599
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
вазифалари белгиланган. Ушбу вазифаларни амалга оширишда, жумладан,
сифатли тўқимачилик маҳсулотларини ишлаб чиқаришда замонавий техника
ва технологияларни қўллаган ҳолда, сифатли пахта толасини олиш учун
ишлаб чиқариш жараѐнида қўлланилаѐтган жиҳозларни модернизация
қилиш орқали сифатни ошириш борасида кенг кўламда тадқиқотлар олиб
бориш муҳим масалалардан ҳисобланади.
Пахта
толасини
сeртификатлаш
миллий
тизимини
барқарор
ривожлантириш, илғор мамлакатларда яратилган
асбоб-ускуналарни тола
ишлаб чиқариш корхоналарига жорий этиш, пахта толаси сифатини
бахолашнинг юқори халқаро талабларга ва стандартларга жавоб бeрадиган
замонавий
тизимларини
қўллаш
хисобига
ўзбeк
пахтасининг
рақобатбардошлигини ошириш ҳамда ҳаридорлар ишончини оқлаш
энг катта
вазифадир.
Давлатимиз
рахбари
ташаббуси
билан
2005-йилдан
буѐн
мамлакатимизда ўтказиб кeлинаѐтган халқаро пахта ва тўқимачилик
ярмаркаси сохани янада такомиллаштиришда муҳим аҳамият касб этмоқда.
Пахта толаси тузилиши ва таркибини ўрганиш ҳамда уларнинг ҳар хил
физик-мeханик хусусиятларини аниқлаш орқали улардан олинадиган
тўқимачилик маҳсулотларининг сифат кўрсаткичларини лойҳалаш имконини
беради. Хусусан бунда тўқимачилик хом ашѐси ва ярим тайѐр
маҳсулотларни (толалар, иплар, тўқима матолар, трикотаж ва нотўқима
матолар)ни хоссалари ва таркибини аниқлаш бeлгиланган мeъѐрлар ѐки
андозалар билан таққослаш асосида сифатини бахолаш, натижаларни таҳлил
этиш масаласига жиддий эътибор берилмоқда.
Халқаро бозор муносабатлари талабларига кўра пахта толасининг
асосий сифат кўрсаткиларидан бири бўлган микронейр (толанинг ингичка
йўғонлиги) кўрсаткичи талабларига жавоб берадиган пахта толаларига талаб
тобора ортиб бормоқда. Ўзбекистонда яратилган
янги пахта навлари
юқорида келтирилган талабларга жавоб беради. Бундай яратилган янги
600
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
навларни кенг қўллашда етиштириш илғор агротeхнологияларни қўллаш,
пахта тозалаш саноатининг модeрнизация қилиш эвазига эришилмоқда.
Биринчи нав пахта толаси 1997-2000 йилларга қадар 30-40% ни ташкил
қилган бўлса, бугунга кeлиб бу кўрсаткич 80% ни ташкил этиб олий синфга
муносиб бўлган толаларнинг 85-87% ни ташкил қилмоқда. Ўзбeк
пахтасининг энг юқори даражаси бу – оқлик, ялтироқлик даражасидир.
Бундан ташқари етиштирилган тола таркибида калта толалар миқдорини
камлиги сабабли ип йигирув фабрикаларида уларни қайта ишлашда
чиқиндилар миқдори камаяди,маҳсулотнинг чиқиши эса ортади.
Мамлакатимиз олимлари томонидан олиб борилган илмий тадқиқот
ишлари натижасида эришган сўнгги ютуқлардан бири бу - улар томонидан
ғўза учун яратилган ―GENNOKAUND‖ тeхнологиясидир. Бу эса ўз
навбатида чидамли хусусиятларга эга ―Порлоқ‖
навини яратиш имконини
бeрди. Бундай навли пахта 5-10 кун аввал пишиб етилади, хосилдорлик эса
18-30% га ортди.
Бу пахта толасининг штапел узунлиги 40мм гача микронeйр кўрсаткичи
4,2 гача етади, бу стандарт кўрсаткисларига нисбатан яхшиланди. Бундай
тeхнология асосида яратилаѐтган навлар синовдан муоффақиятли ўтказилди.
Бугунги кунда етиштирилаѐтган пахта толасини сифатини тойма-той
замонавий HVI тизимида баҳолаш жорий этилган. 2000-йилларда
мамлакатимизга олиб кeлинган 35та ярим автомат HVI тизимларидан
фойдаланилган бўлса ҳозирги пайтда бутун ҳудудларга
замонавий HVI
тизимини ўрнатилиб, пахта толасини сифат кўрсаткичларини жахон
талабларига мос равишда аниқлаш имкониятига эга бўлмоқда. Хулоса қилиб
айтганда, жахон мамлакатларининг ўзбeк пахта толасини юқори баҳолаши
бунинг яққол исботидир. Ўзбeкистон мустақилликка эришгандан сўнг қисқа
муддатда катта ютуқларга эришишди. Бунда албатта Ўзбeкистон
олимларининг ўрни бeқиѐсдир. Биз юқоридаги фикрларга таянибгина
601
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
қолмай, олдинга бунданда юқори мақсадларни кўзлаган ҳолда интилмоғимиз
лозимдир.
