O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA
KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
GULTURAEV N.X., BAYJONOVA L.E., DAVLETOVA X.R.
TELEKOMMUNIKATSIYA TARMOQLARINING ISHONCHLILIGI
5A350104 – Telekommunikatsiya tizimlari va tarmoqlarida axborot xavfsizligi
mutaxassisligi talabalari uchun
darslik
Toshkent 2018
3
KIRISH
Keyingi o‘n yilliklarda telekommunikkatsiyalar vositalarini va hisoblash
texnikasidan birgalikda foydalanishga asoslangan turli infokommunikatsion tizimlar
inson faoliyatining turli jabhalariga (davlat boshqarishi, siyosat, mudofaa,
iqtisodiyot, moliya, tibbiyot va boshqalar) kirib bormoqda
va ular uchun xayotiy
zarurat bo‘lib qolmoqda. Infokommunikatsiya tizimida an’anaviy telefoniyaga
nisbatan ishonchlilik va uzatish sifati bo‘yicha talablar hajmi keskin oshmoqda.
Bundan kelib chiqib, telekommunitsiya vositalarining ishonchsizligi (raddiyalari)
foydalanuvchilar
yo‘qotishlarini
sezilarli
darajada
ortishiga,
bu
esa
telekommunikatsiya ishonchligiga talablarni kuchayishiga olib kelmoqda.
Telekommunikatsiyaning yangi xizmatlari va vositalarini
loyixalash va joriy
etishda ishonchlilikni ta’minlash bilan bog‘liq tadbirlar (ishonchlilikni istiqbollash,
komponentlarning ishonchliligini ta’minlash, ishonchlilikni optimallashtirish,
ishonchlilikni baxolash va tasdiqlash va boshqalar) majmuasini (kompleksini)
amalga oshirishni taqozo etmoqda.
Zamonaviy
texnik vositalarni, jumladan optik-tolali telekommunikatsiya
liniyalarini, sinxron raqamli ierarxiya (SDH), (WDM) tizimi, katta sig‘imli raqamli
kommutatsion stansiyalar, dasturlanadigan kommutatsiya tizimi (Softswitch), 7-son
umumiy kanal signalizatsiya (7-son UKS) tizimi va boshqalarning joriy etilishi hatto
bitta raddiyadan yo‘qotishlar bir necha marta ortishiga olib kelmoqda.
Texnik yangiliklar telekommunikatsiyaning yanada takomillashtirilgan va
ishonchli tarmoqlarini yaratishga qaratilgan bo‘lib,
ular tarmoq raddiya
bardoshligini ta’minlash bo‘yicha maxsus chora tadbirlarni qo‘llagan xoldagina o‘z
afzalliklarini namoyon etishlari mumkin. Bu chora - tadbirlar tarmoq elementlari
raddiya berganlarida uni rekonfiguratsiyalashni nazarda tutadi,
bunda liniyalarning
zahiraviy sig‘imlaridan foydalanish va raddiya bergan elementlarni va ortiqcha
4
yuklangan uchastkalarni aylanib o‘tadigan marshutizatsiyaning yangi algoritmlarini
qo‘llash amalga oshirilishi kerak.
Telekommunikatsiya tarmoqlarining ishonchliligi va yashovchanligini
oshirish uchun soxa mutaxassislari nafaqat telekommunikatsiya
tizimlarining
tuzilish soxasi bo‘yicha yuqori darajali tayyorgarlikka ega bo‘libgina qolmay,
telekommunikatsiya tizimlarining ishonchliligi va yashovchanligini oshirish
yo‘llarini xam bilishlari lozim.
Darslik telekommunikatsiya tarmoqlari ishlash barqarorligini aniqlovchi va
ularning ishlash samaradorligini baholash imkoniyatini
beruvchi ishonchlilik va
yashovchanlik xarakteristikalarini aniqlash va hisoblash bo‘yicha mutaxassislikka
mos ravishda talabalarda bilimlar, ko‘nikmalarni shakllantirishga
xizmat qilishi
lozim.
“Telekommunikatsiya
tarmoqlarining
ishonchliligi”
fani
bo‘yicha
tayyorlangan mazkur darslik “Telekommunikatsiya” ta’lim yo‘nalishi bo‘yicha
bakalavrlar,
magistrlar
tayyorlashda
telekommunikatsiya
tarmoqlarining
ishonchliligi masalalari va muammolariga diqqat e’tiborni qaratishga mo‘ljallangan.
Darslik 5A350104 – Telekommunikatsiya tizimlari va tarmoqlarida axborot
xavfsizligi mutaxassisligi talabalari uchun tayyorlandi.