Калит сўзлар: тўқима, танда ипи, замин танда, тук танда, арқоқ ип, узилиш кучи,
деформация, узилишдаги чўзилиш, намлик
Кириш
Хозирда мамлакатимизда юқори сифатли тўқимачилик маҳсулотлари
ишлаб чиқаришда мамлакатимизда сочиқ буюмлари муҳим ўринга эга бўлиб,
керакли хусусиятларга эга булган тайѐр маҳсулотларни яратиш бўйича
муайян тажриба ва илмий ишламалар мавжуд.[1] Шунга қарамай сочиқ
буюмларини ишлаб чиқаришда мавжуд хом ашѐларни ҳисобга олган ҳолда
тайѐр сифатли маҳсулот шакллантириш жараѐнида унинг механик хоссалари
маҳсулотларнинг сирт жилосини ўзгаришига ва тан нарҳининг пасайишига
сабаб бўлади. Сочиқ маҳсулотларининг айнан мана шу хусусиятларидан
фойдаланиб хозирги вақтдаги истимолчини талабларини қондиришда
сифатли маҳсулотлар олиш асосий вазифалардан бири.
Ярим тайѐр маҳсулотлар ва ипларнинг механик хусусиятларига
намликнинг таъсирини батафсил ўрганиш учун биз "FT-TEXTILE" МЧЖ да
пеневмамеханик ва халқали йигириш усулида ишлаб чиқариш шароитларида
Ne 30/1 пахта ипини ва ҳалқали йигриш усулида ишлаб чиқариш
шароитларида Ne 30/1 пахта синовдан ўтказдик. Бизга маълумки, стандарт
бўйича Ne 30 пахта ипи нормал атмосфера шароитида W=8% намликка эга.
Шунга асосланиб, пахта ипи намуналари турли хил атмосфера шароитларида
паст намликда W1=4% ва юқори намликда ҳам W10=13% сақланди.
Ярим тайѐр маҳсулотлар ва ипларнинг механик хусусиятларига
намликнинг таъсирини батафсил ўрганиш учун биз "FT-TEXTILE" МЧЖ да
пеневмамеханик ва халқали йигириш усулида ишлаб чиқариш шароитларида
Ne 30/1 пахта ипини ва ҳалқали йигриш усулида ишлаб чиқариш
шароитларида Ne 30/1 пахта синовдан ўтказдик. Бизга маълумки, стандарт
бўйича Ne 30 пахта ипи нормал атмосфера шароитида W=8% намликка эга.
Шунга асосланиб, пахта ипи намуналари турли хил атмосфера шароитларида
623
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
паст намликда W1=4% ва юқори намликда ҳам W10=13% сақланди.
Намликнинг қадам ўзгариши 1% ни ташкил этди. Муайян шароитларда, паст
ѐки юқори намлик ҳароратида пахта иплари намуналарининг ҳар бир
таъсиридан сўнг ГОСТ-11027-2014 - Тўқимачилик материаллари. Матолар ва
донали буюмлар - бўйича синовлар ўтказилди. Пахта ипининг механик
хоссаларини аниқлаш учун Uster Тenzоjet-4 (Швецария) қурилмаси
ишлатилди ва натижалар 1-жадвалда кайд этилди.
1 -Жадвал
Синов натижалари
№ Кўрсатгичлар
номланиши
Ипнинг намлигини ўсиб бориш натижалари N
e
=30/1
пеневмомеханик йигириш усулда олинган ип
4%
5%
6%
7%
8%
9%
10%
11%
12%
13%
1
Узиш кучи
P(сН)
254,9 258,3 262,3 267,6 270,2 273,8 278,6 281,5 282,1 280,4
2
CV%
8,28
7,65
8,49
7,11
8,34
8,15
8,04
6,82
8,69
7,45
3
Узилишдаги
узайиш
E(%)
3,88
3,96
4,1
4,23
4,39
4,56
4,78
4,85
4,88
4,82
4
CV%
9,29
10,39 9,67
10,06 8,68
10,86 8,86
8,28
9,98
8,83
5
Нисбий узиш
кучи
ẟ
п
(сН/тех)
12,78 12,82 12,91 13,12 13,28 13,68 13,88 14,25 14,35 14,26
6
CV%
8,28
7,65
8,49
7,11
8,34
8,15
8,04
6,82
8,69
7,45
№ Кўрсатгич
лар
номланиш
Ипнинг намлигини ўсиб бориш натижалари
N
e
=30/1 ҳалқали йигириш усулда олинган ип
4%
5%
6%
7%
8%
9%
10%
11%
12%
13
624
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
и
%
1
Узиш
кучи
P(сН)
245,
3
246,
5
248,7 255
259,
5
262,8 269,7
275,
8
276,6
275,
4
2
CV%
7,56
7,60
7,62
8,01 8,03 8,05
8,04
6,82
7,40
7,45
3 Узилишда
ги узайиш
E(%)
3,25
3,36
3,63
3,89 3,98 4,02
4,14
4,22
4,22
4,18
4
CV%
9,29
10,3
9
9,67
10,0
6
8,68 10,86 8,86
8,28
9,98
8,83
5
Нисбий
узиш кучи
ẟ
п
(сН/тех)
12,4
6
12,4
9
12,63
12.9
5
13,1
8
13,3
13.7
14
14,05
13,9
9
6
CV%
8,04
7,40
8,23
7,1
8,15 8,5
8,01
6,56
8,52
7,05
Олинган натижаларни график кўринишида ҳам келтирилди.
1-Расм. Намликнинг ўзгаришига қараб ипнинг нисбий узилиш кучининг
(Rkм) ўзгариши.
1-расмдаги графикдан шуни куришимиз мумкинки Ne 30/1 номердаги
пневмомеханик ва халкали усулда йигириб олинган пахта ипининг нисбий
625
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
намлиги W=4% дан W=11% гача нисбий узиш кучи оралиқда усиб
боришини кузатишимиз мумкин, W=13% намлик даврида ипнинг узиш
кучида (cN/tex) пасайиш кузатилмокда, бундан ипнинг намлиги хаддан зиѐд
юкори бўлиши салбий таъсир этиши мумкинлиги хақида хам уйлашимиз
керак. Демак меѐрланган намлик W=11%-12% курстқичларига эришган
холда ишлаш тавсия этилади.
2-Расм. Намликнинг ўзгаришига қараб ипнинг узилиш кучининг (сN)
ўзгариши.
2-расмдаги графикдан шуни куришимиз мумкинки Ne 30/1 номердаги
пневмомеханик ва халкали усулда йигириб олинган пахта ипининг нисбий
намлиги W=4% дан W=11% гача узиш кучи оралиқда ўсиб боришини
кузатишимиз мумкин, W=13% намлик даврида ипнинг узиш кучида (cN)
пасайиш кузатилмокда, бундан ипнинг намлиги хаддан зиѐд юкори бўлиши
салбий таъсир этиши мумкинлиги хақида хам уйлашимиз керак. Демак
меѐрланган намлик W=10% -11% -12% кўрстқичларига эришган холда
ишлаш тавсия этилади.
626
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
3-расм. Намликнинг ўзгаришига қараб ипнинг узилишдаги (E)
узайишнинг ўзгариши
3-расмдаги графикдан шуни куришимиз мумкинки Ne 30/1 номердаги
пневмомеханик ва халкали усулда йигириб олинган пахта ипининг нисбий
намлиги W=4% дан W=12% гача узилишдаги узайиши ўсиб боришини
кузатишимиз мумкин, W=13% намлик даврида ипнинг узилишдаги
узайишида (Е%) пасайиш кузатилмокда, бундан ипнинг намлиги хаддан зиѐд
юкори бўлиши салбий таъсир этиши мумкинлиги хақида хам уйлашимиз
керак. Демак меѐрланган намлик W=10% -11% -12% кўрстқичларига
эришган холда ишлаш тавсия этилади.
|
