|
Va kommunikatsiyalarni rivojlantirish vazirligi
|
| Sana | 27.05.2024 | | Hajmi | 81,89 Kb. | | #255050 |
Bog'liq Kompyuter tarmoqlari topologiyalari. Aloqa vositalari
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI
VA KOMMUNIKATSIYALARNI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI
UNIVERSITETI URGANCH FILIALI
Kompyuter injiniringi fakulteti
MUSTAQIL ISH
Tarmoq xafsizligi fanidan mustaqil ishi
Mavzu: Kompyuter tarmoqlari topologiyalari. Aloqa vositalari
Guruh: 912-19 Talabasi
Bajardi: Beymamatov Xudoyor
Teshkirdi: Ishmetov Baxrom
Urganch 2022
Reja:
Tarmoq topologiyasi
Mobil telefon va mobil aloqa muhiti;
Mobil aloqa xizmati operatorlari;
Tarmoq topologiyasi - bu grafik konfiguratsiyasi boʻlib, uning choʻqqilari tarmoqning soʻnggi tugunlariga (kompyuterlar va aloqa uskunalari (marshrutizatorlar)), qirralari esa choʻqqilar orasidagi fizik yoki axborot aloqalariga mos keladi. Tarmoq topologiyasi, shuningdek, kompyuter tarmogʻining turli elementlarini (bogʻlanishlar, tugunlar va boshqalar) joylashtirishdir. Asosan, tarmoqning topologik tuzilishi fizik yoki mantiqiy jihatdan tavsiflanishi mumkin.
Tarmoq topologiyasining quyidagi koʻrinishlari mavjud.
Fizik - tarmoq tugunlari orasidagi haqiqiy joylashuv va ulanishlarni tavsiflaydi.
Mantiqiy - signalning fizik topologiya doirasidagi harakatini tavsiflaydi.
Axboriy - tarmoq orqali uzatiladigan axborot oqimlarining yoʻnalishini tavsiflaydi.
Almashinuv boshqaruvi - tarmoqdan foydalanish huquqini oʻtkazish prinsipi.
Fizik topologiya tarmoqning turli komponentlarini, jumladan, qurilma joylashuvi va kabelni sozlashni, mantiqiy topologiyani joylashtiradi; U jismoniy dizayndan qat’i nazar, tarmoq ichida ma’lumotlarning qanday oqishini koʻrsatadi. Ikki tarmoq oʻrtasida tugunlar orasidagi masofalar, fizik ulanishlar, uzatish tezligi yoki signal turlari oʻzaro farq qilishi mumkin, biroq ular foydalanadigan topologiya bir xil boʻlish holatlari ham koʻp uchraydi. Bunga misol sifatida mahalliy tarmoq (LAN)ni keltirish mumkin. LANdagi har qanday tugun tarmoqdagi boshqa qurilmalarga bir yoki bir nechta jismoniy ulanishlarni oʻz ichiga oladi. Ushbu ulanishlarni grafik jihatdan xaritalash tarmoqning fizik topologiyasini tavsiflashda qoʻllanishi mumkin boʻlgan shaklni ishlab chiqadi. Biroq, komponentlar orasidagi ma’lumotlar oqimini xaritalash tarmoqning mantiqiy topologiyasini aniqlaydi.
Toʻliq bogʻlanishli topologiya[tahrir | manbasini tahrirlash]
Toʻliq bogʻlanishli topologiya
Bunda har bir kompyuter boshqa barcha kompyuterlarga bevosita ulangan taqmoqqa biriktiriladi. Biroq, bu variant noqulay va samarasizdir. Chunki tarmoqdagi har bir kompyuter boshqa barcha kompyuterlar bilan aloqa qilishi uchun yetarli boʻlgan koʻp sonli aloqa portlariga ega boʻlishi talab etiladi.
Toʻliq bogʻlanishsiz topologiya[tahrir | manbasini tahrirlash]
Topologiyalarning bir nechta toʻliq bogʻlanmagan turlari mavjud. Ularda, toʻliq ulanishli turlaridan farqli oʻlaroq, ma’lumotlarni uzatish toʻgʻridan-toʻgʻri kompyuterlar oʻrtasida emas, balki qoʻshimcha tugunlar orqali amalga oshirilishi mumkin.
Shina (bus) topologiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Shina topologiyasi
Ushbu turdagi topologiyada barcha ish stansiyalari(avtobus yoki magistral deb ataladi) umumiy bir kabelga parallel ulanadi. Signalning aks etishini oldini olish maqsadida kabelning uchlariga terminatorlar joylashtiriladi.
Shina topologiyasi tarmoqlarining afzalliklari:
Kabel iste’moli sezilarli darajada kamayadi;
Tugunlardan birining ishdan chiqishi butun tarmoqning ishlashiga ta’sir koʻrsatmaydi;
Tarmoqni sozlash oson;
Tarmoq alohida tugunlarning ishdan chiqishiga chidamli.
Shina topologiyasi tarmoqlarining kamchiliklari:
Kabelning uzilishi butun tarmoqning ishlashiga ta’sir koʻrsatishi mumkin;
Kabel uzunligi va ish stantsiyalari soni cheklangan;
Kabel ulagichlari bilan bogʻliq muammolar tufayli tarmoqning ishonchliligi yetarli darajada emas;
Barcha abonentlar oʻrtasida boʻlinishi tufayli kanal past tempda ishlashi mumkin.
Yulduz topologiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
thumb| Yulduz topologiyasi Yulduz topologiyasi asosida qurilgan tarmoqda har bir ish stansiyasi simi (burma juftlik) orqali markaziy konsentratorga yoki habga (inglizcha: hub) ulanadi. Hab shaxsiy kompyuterning parallel ulanishini ta’minlaydi va buning natijasida tarmoqqa ulangan barcha kompyuterlar bir-biri bilan aloqa qilishlari mumkin.
Uzatuvchi tarmoq stansiyasidan ma’lumotlar hab vositasida mavjud aloqa liniyalari orqali barcha shaxsiy kompyuterlarga uzatiladi. Ma’lumotlar barcha ish stansiyalariga tarqatiladi, biroq u faqat moʻljallangan stansiyalar tomonidangina qabul qilinadi. Fizik yulduz topologiyasida signalizatsiya uzatilinishi, ya’ni shaxsiy kompyuter signallari bir vaqtning oʻzida barcha yoʻnalishlarda tarqalgani bois, bu lokal tarmoqning mantiqiy topologiyasi mantiqiy shina hisoblanadi.
Ushbu topologiya 10Base-T Ethernet arxitekturasiga ega mahalliy tarmoqlarda qoʻllaniladi.
Yulduz topologiyasi tarmoqlarining afzalliklari:
Yangi kompyuterni ulash oson;
Мarkazlashgan boshqaruv imkoniyati mavjud;
Тarmoq alohida shaxsiy kompyuterlarning ishdan chiqishiga va alohida shaxsiy kompyuterlarning uzilishiga chidamli.
Yulduz topologiyasi tarmoqlarining kamchiliklari:
Habning ishdan chiqishi butun tarmoqning ishlashiga ta’sir oʻtkazadi;
Koʻp kabel sarflanadi.
Halqa topologiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
„Halqa“ topologiyasiga ega boʻlgan tarmoqda barcha tugunlar aloqa kanallari orqali ma’lumotlar uzatiladigan ajralmas halqa(zanjir)ga ulanadi. Bir shaxsiy kompyuterning chiqishi boshqa shaxsiy kompyuterning kirishiga ulanadi. Bir nuqtadan boshlangan ma’lumotlar harakati oxir-oqibat uning boshiga tutashadi. Halqadagi ma’lumotlar har doim bir xil yoʻnalishda harakatlanadi. thumb| Halqa topologiyasi Qabul qiluvchi ish stansiyasi faqat unga yuborilgan xabarni taniydi va qabul qiladi. Fizik halqa topologiyali tarmoqda tokenga kirish qoʻllaniladi, bu esa stansiyaga halqadan ma’lum tartibda foydalanish huquqini beradi. Ushbu tarmoqning mantiqiy topologiyasi mantiqiy halqadir. Uni yaratish va sozlash juda oson.
Halqa topologiyasi tarmoqlarining asosiy kamchiligi shundaki, aloqa liniyasining bir joyda shikastlanishi yoki shaxsiy kompyuterning ishdan chiqishi butun tarmoqning ishlamay qolishiga olib keladi.
Qoidaga koʻra, „halqa“ topologiyasi ishonchsizligi sababli u sof shaklda qoʻllanilmaydi, shu sababli amalda halqa topologiyasining turli xil modifikatsiyalari qoʻllaniladi.
Mesh topologiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ushbu topologiya ba’zi havolalarni olib tashlash orqali toʻliq bogʻlangan topologiyadan kelib chiqgan. U koʻp sonli kompyuterlarni ulash imkonini beradi va katta tarmoqlar uchun odatiy hisoblanadi.
Bundan tashqari, quyidagi qoʻshimcha ulanish usullari ham mavjud:
ikki tomonlama halqa topologiyasi
Panjara
Daraxt
Fat tree
Kloz tarmogʻi
Qoʻshimcha usullar bu asosiy usullarning kombinatsiyasidir. Umuman olganda, bunday topologiyalar aralash yoki gibrid topologiyalar deb ataladi, biroq ularning ba’zilari oʻz nomlariga ega, masalan, ,,daraxt” kabi.
Aralash topologiya[tahrir | manbasini tahrirlash]
Aralash topologiya tarmog'i
Aralash topologiya - bu kompyuterlar oʻrtasida tasodifiy bogʻlangan yirik tarmoqlarda ustunlik qiladigan tarmoq topologiyasi. Bunday tarmoqlarda odatiy topologiyaga ega boʻlgan alohida tasodifiy bogʻlangan fragmentlarni (pastki tarmoqlarni) ajratib koʻrsatish mumkin, shu bois ular aralash topologiyali tarmoqlar deb ataladi.
Markazlashtirish[tahrir | manbasini tahrirlash]
,,Yulduz” topologiyasi barcha periferik tugunlarni (kompyuterlar va h.k.) markaziy tugunga ulash orqali tarmoqning ishdan chiqish ehtimolini kamaytiradi. Fizik yulduz topologiyasi Ethernet kabi mantiqiy shina tarmogʻiga qoʻllanilganda, markaziy tugun (odatda hub) har qanday periferik tugundan olingan barcha uzatishlarni tarmoqdagi barcha periferik tugunlarga, ba’zan esa kelib chiqadigan tugunga oʻtkazadi. Shunday qilib, barcha periferik tugunlar faqat markaziy tugundan uzatish va qabul qilish orqali barcha boshqa tugunlar bilan aloqa qilishi mumkin. Har qanday periferik tugunni markaziy tugun bilan bogʻlaydigan uzatish liniyasining ishlamay qolishi bu periferik tugunning boshqalardan ajratilishiga olib keladi va qolgan periferik tugunlarga ta’sir koʻrsatmaydi. Biroq markaziy tugunning ishdan chiqishi barcha periferik tugunlarning ishdan chiqishiga olib keladi. Tarmoq trafigini kamaytirish maqsadida translyatsiya rejimiga oʻtilganda tarmoqqa ulangan tugunlarning oʻziga xosligini kuzatib borishga qodir boʻlgan rivojlangan markaziy tugunlar ishlab chiqilgan. Ushbu tarmoq kommutatorlari oddiy ma’lumotlarni uzatish paytida har bir portda ,,tinglash”, ma’lumotlar paketlarini koʻrib chiqish va har bir ulangan tugun va u ulangan portning identifikatorini ichki qidirish jadvaliga yozish orqali tarmoq tartibini oʻrganadi. Ajratilgan assotsiativ xotirada saqlangan ushbu qidirish jadvali kelajakdagi uzatishlarni faqat maqsadli portga yoʻnaltirish imkonini beradi.
Markazsizlashtirish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Tarmoq topologiyasida kanallardan biri ishlamay qolganda qoʻshimcha yoʻllarni ta’minlash maqsadida ular orasida ikki yoki undan ortiq kanaldan iborat boʻlgan kamida ikkita tugun mavjud boʻladi. Ushbu markazsizlashtirish odatda bitta qurilmadan markaziy tugun sifatida foydalanish orqali (masalan, yulduz va daraxt tarmoqlarida) bir nuqta nosozliklarining kamchiliklarini qoplash maqsadida qoʻllaniladi. Ikki tugun orasidagi yoʻllar sonini cheklaydigan maxsus turdagi tarmoq giperkub deb ataladi. Tarmoqlardagi filiallar soni ularni loyihalash va amalga oshirishni qiyinlashtirsa-da, biroq ular juda qulaydir. 2012-yilda IEEE konfiguratsiya vazifalarini yengillashtirish va barcha yoʻllarni faol saqlash uchun IEEE 802-1aq (qisqa vaqtda massoviy ulanish) protokoli ishlab chiqildi. Bu ma’lum darajada tizimlarni turli yoʻnalishlarda ulash uchun foydalaniladigan chiziq yoki halqa topologiyalariga oʻxshaydi.
Mobil telefon va mobil aloqa muhiti. Mobil telefon – mobil aloqada foydalaniladigan telefon apparati turi. Hozirgi kunda, mobil telefon klaviatura va ekranga ega bo‘lib asta-sekin kompyuter, faks apparati, telefon apparati, qaydlar kitobchasi vazifalarini bajaruvchi ko‘p maqsadli abonent tizimiga aylanmoqda. Mobil aloqa muhiti– tayanch stansiyalar va bir guruh abonentlar tizimidan iborat bo‘lib, abonentlarning bir-birlari bilan o‘zaro axborot almashinuvini ta’minlovchi texnik vositalar majmuasi. Mobil aloqa tizimida barcha ma’lumotlar mobil telefon orqali elektromagnit to‘lqinlari ko‘rinishida simsiz havo orqali uzatiladi.
Mobil aloqa xizmati operatorlari.Mobil aloqa xizmati operatorlari – abonentlar (mijozlar) uchun mobil aloqa xizmatlarini taklif qiluvchi tashkilotdir. Operatorlar vazifasiga radio chastotadan foydalanish va xizmat ko‘rsatish uchun kerakli hujjatlarni olish, o‘zining mobil tarmog‘ini tashkil qilish, foydalanish, xizmat shartlarini ishlab chiqarish, xizmat to‘lovlarini yig‘ish va texnik xizmat ko‘rsatish kiradi. Hozirgi paytda O‘zbekiston hududida 5 ta mobil aloqa operatori xizmat ko‘rsatmoqda, bular “Uzdunrobita” MCHJ HK – MTS, “YUnitel” MCHJ HK - Bilayn, “Koskom” MCHJ – Ucell, “Rubicon wireless comunication” MCHJ – “Perfektum Mobayl”, O‘zbektelekom AK – “O‘zbektelekom Mobayl”. Ushbu 5 ta mobil operator tomonidan bugungi kunda mobil so‘zlashuv, SMS, MMS, GPRS, Internet kabi xizmatlar ko‘rsatilmoqda.
Mobil aloqa hizmatlari: so‘zlashuv, mobil internet va pochta.Mobil aloqa hizmatlari – mobil aloqa vositalari yordamida abonentlarning so‘zlashuvi, mobil internet va pochta xizmatlari amalga oshiriladi.
So‘zlashuv – telefon raqami terilganda joriy mobil operator tayanch stansiyaning antenasi chaqirayotgan va chaqirilayotgan abonentlarni aniqlaydi. SHundan so‘ng ushbu axborot uzib ulagichga (kommutator) yuborilib ikkita abonent bog‘lanadi va ushbu abonentlar orasida so‘zlashuv (ma’lumot almashinish) amalga oshiriladi. YA’ni ikkita harakatlanuvchi abonentning mobil telefonlar orqali o‘zaro muloqoti - so‘zlashuvdir.
Mobil Internet – harakatdagi abonentlar uchun mobil aloqa tarmoqlari orqali Internet resurslaridan foydalanish texnologiyasi. Mobil aloqa tarmoqlarida so‘rovlar va so‘zlashish ma’lumotlari axborotlarning paketli ko‘rinishida uzatiladi. Bunda yuqori darajali xizmatni amalga oshirish, ayniqsa biznesni samarali boshqarish imkoniyati yaratiladi. Mobil Internetning qulayligi shundan iboratki, bunda foydalanuvchining qaerda va qanday holatda bo‘lishidan qat’iy nazar u mobil aloqa atrmog‘i orqali Internet xizmatlaridan foydalanishi imkoniyatiga ega bo‘ladi. Mobil Internet xizmatidan foydalanish uchun maxsus simsiz modem qurilmasi yoki ushbu xizmat yoqtirilgan mobil telefon bo‘lishi kerak.
Mobil pochta -Internet resurslaridan foydalangan holda abonentning mobil telefoni orqali shaxsiy elektron pochta xizmatidan foydalanish imkoniyati. Bunda Internet tarmog‘i yordamida oddiy elektron pochta xizmatidan foydalish kabi mobil telefonlar yoki boshqa mobil aloqa vositalari orqali ixtiyoriy vaqtda ixtiyoriy joyda elektron pochta xizmatidan foydalanish, ya’ni pochta xabarlarini olish, o‘qish va javob yo‘llash mumkin.
Mobil aloqa vositalari: Smartphone, iphone va planshetlar. Hozirgi kunda mobil telefonlarning va boshqa mobil aloqa vositalarining shunaqa turlari ishlab chiqarilmoqda-ki, bular vazifalari jihatidan personal kompyuterdan qolishmaydi. Bunday mobil aloqa vositalari yordamida hujjatlar bilan ishlash, musiqa tinglash, videoklip tomosha qilish, o‘yinlar o‘ynash, hatto radioeshittirish va televideniedan ham bahramand bo‘lish mumkin.
Smartfon (smartphone) inglizchadan tarjima qilinganda “aqlli telefon” ma’nosini anglatadi. Funksionalligi jihatidan cho‘ntak shaxsiy kompyuteriga yaqin bo‘lgan mobil telefon. Bunda cho‘ntak kompyuterining barcha vazifalari mujassamlangan.
iPhone - to‘rt diapazonli multimediyali smartfonlar lineykasi. iPhone o‘zida telefonning asosiy vazifalaridan tashqari kommunikator va internet planshetlarning asosiy funksiyalarini ham qamrab olgan.
Internet planshetlar – bu maxsus mobil qurilma bo‘lib, shaxsiy kompyuterning klassik namunasidir. Planshetlar (masalan iPad) tashqi ko‘rinish jihatidan kompyuterdan butunlay farq qiladi. Planshetlar faqatgina ekrandan tashkil topgan bo‘lib, boshqa qo‘shimcha qurilmalar (sichqoncha, klaviatura) virtual ko‘rinishda tashkil etilgan. Planshetlar to‘liqligicha mobil aloqa muhiti orqali Internet xizmatlaridan foydalanishga va hujjatlar bilan ishlashga ixtisoslashgan.
Mobil aloqa vositalari yordamida axborot almashish: Bluetooth, SMS va MMS. Mobil aloqa vositalari yordamida axborotlarni uzatish Bluetooth, SMS va MMS texnologiyalari yordamida amalga oshiriladi.
Bluetooth – kichik qamrov doirasiga ega bo‘lgan simsiz aloqa texnologiyasi. Tarmoq qurilmalari orasidagi o‘zaro muloqotni va ularning Internetga ulanishini engillashtiradi. U, shuningdek, turli elektron qurilmalari va kompyuterlar orasida ma’lumotlar almashishni osonlashtiradi. Bluetooth kichik ma’lumot oqimlarini uzatish uchun mo‘ljallangan, shuning uchun mahalliy va global tarmoq texnologiyalarining o‘rnini bosa olmaydi.
SMS (Short Message Service) – qisqa xabarlar xizmati. Mobil aloqa tarmoqlarida abonentlarning bir-birlariga qisqa matn xabarlarini uzatish va qabul qilish xizmati hisoblanadi. Qisqa xabarlar deyilishiga asosiy sabab texnologik jihatdan bir xabar uzatishda 140 ta belgini uzatish mumkin.
MMS (Multimedia Messaging Service)– GPRS texnologiyasiga asoslangan mulьtimedia xabarlarini almashish xizmati. Xizmat rangli rasm, fotosurat, musiqa va hatto videoroliqlarni uzatish va qabul qilish imkonini beradi. MMS texnologiyasi bevosita xabar matniga tasvir va musiqani biriktirishni nazarda tutadi. MMS-xabarlarni jo‘natish-qabul qilish uchun, MMS xizmatni nafaqat telefon qurilmasi, balki mobil aloqa operatori ham qo‘llashi zarur.
Mobil telefonlardan foydalanish va axborot almashish madaniyati. Mobil telefonlar va boshqa mobil aloqa vositalaridan foydalanganda so‘zlashish madaniyatiga, xabarlarni yozish va elektron pochtadan foydalanish etikasiga hamda telefon apparatidan foydalanish qoidalariga rioya qilish zarur. Telefon orqali nojo‘ya so‘zlarni gapirish, turli nojo‘ya xabarlarni jo‘natishdan saqlaning.
|
| |
