544
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
Mehnat resurslari maqsad ila qurilish tashkiloti faolyatida mehnat qiladi,
innovatsion faolyatga kirishadi. Mazkur yo‗nalishda o‗z-o‗zidan kooperatsiyaga
zaruryat paydo bo‘ladi. O‗z mohiyatiga ko‗ra qurilish ishlab chiqarishi (xizmat
ko‗rsatishi) kooperatsiyasi umumiy maqsadlarga erishish uchun jismoniy va
yuridik shaxslarning ixtiyoriy birlashuvini yoki o‗zaro hamkorlik qilishini o‗zida
nomoyon qiladi.
Darhaqiqat, engil sanoat majmuasi ishtirokchilarida sanalgan jismoniy va
yuridik shaxslarda ham har xil iste‘mol tovarlariga va xizmatlarga bo‗lgan ehtiyoj
ularda o‗z-o‗zidan turli xildagi iste‘mol
tovarlari ishlab chiqaruvchi,xizmat
ko‗rsatuvchi xo‗jalik yurituvchi subyektlar bilan muloqatga kirishishiga zarurat
tug‗diradi. Ko‗p hollarda iqtisodiy jihatdan nofaol aholi qatlamlari, shuningdek,
vaqtincha band bo‗lmagan shaxslar uy sharoitida, ya‘ni farzand tarbiyasi bilan
mashg‗ul bo‗lgan ayollar, hunarmandlar, kosiblar
uy mehnatiga asoslangan
kasanachilikka kirishadilar.
O‗z navbatida ta‘kidlash joizki, kasanachilik faoliyati ham ishlab chiqarish
yoki xizmat ko‗rsatish kooperatsiyasi orqali amalga oshiriladi.Hukumat qarori
bilan kasanachilik to‗grisidagi Nizom tasdiqlangan. Zero, mazkur hujjatda ko‗zda
tutilgan tadbirlarni hayotga tadbiq etish bir qator ijtimoiy-iqtisodiy vazifalarni hal
etish inkonyatini beradi. Xususan, ish bilan band bo‗lmagan aholini qurilish ishlab
chiqarishiga (xizmat ko‗rsatishiga) jalb etish, oila byudjeti daromadlarini
ko‗paytirish, uy mehnatidan foydalangan holda karkaslar, beton qoliplar,
butlovchi qismlar tayyor mahsulotlarning ayrim turlarini ishlab chiqarish va ba‘zi
bir xizmatlar ko‗rsatishini tashkil etish yo‗li bilan
yirik korxonalar faolyati
samaradorligini oshirishga erishish mumkin.
O‗z-o‗zidan ma‘lumki, qishloq joylaridagi kam ta‘minlangan ijtimoiy
himoyaga muhtoj oilalarni temir daftarga yoki yoshlar daftariga kiritish va o‗z
navbatida ularni ish bilan ta‘minlash davlatimiz tomonidan olib borilayotgan
islohotlarning ustuvor yo‗nalishlaridan biridir. Hozirgi kunlarda bir shaxsning
ikkinchi bir shaxs (jismoniy yoki yuridik) bilan faolyatlari samaradorlik jihatidan
545
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
bir-biri bilan uyg‗unlashuvi talab qilinar ekan, ular muloqoti ma‘lum bir masofaviy
xarakterga ega bo‗lsa bu jarayon o‗z navbatida albatta, ma‘lum vaqt bilan
birgalikda ma‘lum xarajatlarni ham talab qiladi. Shundan kelib chiqqan holda ular
faolyatini uyg‗unlashtiruvchi ―muloqot-naflilik zanjiri‖ [2]
lozim bo‗ladi.
―Muloqot-naflilik zanjiri‘‘ ning bir xo‗jalik
yuritish doirasida amalga
oshirilishi xo‗jalik klasterini vujudga keltiradi. Xo‗jalik klasteri ham o‗z
mohiyatiga ko‗ra yagona texnologik zanjirga birlashtirilgan xo‗jaliklar majmui
bo‗lib u ilm-fan, ta‘lim hamda ularning o‗zaro hamkorligini chuqurlashtirish, yangi
texnologiyalarni amaliyotga jadal joriy etish imkoniyatini o‗zida namoyon etadi.
Xo‗jalik klasterining asosiy negizini xo‗jalik yuritish kooperatsiyasi tashkil
etadi.O‗z navbatida, kooperatsion aloqalar hamkorlik bosqichi bo‗yicha texnologik
bog‗lam,
texnologik
to‗plamga
aylanib
xo‗jalik
klasterini
vujudga
keltiradi.Klasterning pirovardida xom ashyo qayta ishlashning barcha bosqichidan
o‗tib eksportbop tayyor mahsulotga aylanadi.
Klasterni yaratish pirovardida olimlar, iqtisodchilar, qurilish-montaj, sanoat
tashkiloti,shuningdek, infratuzilmaviy tashkilotlar va ularning ilg‗or tajribasini
yagona maqsad yo‗lida birlashtirishni taqozo etadi.
Muhtaram
Prezidentimiz
Sh.M.Mirziyoyev
ta‘kidlaganlaridek,
islohotlarimizning huquqiy asosi bo‗lgan ―Kooperatsiya va klasterlar to‗g‗risida‖
gi yangi qonunni tezroq qabul qilish katta reja va niyatlarimizga mos ish bo‗lur
edi‖ [3].
Bugungi kunda mamlakatimizda mazkur jarayonlarning huquqiy asosi
yaratilgan bo‗lib ular jumlasiga, O‗zbekiston
Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 2006-yil 11-yanvardagi 4-son qarori bilan tasdiqlangan
―Kasanachilik to‗g‗risidagi Nizom‖, shuningdek, O‗zbekiston Respublikasining
―Kooperatsiya to‗g‗risidagi‖ Qonuni kiradi.
Ishlab chiqariladigan tovarlar, bajariladigan ishlar va ko‗rsatiladigan
xizmatlarning turlariga qarab xo‗jalik yuritish klasterlarining quyidagi turlarini
ajratish mumkin:
546
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
1. Yakuniy mahsulot ishlab chiqaruvchi mustaqil klasterlar. Bunday
klasterlar tovarlarning yangi turlarini ishlab chiqaruvchi
korxonalar bilan ishlab
chiqarish kooperatsiyasiga kirishishi mumkin.
2. Birlashmalar yoki kombinatlar tarkibidagi (ko‗proq butlovchi qismlar,
detallar ishlab chiqarish bilan shug‗ullanuvchi) klasterlar. Bunday klasterlar
boshqa korxonalar tomonidan ishlab chiqariladigan mahsulotning butlovchi
qismlari va detallarining yetkazib beruvchilari sifatida ular bilan ishlab chiqarish
kooperatsiyasiga kirishishi mumkin.
3. Xizmat ko‗rsatuvchi kichik klasterlar tarmog‗i (sho‗ba, qo‗shma yoki
mustaqil klasterlar).
4. Innovatsion turdagi (shu jumladan, iste‘mol tovarlari ishlab chiqaruvchi)
klasterlar.
Paxta-to‗qimachilik klasterlari doirasidagi ishlab chiqarish kooperatsiyasi
uchun quyidagi shart-sharoitlar ta‘minlanishi zarur:
1. Ishlab chiqarish kooperatsiyasida kamida ikki tomon ishtirok etadi.
2. Har bir tomon ikkinchi tomon uchun qimmatli (zaruriy) bo‗lishi mumkin
bo‗lgan narsaga ega bo‗lishi kerak.
3. Har bir tomon o‗z tovari yoki xizmatlarining kommunikatsiyasini amalga
oshirishga qodir bo‗lishi lozim.
4. Har bir tomon boshqa tomonning takliflarini qabul qilishda yoki rad
etishda mutloq erkin bo‗lishi zarur.
5. Har bir tomon boshqa tomon bilan ishlashning
maqsadga muvofiqligiga
ishonch hosil qilishi kerak.
