119
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
ЙИГИРУВ МАШИНАЛАРИДА ИП УЗИЛИШИГА ТАЪСИР
КЎРСАТУВЧИ ФАКТОРЛАР
Доцент Қазоқов Фархот Фармонович, Ассистент Саттарова Нодира
Насиллоевна, Ассистент Ашуров Асроржон Комилович, 400-20ЕСБ
гуруҳ талабаси Рўзиева Севара Қувондиқовна.
Бухоро муҳандислик- технология институти
Аннотация. Мақолада йигириш машинасидаги ип узилишини кузатиш
натижасида, абсолют катталик бўйича тасодифий ва систематик турларга бўлиниши,
ип узилишига таъсир кўрсатадиган омиллар ҳақида батафсил ѐритиб берилган.
Аннотация. В статье в результате наблюдения за обрывом нити на прядильной
машине по абсолютной величине он подразделяется на случайный и систематический
виды, а также подробно объясняются факторы, влияющие на обрыв нити.
Калит сўзлар: ип, тасодифий, систематик, йигириш, узилишлар, югурдак, урчуқ.
Ключевые слова: пряжа, случайный, систематический, прядения, обрыв, бегунок,
веретено.
Бир йигириш машинасидаги иплар узилишини кўп вақт давомида
кузатганда, узилиш даражаси технологик жараѐн нормал бораѐтган шароитда
ҳар қандайдир ўртача қийматга боғлиқ ҳолда ўзгариши кузатилади. Бу
кузатилаѐтган параметрлар қийматлари математик статистикада икки турга
бўлинади: тасодифий ва систематик. Тасодифий оғишлар - ҳар бир ишлаб
чиқариш жараѐнида мавжуд бўлиб, улар кўп ҳолларда ҳар хил ѐки умуман
аниқ бўлмаган сабаблар туфайли пайдо бўлади ва жараѐннинг шу ўтимида
аниқланмай қолади. Тасодифий оғишлар систематик бўлмаган характерга эга
бўлиб, улар ўртача қийматдан ҳар хил томонга (кўпайиш ѐки камайиш)
йўналган бўлади ва қуйидагича изоҳланади:
Абсолют катталик бўйича тасодифий оғишлар қанчалик катта бўлса,
улар ишлаб чиқариш жараѐнида шунча кўп учрайди. Абсолют катталик
120
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
бўйича бир хил, лекин қарама-қарши томонларга йўналган (катталашиш ѐки
кичиклашиш) тасодифий оғишлар пайдо бўлиш эҳтимоли бир хил,
шунинг
учун ишлаб чиқариш жараѐнида бир хил намоѐн бўлади.
Тасодифий оғиш қийматининг энг юқори қийматидан ошиб кетиш
эҳтимоли жуда кичик 0,0027ни ташкил қилади.
Систематик оғишлар ишлаб чиқариш жараѐнининг чуқур анализи,
аниқланадиган сабаблар орқали келиб чиқиши мумкин. Бу сабаблар
чегараланмаган вақт оралиғида амал қилади. Систематик оғишлар ўртача
қийматдан бир томонга йўналган бўлади.
Систематик оғишлар ўртача оғишдан кўпайиш тарафига ошишини
келтириб чиқарадиган сабабларга, юқорида санаб ўтилган,
паст сифатли
хом-ашѐ, ишчиларнинг етарли бўлмаган малакаси, цехлардаги ҳаво ҳарорати
ва намлигининг нормада бўлмаслиги ва тунги вақтдаги оғир меҳнат
шароитлари киради.
Найчага ип ўралаѐтганда унинг бошланиши,ўрта қисми ва охиридаги
таранглик бир-биридан фарқ қилади. Ипнинг максимал таранглик ҳолати
початка бошланишида, минимал таранглик эса початка бўйининг 0,7- 0,75-
қисмларида кузатилади. Початканинг охирги қисмининг ип билан ўралишида
таранглик ортиб боради. Айнан шу початкада иплар ўралишида, уларнинг
узилиш систематик оғишининг келиб чиқишига сабаб бўлади. Йигиришда
иплар узилиши, агарда узилишнинг келиб чиқиш сабабларини ҳисобга олсак,
уларни бартараф этиш каби чора тадбирлари йўлга қўйилмоқда . Шунга
қарамай ишлаб чиқариш технологик жараѐнларида ипларнинг узилиш
кўрсаткичлари,
яъни иш унумдорлик, маҳсулот сифати ва буларга боғлиқ
ҳолда корхонанинг иқтисодий кўрсаткичларига ҳам салбий таъсир кўрсатади.
Йигиришда иплар узилишини камайтириш мақсадида ҳар бир
корхонада текширув ишлари график асосида амалга оширилиб, иплар
узилишига таъсир кўрсатувчи факторлар, яроқсиз урчуқ ва камералар
аниқлаб олинади.
121
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
Ип узилишни аниқлаш қонунини билиш,
уни тартибга солишнинг
рационал методикаларини ишлаб чиқиш, жараѐннинг систематик ва
тасодифан оғиш чегараларини аниқлаш асосида узилиш жараѐнлари пассив
константасидан технологик жараѐнни актив бошқаришга ўтишга имкон
беради. Найчадаги ўралаѐтган ипнинг таранглиги ошган сари узилишлар
даражаси ҳам ортиб бориши, иплар узилиш даражасининг систематик тарзда
ошиб боришига олиб келади.
Шундай қилиб, ҳозирги замон фан ва техникасида иплар узилишининг
тасодифий сабабларидан кўпроқ систематик сабаблар аниқланганлигининг
гувоҳи бўлишимиз мумкин. Тасодифий ва систематик оғишлар
орасида
кескин фарқлар йўқ. Узилишга таъсири жиҳатидан жуда кичик катталикка
эга бўлган систематик оғишларни, тасодифий оғишлардан ажратиш қийин.
Масалан, йигириш машинасида иплар узилиши айрим ҳолларда югурдакнинг
емирилиши туфайли иплар тиқилиб қолиши натижасида содир бўлади.
Югурдакнинг емирилиши – систематик сабаб. Лекин йигириш машинасида
югурдакнинг емирилиши иплар узилишининг ўртача қийматига шунчалик
кичик таъсир кўрсатадики, бу ҳодисани тасодифий деб олиш мақсадга
мувоффиқ бўлиб ҳисобланади.
Йигириш машиналарида ипларнинг узилишига таъсир этувчи
факторларга хулоса қилиб айтганда қуйидагиларни киритиш мумкин:
хомашѐ ва ярим маҳсулотларнинг сифати, машиналар ҳолати ва технологик
режим, ишчилар малака даражаси ва меҳнатни ташкил этиш
даражаси, ишлаб
чиқариш цехларидаги ҳаво ҳарорати ва намлигидир.
