FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO„YXATI:
1.
B.B.Berkinov, M.A.Aynaqulov. ―Kichik tadbirkorlik korxonalarining
yirik korxonalar bilan ishlab chiqarish kooperatsiyasi‖. Monografiya - Jizzax.:
2004-114 b.
2.
М.А.Айнакулов, Э.М.Абдухамидов Нормативно-правовая база
интеграционных отношений хозяйствующих субъектов. //«Молодой
ученый». Международный научный журнал. Спец выпуск Джизакский
политехнический институт. 2016. № 7.2 (111.2) С.
O„ZBEKISTONDA PAXTA-TO„QIMAChILIK SOHASIDA XO„JALIK
YURITUVCHI KLASTERLARNI RIVOJLANTIRISH BO„YICHA BA‟ZI
XULOSA VA TAVSIYALAR
O„razaliyev Faxritdin Baxritdinovich, assistent
Jizzax politexnika instituti
Annotatsiya: Maqolada mamlakatimiz milliy iqtisodiyotining real sektorlari sanalgan
qurilish, sanoat va agrosanoat tarmoqlarida xo„jalik yuritish klasterlari negizida ishlab
chiqarish kooperatsiyasini rivojlantirish bosqichlari, shuningdek, mazkur tarmoqlarning xo„jalik
klasteri doirasidagi yagona tizimini rivojlantirish yo„nalishlari bayon etilgan.
582
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
Kalit so„zlar: Xo„jalik yuritish klasterlari, kooperatsiya, tadbirkorlik, ishbilarmonlik
muhiti, yagona konsepsiya, diversifikatsiya, sho„ba korxonalar, xorijiy sarmoya, konsorsiumlar,
ishlab chiqarish segmentlari, monitoring yuritish, bozor tamoyillari.
Engil sanoat majmuasida turli faoliyatga ixtisoslashgan xo‗jalik yurituvchi
subyektlarning xo‗jalik klasteri doirasidagi ishlab chiqarish integratsiyasini
rivojlantirish bosqichlari quyidagilarni o‗z ichiga olishi kerak:
- xo‗jalik yuritish klasteri doirasidagi ishlab chiqarish integratsiyasi asosida
rivojlanishi maqsadga muvofiq bo‗lgan ishlab chiqarish segmentlarini tanlab olish
va ularni tahlil qilish;
- xo‗jalik yurituvchi subyektlarning xo‗jalik yuritish klasteri doirasidagi
o‗zaro hamkorlik va ishlab chiqarish integratsiyasi bo‗yicha talab va takliflarini
o‗rganish;
- ishlab chiqarishning maqsadli segmentlari bo‗yicha xo‗jalik yuritish
klasteri doirasida o‗zaro hamkorlik va ishlab chiqarish integratsiyasining maqbul
shakllarini tanlash;
- xo‗jalik yuritish klasteri doirasidagi ishlab chiqarish integratsiyasining
shakllarini huquqiy jihatdan rasmiylashtirish;
- xo‗jalik yurituvchi sub‘ektlarning xo‗jalik yuritish klasteri doirasidagi
ishlab chiqarish integratsiyasi bo‗yicha monitoring yuritish va ushbu jarayonlarni
samarali rivojlantirish choralarini amalga oshirish.
Iqtisodiyotning engil sanoat tarmog‗ida xo‗jalik yurituvchi subyektlarning
xo‗jalik klasteri doirasidagi ishlab chiqarish integratsiyasini rivojlantirishning
asosiy yo‗nalishlari quyidagilardan iborat:
- korxonalar xo‗jalik faoliyatini diversifikatsiyalash (qayta tarkiblash) yo‗li
bilan ular tarkibidan yordamchi va xizmat ko‗rsatuvchi bo‗linmalarni chiqarish
hamda, ushbu funksiyalarni bajarish bo‗yicha xo‗jalik yuritish klasteri doirasida
kichik bo‗linmalarni tashkil etish;
583
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
- asosiy ishlab chiqarishning yuqori texnologiyalarini ta‘minlovchi qo‗shma
korxonalar faoliyatini kengaytirish;
- tovarlar, ishlar va xizmatlarni sotishga ixtisoslashgan korxonalar bilan
xo‗jalik klasteri doirasida o‗zaro hamkorligini takomillashtirish.
Engil sanoat majmui xo‗jalik yurituvchi subyektlarining xo‗jalik klasteri
doirasidgia ishlab chiqarish integratsiyasini tashkil etish quyidagilarni o‗z ichiga
olishi lozim:
- qishloq xo‗jaligi tovar ishlab chiqaruvchilariga xo‗jalik klasteri doirasidagi
xizmatlar ko‗rsatuvchi kichik korxonalarning qo‗shimcha tarmog‗ini tashkil etish;
- fermer va dehqon xo‗jaliklarida qo‗shimcha tomorqa sifatida berilgan
dalalardan yetishtirilgan meva-sabzavot va go‗sht-sut mahsulotlarining kamida 50
foizini xo‗jalik klasteri doirasidagi qayta ishlovchi yangi korxonalarni tashkil etish;
- qishloq xo‗jaligi mahsulotlarini sotuvchi dilerlar bilan xo‗jalik klasteri
doirasida o‗zaro hamkorlikni takomillashtirish.
Paxta–to‗qimachilik sohasidagi faoliyatga ixtisoslashgan xo‗jalik yurituvchi
subyektlarning xo‗jalik klasteri doirasidagi o‗zaro hamkorligi va ishlab chiqarish
integratsiyasi masalalarining hal etilishi quyidagilarga asoslanishi kerak:
- qayta ishlash jarayonlarining noqonuniy ishlarini bartaraf etish bo‗yicha
aniq chora-tadbirlarni amalga oshirish;
- yengil sanoat majmui korxonalarini bajariladigan ishlar va ko‗rsatiladigan
xizmatlar uchun bozor tamoyillariga asosan kelishilgan narxlarda haq to‗lanishiga
rioya qilish ;
- yirik yengil sanoat korxonalarida pudrat asosida umumiy ishlar hajmining
kamida 30 foizining bajarilishini ta‘minlovchi xo‗jalik klasteri doirasidagi kichik
korxonalarning qo‗shimcha tarmog‗ini rivojlantirish.
Paxtani qayta ishlashga ixtisoslashgan xo‗jalik yurituvchi subyektlarning
klaster doirasidagi o‗zaro hamkorligi va ishlab chiqarish integratsiyasini
rivojlantirishning asosiy shart-sharoitlari ishlab chiqarishni tashkil qilish va
584
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
xo‗jalik yurituvchi subyektlar faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish
jarayonlarini takomillashtirishning quyidagi yo‗nalishlarini belgilab beradi:
- klaster doirasidagi xo‗jalik yurituvchi subyektlarning ishlab chiqarish
tarkibini diversifikatsiyalash;
- klaster doirasidagi xo‗jalik yurituvchi subyektlarning o‗zaro hamkorligini
rivojlantirish;
- klaster doirasida ishlab chiqarish kooperatsiyasi jarayonlarini tartibga
solishda davlatning rolini kuchaytirish.
Klaster doirasidagi turli xo‗jalik yurituvchi subyektlarning ishlab chiqarish
kooperatsiyasi masalalarini hal etishda xo‗jalik yurituvchi sub‘ektlarning tovarlar
ishlab chiqarish, ishlarni bajarish va xizmatlar ko‗rsatishdagi o‗ziga xos
xususiyatlari inobatga olinishi kerak. Bunda:
- yirik korxonalar past rentabelli va rentabelsiz mayda ulgurji tovarlar, ishlar
va xizmatlar ishlab chiqarishni qisqartirib va ularga bo‗lgan talab-ehtiyojlarni
kichik biznes hisobidan qoplagan holda, kichik korxonalarni moddiy-texnik
resurslar bilan qo‗llab-quvvatlashi va shu asosida xo‗jalik yuritish klasterini
yaratishi zarur;
-klaster doirasidagi kichik korxonalar mayda ulgurji tovarlar ishlab chiqarish,
ishlarni bajarish va xizmatlar ko‗rsatishda yirik korxonalar bilan o‗zaro hamkorlik
qilishi uchun ushbu korxonalarga zarur bo‗lgan tovarlar turlari va hajmi haqidagi
axborotdan keng foydalanish imkoniyatiga ega bo‗lishi kerak. Shu asosda raqobat
muhitini yaratish va eng foydali ishlab chiqaruvchini xo‗jalik klasteri ichidagi
ishlarga jalb qilish mumkin;
- mayda ulgurji tovarlar ishlab chiqarish, ishlarni bajarish va xizmatlar
ko‗rsatish bilan shug‗ullanuvchi kichik korxonalar ishlab chiqarishni tashkil qilish
uchun zarur bo‗lgan resurslardan foydalanish imkoniyatiga ega bo‗lishi, ayniqsa
ishlab chiqarishni tashkil qilishning dastlabki bosqichida kredit mablag‗lari bilan
qo‗llab-quvvatlanishi lozim.
585
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
Klaster doirasidagi engil sanoat xo‗jalik yurituvchi subyektlarining o‗zaro
hamkorligi va ishlab chiqarish integratsiyasini kengaytirish chora-tadbirlarining
amalga oshirilishi xo‗jalik yurituvchi subyektlarning iqtisodiyot tarmoqlari,
tovarlar, ishlar va xizmatlarning turlari bo‗yicha tasniflangan talab va takliflari
bozorining vujudga kelishini talab qiladi.
Yuqorida
bayon
etilganlarni
umumlashtirgan holda, quyidagi xulosalarni chiqarish mumkin:
Klaster doirasidagi turli xo‗jalik yurituvchi subyektlarning ishlab chiqarish
kooperatsiyasiga bo‗lgan talablarining qondirilishi (va aksincha), iqtisodiyotning
alohida
tarmoqlaridagi
ishlab
chiqarish
kooperatsiyasi
jarayonlarini
rivojlantirishning o‗ziga xos xususiyatlarini inobatga olgan holda, tovarlar, ishlar
va xizmatlarni ishlab chiqarish uchun mazkur xo‗jalik yurituvchi subyektlarning
sa‘y-harakatlarini birlashtirish bo‗yicha talab va takliflar bozori doirasida amalga
oshirilishi kerak.
|