157
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
Mazkur ishda nitron tolasinii povinilatsetat ishtirokida bikomponentli
sopolimer olib, olingan tolaning struktur-adsorbtsiya koʼrsatkichlari va boʼyoqlarni
singdirish koʼrsatkichlarini aniqlash. Maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalarni
bajarish zarur:
-
Poliakrilonitrilning dimetilformamidli eritmasini tayyorlash.
-
Polimer eritmasiga turli nisbatlarda polivinilatsetat
polimeridan turli
nisbatlarda qoʼshib bikomponentli polimer olishning maqbul sharoitlarini topish.
-
Olingan sopolimerlardan formalash orqali tolalar hosil qilish.
-
Tolalarning adsorbtsion – struktura koʼrsatkichlarini aniqlash.
-
Tolalarning boʼyoq moddalar singdirish koʼrsatkichini aniqlash.
Poliakrilonitril va polivinilatsetat polimerlarining turli nisbatlarini bir necha
marta oʼzgartirib aralashtirish yoʼli bilan nitron tolasini adsorbtsion koʼrsatkichlari
boʼyoq moddalarni singdirish boʼyicha samaradorlikka erishildi.
PАNni fizikaviy bikomponentli sopolimerlari asosida tolalar olish va
olingan tolalarning sorbtsion va boʼyoq moddalarni singdirish qobilyatini oshib
borish sharoitlari, sopolimerlarning tuzilishi kontsentratsiyasiga bogʼliqligi taʼsirini
oʼrganish muhim ahamiyat kasb etadi.
Shu maqsadda ushbu ishda nitron tolasini xomashyosi boʼlgan PАN va
polivinilatsetat polimerlari asosida bikomponentli
sistemalardan tolalar olinib,
ularning xossalari nitron tolasi bilan taqqoslab oʼrganildi.
Izlanish jarayonida PАN kukuni dimetilformamid erituvchisida gomogen
muhit hosil boʼlguncha eritildi, eritmaga polivinilatsetat eritmasidan turli massa
nisbatlar ( 5, 7, 9 % ) da solib bikomponentli polimerlar tayyorlandi. Bunday turli
nisbatlarda tayyorlangan kompozit polimerlar PАNVА – 5 (tarkibida 5%
polivinilatsetat eritmasini tutadi), PАNVА – 7 (tarkibida 7%
polivinilatsetat
eritmasini tutadi), PАNVА – 9 (tarkibida 9 % polivinilatsetat eritmasini tutadi) deb
nomlandilar.
Bikomponentli polimerlar eritmalaridan laboratoriya sharoitida, laboratoriya
tola chuzish qurilmasida tola choʼzilib, ularning suv bugʼi boʼyicha sorbtsion
158
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
koʼrsatkichlari, adsorbtsiyani oʼrganish qurilmasi kvarts spirali Mak – Ben
tarozisida oʼlchandi.
1. Расм. ПАНВА – 5 (1) ПАНВА – 7 (2) ПАНВА – 9 (3) tolalarining suv bugʼi
sorbtsiya izotermalari (293K da oʼlchangan)
Suv bugʼi sorbtsiyasi 293 K da oʼlchanib, ularning sorbtsiya izotermalari
olindi. Modifikatsiyalangan tolalarning sorbtsiya izotermalar S – shaklli boʼlib,
izotermalarni 3 qismga boʼlish mumkin.
1. Suv bugʼlarining tolalar aktiv markazlari bilan taʼsirlashuvi, monoqavat hosil
boʼlishi nisbiy bosim R/Rs = 0 — 0,35 gacha boʼlgan oraliqlar.
2. Polimolekulyar adsorbtsiya nisbiy bosim R/Rs = 0,35 — 0,65 gacha boʼlgan
oraliqlar.
3. Каpillyar коndensatsiyalanishi nisbiy bosim Р/Р
s
> 0,65 dan yo‘qori,
nisbiy
namlik 100% bo‘lgan intervallar.
Modifikatsiyalangan tolalarning sorbtsiya izotermalaridan koʼrish mumkinki PАN
tolasi tarkibidagi polivinilatsetat miqdori bilan bogʼliq holda hamma nisbiy
bosimlarda suv bugʼi sorbtsiya ortishi bilan bogʼliq boʼldi.
Tolalarning solishtirma sathi BET tenglamasi asosida hisoblandi.
S = w · N
a
· a
m
159
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
Modifikatsiyalangan tolalarning suv bugʼiga koʼra sorbtsiya natajalari past nisbiy
bosimlarda (R/Rs) adsorbtsiya miqdori kam boʼlib, yuqori R/Rs = 1,0 ga
yaqinlashib borgan sari ortib bordi. Sorbtsiyaning ikkinchi polimer komponentning
foiz tarkibiga bogʼliqligi aniqlandi. PАNVА-5, PАNVА-7, PАNVА-9 tolalarning
suv bugʼi sorbtsiyasiga koʼra sorbtsion-struktura koʼrsatkichlari hisoblandi.
1-Jadval
Modifikatsiyalangan tolalarning sorbtsion-struktur koʼrsatkichlari.
Tolalar
Monoqavat
sig‗imi a
t,
mol/kg
Solishtirma
yuza S. m
2
/g
Yuqori
adsorbsiya
hajmi sm
3
/g
Nitron tolasi
0.086
54.55
-
PANVA – 5
0.088
56.18
0.0145
PANVA – 7
0.09
57.27
0.0152
PANVA – 9
0.092
58.36
0.0154
Yuqoridagi ko‗rsatkichlar nitron tolasi bilan taqqoslanganda: solishtirma
sathi PANVA-5 da 1.05, PANVA-7 da 1.07, PANVA-9 da 1.09 marotaba ortgan,
shu bilan bog‗liq holda yuqori sobsiya hajmi hamda monoqavat sig‗imi PANVA-5
da 4,65 %, PANVA-7 da 6,97 % va PANVA-9 da 9,34 % gacha oshdi.
Xulosa o‗rnida shuni aytish mumkinki, polivinilatsetat
sopolimeri nitron
tolasining suvni yaxshi sorbsiyalash qobilyatiga miqdori ortib borish tartibida ta‘sir
ko‗rsatar ekan
