахта бўлаги учинчи барабанга етиб борганида, яъни
горизонтал йўналишда
масофага борганида вертикал
йўналишда
пастга тушиб кетган бўлади. Шунинг учун бу
ҳолат ҳам кўзланган натижани бермайди.
3. Пахта бўлаги учинчи қозиқча вертикал ҳолатга етиб келишига
қолганида иккинчи барабаннинг зарб соҳасига етиб келсин. Бу ҳолда пахта
бўлагига
,
бошланғич тезлик билан эгри
чизиқли троектория бўйлаб ҳаракатлантирадиган зарб берилади. Траектория
горизонтал ўқнинг
нуқтасида ўзининг энг катта қиймати
га эришадиган қабариқ параболадан иборат бўлади.
Пахта бўлаги учинчи барабанга етиб борганида, яъни горизонтал
йўналишда
mm
x
420
2
масофани босиб ўтган пайтда вертикал йўналишда
пастга тушиб кетган бўлади ва бу ҳолат кўзланган
натижани бериши мумкин.
4. Пахта бўлагига учинчи қозиқча
бурчакли масофадан етиб
келиб
,
бошланғич тезлик билан
477
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
ҳаракатлантирадиган зарб берсин. Бу ҳолда траектория горизонтал ўқнинг
нуқтасида ўзининг энг катта қиймати
қийматга
эришадиган қабариқ параболани ташкил этади.
Пахта бўлаги горизонтал йўналишда
масофани босиб
ўтган пайтда вертикал йўналишда
пастга тушади ва бу
ҳолат ҳам кўзланган натижани бериши мумкин.
5. Зарбни учинчи қозиқча
4
бурчакли масофадан келиб берсин. Бу
ҳолда траектория горизонтал ўқнинг
нуқтасида ўзининг энг
катта қиймати
қийматга эришадиган қабариқ параболани
ташкил этади. Пахта бўлаги горизонтал йўналишда
масофани
босиб ўтган пайтда вертикал йўналишда
пастга тушади ва бу
ҳолат ҳам кўзланган натижани беради.
6. Пахта бўлагига
5
қозиқча бурчакли масофадан келиб зарб
берсин. Бу ҳолда траектория горизонтал ўқнинг
нуқтасида
ўзининг энг катта қиймати
қийматга эришадиган қабариқ
параболадан иборат бўлади. Пахта бўлаги горизонтал йўналишда
масофани босиб ўтган пайтда вертикал йўналишда
вертикал тушаѐтган ва учинчи барабанни айланиш сохасига
етиб келмаган бўлади. Ушбу мақсадда ўтказилган сонли тажрибалар пахта
бўлаги баѐн қилинган талабларга бўйсунувчи траектория бўйлаб
ҳаракатланиши учун унга вертикал ўқ атрофида учинчи қозиқча томонидан
5
бурчак остида зарб бериши кераклигини кўрсатди (1-жадвал).
| 