FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO„YXATI

547 
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom 
ученый». Международный научный журнал. Спецвыпуск Джизакский 
политехнический институт. 2016. № 7.2 (111.2) С. 48-50. 
3.
B.B.Berkinov, M.A.Aynaqulov. ―Kichik tadbirkorlik korxonalarining 
yirik korxonalar bilan ishlab chiqarish kooperatsiyasi‖. Monografiya - Jizzax.: 
2004-114 b. 
PAXTA-TO„QIMACHILIK XO„JALIK YURITUVIDA MARKETING 
AXBOROT TIZIMINING ROLI 
Gapparov Behzod Nematillayevich, katta o„qituvchi 
Jizzax Politexnika instituti
 
Annotatsiya: Maqolada mamlakatimizda so„nggi paytlarda ish yuritish tizimiga tobora 
kirib borayotgan klaster tizimi bo„yicha iqtisodiyotning engil sanoat majmuasi xo„jalik 
yurituvchi subyektlarning doimiy ish jarayonlarini yuritish maqsadida, xo„jaliklararo 
kooperatsion aloqalarni yo„lga qo„yish uchun xo„jalik yuritish klasterining marketing axborot 
tizimi va uning prinsipial jihatlari xo„jalik yuritish uslubi sifatida bayon qilingan. 
Kalit so„zlar: marketing, kooperatsiya, o„zaro hamkorlik, innovatsiya, bozor 
infratuzilmasi, talab va taklif. 
Rivojlangan xorijiy mamlakatlar tajribasi shundan dalolat beradiki, ana 
shunday yo‗llardan biri - bu klasterlar doirasidagi ishlab chiqarish kooperatsiyasini 
tashkil etish va rivojlantirish hisoblanadi. Klaster doirasidagi turli xo‗jalik 
yurituvchi subyektlarning o‗zaro hamkorligi va ishlab chiqarish integratsiyasining 
ahvolini o‗rganib chiqish avvalombjr qiyidagi potentsial jarayonlarga ktng 
imkoniyatlar eshigini ochib beradi: 
- iqtisodiyot sektorlari bo‗yicha mazkur jarayonlarning rivojlanish 
tendensiyalarini bashorat qilishga; 

548 
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom 
- birinchi galda, tovarlar, ishlar va xizmatlarni bajarishda ishlab chiqarish 
kooperatsiyasini chuqurlashtirish bo‗yicha boshqaruv qarorlarini qabul qilishga 
asos bo‗ladi [1].
Shu bilan birga klaster doirasida ishlab chiqarish integratsiyasini 
rivojlantirishda foydalanilmagan zahiralarni qidirib topish tahlili, ushbu 
zahiralardan ishlab chiqarish samaradorligini oshirish uchun foydalanishga 
yo‗naltirilgan tadbirlar tizimini ishlab chiqish va amalga oshirish imkonini beradi. 
Iqtisodiyotning engil sanoat majmuasida klaster doirasidagi turli xo‗jalik 
yurituvchi subyektlarning o‗zaro aloqasi va ishlab chiqarish integratsiyasini tahlil 
qilish, uni rivojlantirish va takomillashtirish bo‗yicha tadbirlar majmuasini ishlab 
chiqish va amalga oshirishni tegishli marketing axborotisiz uddalab bo‗lmaydi. 
Shu munosabat bilan marketing axboroti tizimini barpo etish masalasi turli 
faoliyatga ixtisoslashgan klaster doirasidagi xo‗jalik yurituvchi subyektlar ishlab 
chiqarish integratsiyasining samarali tizimini tashkil etishga doir muhim 
vazifalardan biri hisoblanadi. 
Marketing axboroti tizimini barpo etish uchun katta hajmdagi mehnat va 
moddiy sarf-xarajatlar, shuningdek, malakali kadrlarni jalb etish talab qilinadi. 
Biroq bunday tizimni yaratish turli faoliyatga ixtisoslashgan xo‗jalik yurituvchi 
sub‘yektlar faoliyatini iqtisodiy natijalariga samarali ta‘sir ko‗rsatadi. Engil sanoat 
majmuasida klaster doirasidagi turli xo‗jalik yurituvchi subyektlarning ishlab 
chiqarish integratsiyasini rivojlantirish marketingi tovarlar (ishlar, xizmatlar)ning 
sotuvchidan xaridorga tomon maqsadli yo‗naltirilishiga ko‗maklashuvchi shart-
sharoitlardan foydalanish zaruratidan kelib chiqadi. 
Buni hal etishga ko‗maklashuvchi turli faoliyatga ixtisoslashgan xo‗jalik 
yurituvchi subyektlarning klaster doirasidagi o‗zaro hamkorligi va ishlab chiqarish 
kooperatsiyasini rivojlantirishning asosiy shart-sharoitlari ishlab chiqarishni tashkil 
qilish va xo‗jalik yurituvchi subyektlar faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish 
jarayonlarini takomillashtirishning quyidagi yo‗nalishlarini belgilab beradi: 

549 
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom 
- klaster doirasidagi xo‗jalik yurituvchi sub‘yektlarning ishlab chiqarish 
tarkibini diversifikatsiyalash; 
-klaster doirasidagi xo‗jalik yurituvchi sub‘yektlarning o‗zaro hamkorligini 
rivojlantirish; 
- klaster doirasida ishlab chiqarish kooperatsiyasi jarayonlarini tartibga 
solishda davlatning rolini kuchaytirish [2].
Engil sanoat majmuasida turli faoliyatga ixtisoslashgan xo‗jalik yurituvchi 
subyektlarning xo‗jalik klasteri doirasidagi o‗zaro hamkorligi shart-sharoitlari va 
shakllarining me‘yoriy-huquqiy jihatdan tartibga solinishini ham takomillashtirish 
zarur. Ma‘lumki, xo‗jalik yurituvchi subyektlar o‗rtasidagi o‗zaro munosabatlar 
fuqarolik qonunchiligining umumiy me‘yorlari bilan tartibga solinadi. Biroq xorij 
tajribasida kichik korxonalar ishtirokidagi subpudrat munosabatlari kichik biznes 
manfaatlarini himoya qilishga yo‗naltirilgan maxsus qonunchilik bilan tartibga 
solinadi. Nazarimizda bunday maxsus qonun hujjatini bizning mamlakatda ham 
joriy etish, xususan, O‗zbekiston Respublikasining ―Kooperatsiya va klasterlar‖ 
to‗g‗risidagi Qonunini va ―Xo‗jalik yuritish klasteri doirasida tovarlar ishlab 
chiqarish, ishlarni bajarish va xizmatlar ko‗rsatishda o‗zaro hamkorlik va ishlab 
chiqarish kooperatsiyasi to‗g‗risida Nizom‖ loyihasini ishlab chiqish va qabul 
qilish kerak. 
Mazkur Qonun va nizom loyihasi bilan, bizning fikrimizcha, bozorning 
muhim mexanizmlari tartibga solinadi, xo‗jalik yurituvchi sub‘yektlar tovarlar 
ishlab chiqarish, ishlarni bajarish va xizmatlar ko‗rsatishda xo‗jalik klasteri 
doirasidagi ishlab chiqarish kooperatsiyasiga bo‗lgan talablarini rasmiy tarzda 
qondirish imkoniyatiga ega bo‗ladi, ishlab chiqarish jarayolarini tashkil etishda 
xatarlar pasaytiriladi.
Bunda barcha holatlarda ushbu muammoning amaliy jihatdan hal etilishida 
bozor infratuzilmalari muhim rol o‗ynaydi. 
Klaster doirasidagi turli xo‗jalik yurituvchi sub‘ektlarning ishlab chiqarish 
kooperatsiyasi masalalarini hal etishda xo‗jalik yurituvchi sub‘ektlarning tovarlar 

550 
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom 
ishlab chiqarish, ishlarni bajarish va xizmatlar ko‗rsatishdagi o‗ziga xos 
xususiyatlari inobatga olinishi kerak. Bunda: 
- yirik korxonalar past rentabelli va rentabelsiz mayda ulgurji tovarlar, ishlar 
va xizmatlar ishlab chiqarishni qisqartirib va ularga bo‗lgan talab-ehtiyojlarni 
kichik biznes hisobidan qoplagan holda, kichik korxonalarni moddiy-texnik 
resurslar bilan qo‗llab-quvvatlashi va shu asosida xo‗jalik yuritish klasterini 
yaratishi zarur; 
-klaster doirasidagi kichik korxonalar mayda ulgurji tovarlar ishlab 
chiqarish, ishlarni bajarish va xizmatlar ko‗rsatishda yirik korxonalar bilan o‗zaro 
hamkorlik qilishi uchun ushbu korxonalarga zarur bo‗lgan tovarlar turlari va hajmi 
haqidagi axborotdan keng foydalanish imkoniyatiga ega bo‗lishi kerak. Shu asosda 
raqobat muhitini yaratish va eng foydali ishlab chiqaruvchini xo‗jalik klasteri 
ichidagi ishlarga jalb qilish mumkin [3]; 
- mayda ulgurji tovarlar ishlab chiqarish, ishlarni bajarish va xizmatlar 
ko‗rsatish bilan shug‗ullanuvchi kichik korxonalar ishlab chiqarishni tashkil qilish 
uchun zarur bo‗lgan resurslardan foydalanish imkoniyatiga ega bo‗lishi, ayniqsa 
ishlab chiqarishni tashkil qilishning dastlabki bosqichida kredit mablag‗lari bilan 
qo‗llab-quvvatlanishi lozim. 
Yuqorida bayon etilganlarni umumlashtirgan holda, quyidagi 
xulosalarni chiqarish mumkin: 
Klaster doirasidagi turli xo‗jalik yurituvchi subyektlarning ishlab 
chiqarish kooperatsiyasiga bo‗lgan talablarining qondirilishi (va aksincha), 
iqtisodiyotning alohida tarmoqlaridagi ishlab chiqarish kooperatsiyasi jarayonlarini 
rivojlantirishning o‗ziga xos xususiyatlarini inobatga olgan holda, tovarlar, ishlar 
va xizmatlarni ishlab chiqarish uchun mazkur xo‗jalik yurituvchi sub‘ektlarning 
sa‘y-harakatlarini birlashtirish bo‗yicha talab va takliflar bozori doirasida amalga 
oshirilishi kerak.

Download 10.16 Mb.