FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO„YXATI

560 
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom 
JIZZAX VILOYATIDA INTEGRATSIYA NEGIZIDAGI PAXTA –
TO„QIMACHILIK KLASTERLARI UCHUN OILADA 
KASANACHILARNI SHAKLLANTIRISH YO„NALISHLARI
Muxitdinov Abduvali Burxonovich, katta o„qituvchi 
Jizzax Politexnika instituti 
Annotatsiya: Maqolada oilaviy pudratning iqtisodiyotning yengil sanoat majmuasining
iqtisodiy tizimlaridagi alohida o„rni uning mikroiqtisod bilan so„ngra makroiqtisod bilan 
uyg„unlashuv asoslari, shuningdek, pandemiya davrida oilaviy sharoitlarda uy mehnatini tashkil 
etish yo„nalishlari bayon qilingan. 
Kalit so„zlar: Pandemiya, inqiroz, uy xo„jaligi, oilaviy pudrat, mikro va makroiqtisod, 
mehnat resurslari, inson kapitali, bozor konyukturasi. 
Iqtisodiy jihatdan qaraganda, uy xo‗jaligi bu oilada yuritilib faoliyatini olib 
boradi, lekin buni ro‗zg‗ordagi xo‗jalik ishlari deb tushunish noto‗g‗ri, chunki bu 
tushuncha iqtisodiy faoliyat yurituvchi oilaviy mexnat sub‘ektini anglatadi. Uy 
xo‗jaligining aksariyat qismini oilaviy pudrat asosida ishlovchilar tashkil etadi. 
Oilaviy pudratning iqtisodiy mazmuni shundan iboratki, u pirovard maxsulot 
ishlab chiqarish jarayonida oilaviy pudrat a‘zolari bilan yirik xo‗jalik subyekti 
o‗rtasidagi iqtisodiy munosabatlar, ya‘ni integratsiya shakllaridir. Oilaviy pudrat 
mikro (kichik doiradagi) iqtisodning bir ko‗rinishi deb qaraladi. O‗z navbatida esa 
mikroiqtisodga makroiqtisod, ya‘ni mamlakatning milliy iqtisodi bog‗liq bo‗ladi. 
Shu sababdan ham oilaviy pudratning milliy iqtisodiyot uchun ahamiyati katta va 
buni uning mexnat resurslarini yetkazib berish, ya‘ni inson kapitalini 
shakllantirish, iste‘mol etish va uy xo‗jaligini yuritish, shuningdek ishlab chiqarish, 
xizmat ko‗rsatish kabi funksiyalarini bajarishida ko‗rish mumkin. 
Mamlakatimizda ayniqsa paxtani dastlabki qayta ishlashda, masalan sanoat 
sohasida klaster asosida oilaviy pudratni yo‗lga qo‗yishning imkoniyatlari juda 
keng, chunki istiqomat qilayotgan aholi tarkibida mehnat yoshidagilar 50 % dan 

561 
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom 
ko‗proqni tashkil qiladi. Har yili oilalardan 120 ming nafar mehnat yoshiga yetgan 
kishilar mehnat resurslari safiga qo‗shilib boradi. 
Ilmiy tadqiqot natijalaridan shu narsa aniqlanganki, xizmat ko‗rsatishda 
oilaviy pudrat usulida ular kam salmoqqa ega bo‗lganligi uchun, qolaversa bozor 
talablariga, bozor konyukturasiga tez moslasha olishi bilan eng yaxshi natijalarga 
erishadi. Shu bois, oilaviy pudrat a‘zolari soni 8-12 kishi atrofida bo‗lishi kerak 
[1]. Bu esa o‗z navbatida, mustaqillik, mas‘uliyat va manfaatdorlik kabi boshqaruv 
tamoyillarining uyg‗unlashuvini keltirib chiqaradi. Oilaviy pudrat azaldan O‗rta 
Osiyo respublikalarida yengil xizmat ko‗rsatish ishlarida, xususan paxsa devor 
ko‗tarishda, tomning ustini suvoq qilishda keng qo‗llanilib kelingan va mavjud 
mehnat resurslaridan oqilona foydalanish, xizmat ko‗rsatishni tashkil etish 
usullaridan biri sifatida o‗zini oqlagan. 
Bugungi kunda O‗zbekistonda oilaviy pudratni yo‗lga qo‗yish uchun 
iqtisodiyotning bazaviy tarmoqlaridan paxta-to‗qimachilikda keng miqyosdagi 
imkoniyatlar mavjud. Chunki mazkur sohaga qarashli xo‗jalik yurituvchi 
subyektlar iqtisodiyotning asosiy negizini tashkil etadi. Xususan, 2021 yilda yalpi 
ichki mahsulotdagi tarkibi paxta-to‗qimachilik sohasida nufuzli salmoqni tashkil 
etdi. 
Jizzax viloyatida qishloq xo‗jaligining paxtachilik, chorvachilik va 
kartoshka yetishtirish, poliz ekinlarini yetishtirish kabi turlari keng rivojlanganligi 
sababli xizmat ko‗rsatish xo‗jalik yurituvchi sub‘ektlarida asosiy xizmat ko‗rsatish 
ishlari faoliyatidan tashqari diversifikatsion faoliyat sifatida qishloq xo‗jalik 
faoliyatini ikkilamchi passif faoliyat daromad manbai sifatida yo‗lga qo‗yish va 
mazkur faoliyatda oilaviy pudrat imkoniyalaridan foydalanish maqsadga 
muvofiqdir. Xususan, viloyatning sug‗oriladigan cho‗l hududlari (Mirzacho‗l, 
Paxtakor, Do‗stlik, Arnasoy, Zafarobod, Zarbdor va h.) asosan paxtachilik va 
poliz mahsulotlari yetishtirishga, viloyatning lalmikor hududlari esa asosan 
chorvachilikka ixtisoslashtirilgan. Chunki, sug‗oriladigan hududlarda yerning 
zaxligi sababli chorvachilikning ko‗p kasalliklarga chalinishi oqibatida undan 

562 
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom 
chorvachilik tarmog‗i bo‗yicha samarali xo‗jalik yuritishda foydalanib bo‗lmaydi 
[2].
Paxta-to‗qimachilik sohasida oilaviy pudratning ijobiy jihatlaridan yana biri 
shundaki, ish kuchiga bo‗lgan mavsumiy talabni qondiradi, ishga qo‗shimcha 
ishchi kuchlari – maktab, akademik litsey va kasb-hunar kolejlari o‗quvchilarini, 
shuningdek, oliy ta‘lim muassasalarining talabalarini, ijtimoiy ishlab chiqarishda 
muntazam ishtirok etmaydigan fuqarolarni jalb etish imkoniyatida namoyon 
bo‗ladi. Bu esa yozgi paytlarda xizmat ko‗rsatish ishlarida asosan qo‗l keladi. 
Shuningdek, mazkur sohada umumiy ovqatlanish shaxobchalarida, texnik xizmat 
ko‗rsatishda, savdo shaxobchalarida ijaradagi yo‗lovchi transportlarida oilaviy 
pudratning afzallik tomonlari borki, bu jarayon odatda, ularning qarindoshlik 
rishtalari, o‗zaro bir-birini qo‗llashga tayanganliklari bilan izohlanadi [3]. 
Paxta-to‗qimachilik sohasida oilaviy pudratning yalpi ichki mahsulot 
sur‘atini oshirishdan tashqari, uning ham ijtimoiy-iqtisodiy ham ma‘naviy-ma‘rifiy 
tomonlari mavjud. 
Ijtimoiy-iqtisodiy jihatdan, xizmat ko‗rsatishda oilaviy pudrat asosidagi 
qilingan ishlar natijasida olingan daromaddan ulushbaychilik qoidalariga binoan, 
oila mulki shakllanadi, so‗ngra umumiy daromadning jamg‗arilishi asosida 
ko‗payib boradi. O‗z navbatida, oilaviy pudrat mehnatlarining hosilasi sifatida 
shakllangan oila mulki - mamlakat milliy boyligining tarkibiy qismi hisoblanadi. 
Ma‘naviy-marifiy jihatdan, paxta-to‗qimachilik tarmog‗idagi oilaviy 
pudratda inson kapitali shakllanadi. Ya‘ni, bu jarayonda oila tarbiyasidan chetda 
qolmagan holda kelajak yosh avlodning aqliy va jismoniy qobiliyatlari kamol 
topadi, o‗z kasbining ustasi sifatida mehnat resurslari safiga kelib qo‗shiladi.O‗z 
navbatida moddiy ne‘matlar yaratishda qatnashadi hamda jamiyatning iqtisodiy 
salohiyati va uning taraqqiyoti uchun hissa qo‗shadi. 
Mamlakatimizda oila iqtisodiga e‘tiborning qaratilayotganligi oilaga 
munosabatning tubdan o‗zgarishiga olib keladi va bu sohada ko‗plab ijobiy 
o‗zgarishlar yuz beradi. Biroq, hozirgi vaqtda jamiyat rivojlanishida uy 

563 
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom 
xo‗jaliklari, oila iqtisodi masalasi asosiy e‘tiborda turganiga qaramasdan, jamiyat 
debochasi bo‗lgan oilaning va uning asosiy boshqaruv sub‘ekti hisoblangan 
ayollar mehnatini tartibga solish va uni takomillashtirish yo‗nalishlarini 
belgilashga e‘tibor yetarli darajada emas. Ana shunday yo‗nalish va vositalardan 
biri bu kasanachilik faoliyatidir. 
Paxta-to‗qimachilik sohasida kasanachilik negizidagi oilaviy pudratning 
aholi yashash tarzini oshirishda, ayniqsa karantin sharoitlarida iqtisodiy inqirozga 
yuz tutmaslikda juda ko‗plab qulay tomonlari borki, buning uchun uni 
rivojlantirishga ko‗maklashishning quyidagi potensial imkoniyatlariga e‘tibor 
qaratilishi kerak: 
- mintaqalarning potensial imkoniyatlariga qarab tarmoqlar ichida yoki 
tarmoqlararo oilaviy pudrat yo‗lga qo‗yilishi va bu jarayon davlat boshqaruv 
idoralari tomonidan amalga oshirilishi kerak; 
-xo‗jalik yuritishning bozor mexanizmlarini kengaytirish; 
- oilaviy pudratchilarning innovatsion faoliyatini kengaytirish uchun 
moliyaviy mexanizmlar va rag‗batlardan foydalanish; 
- kasbga oid yo‗nalishlar bo‗yicha ko‗nikmalarni shakllantirish maqsadida 
ta‘lim xizmatlarini ko‗rsatuvchi maxsus kurslarni tashkil etish. 
Kasanachilik faoliyatining iqtisodiy jihati bilan birga uning ma‘naviy-
ma‘rifiy jihatlari ham mavjuddir, ya‘ni ayollar ish faoliyatini farzand tarbiyasi 
bilan qo‗shib olib boradi, o‗z vaqti bilan farzandini hunarga o‗rgatib mehnat 
resurslari safiga qo‗shadi. Shuningdek, bu faoliyatni rivojlantirish orqali 
ajdodlarimizdan meros bo‗lib kelayotgan, yo‗qolib ketish arafasida bo‗lgan 
hunarmandchilikning ayrim turlarini-kosibchilik, zardo‗zlik, do‗ppido‗zlik, 
duradgorlik, temirchilik va boshqalarni saqlab qolishimiz va ularni kelgusi 
avlodlarga yetkazishimiz, qisqasi, an‘ana va urf-odatlarimizni saqlab qolishimizga 
yordam beradi.

Download 10.16 Mb.