|
Xloroplast nima Xloroplast tuzilishi
|
| bet | 1/3 | | Sana | 21.12.2023 | | Hajmi | 24,55 Kb. | | #126317 |
Bog'liq 11 Xloroplastlarning tuzilishi
Mavzu: Xloroplastlarning tuzilishi, vazifasi ularning shakillanishi
Reja:
Xloroplast tuzilishi
Xloroplast nima
Xloroplast tuzilishi
Kamtarona boshlanishiga qaramay, xloroplast oxir-oqibat murakkab va samarali organelga aylandi va hujayradagi bunday muhim rolni bajarishga imkon beradigan bir qator tanqidiy moslashuvlar va tarkibiy qismlarga ega. Dastlab, xloroplastlar stomatata yaqinida joylashgan va suyuqlik va gaz almashinuvini tartibga solishga yordam beradigan himoya hujayralarida to'planadi. Fotosintez uchun xloroplastlar karbonat angidridni talab qilganligi sababli, ularning ushbu hujayralardagi mavjudligi mantiqan to'g'ri keladi.
Yadroga o'xshash xloroplastlar membrana konvertini hosil qiluvchi ikkita lipidli ikki qavatli qatlam bilan o'ralgan; bu membranalar tanlab o'tkazuvchan bo'lib, stromani ichki xloroplast bo'shligidan ajratib turadi. Xloroplastning ichki membranasi ichida tilakoidlardan, fotosintez sodir bo'ladigan membranali xaltachalardan tashkil topgan murakkab membrana tizimi mavjud. Ushbu tilakoid torbalar ichidagi bo'shliq lümen deb ataladi va xlorofillni o'z ichiga oladi, bu xloroplast tarkibidagi quyosh nurlaridan energiyani yutadi. Ushbu tilakoid torbalar grana deb nomlangan guruhlarga mahkam joylashtirilgan bo'lib, bu erda yorug'lik energiyasining kimyoviy energiyaga aylanishi sodir bo'ladi. Tilakoid torbalar atrofini o'rab turgan, ammo ichki membranada ushlab turilgan - bu stroma. Bu sitoplazmaga o'xshaydi, ammo uni e'tiborsiz qoldirmaslik kerak, chunki bir qator muhim funktsiyalar - masalan, karbonat angidridni shakarga aylantirish kabi muammolar yuzaga keladi.
Xloroplastlar (yun. chloros — yashil va plastos — yasalgan) — oʻsimliklarning fotosintez qiladigan ichki organoidlari (plastidalari). Xloroplastlar oʻsimliklarning yer ustki qismida joylashgan hujayralari, ayniqsa, barglar va yashil mevalar hujayralari sitoplazmasida kup uchraydi. Yashil suvoʻtlar hujayrasi Xloroplastlari xromatoforalar deyiladi. Xromatoforalar, odatda, bitta, baʼzan bir nechta boʻladi. Xloroplastlarda fotosintez bilan bir vaqtda aminokislotalar va yogʻ kislotalari ham sintezlanadi; kraxmalning vaqtinchalik zaxiralari saklanadi. Xloroplastlar 5—10 mkm, eni 2—4 mkm ga yaqin, shakli yumaloqlinzasimon yoki ellipssimon. Xloroplastlar sitoplazmadan ikki qavat membrana bilan ajralgan, ichki boʻshligʻi stroma deyiladi.
Xloroplastlar stromasida joylashgan tuzilma birlik — tilakoidlar yassi xaltachalarga oʻxshaydi. Bir guruh disksimon tilakoidlar ustmaust joylashib, granlar (qirralar) hosil qiladi. Granlardagi tilakoidlar boʻshligʻi oʻzaro tutashgan boʻladi. Xloroplastlarda granlar soni 40—60, baʼzan 150 taga yetadi. Tilakoidlar membranalarida asosiy pigment — xlorofillar va qoʻshimcha pigmentlar — karotinoidlar joylashgan. Elektron mikroskopda tilakoidlar ustmaust qoʻyilgan tangachalarga oʻxshaydi.
Xloroplastlar stromasida ribosomalar, DNK hamda fotosintez va ATF sintezida qatnashuvchi fermentlar joylashgan; stromada lipidlar, kraxmal va oqsil ham uchraydi. Xloroplastlarda ribosomalar, fotosintezning yorugʻlik fazasi reaksiyalarini katalizlovchi fermentlar va tilakoid membranalari tarkibiga kiruvchi oqsillar ham sintezlanadi. Xloroplastlar oʻz genetik apparate va maxsus oqsil sintezlovchi sistemaga ega boʻlgani uchun hujayraning avtonom organoidlari qatoriga kiritiladi. Xloroplastlardagi oqsillarning 25—30% ga yakini ularnint oʻzida, qolgan qismi yadro genlari nazoratida sintezlanadi. Xloroplastlar tuzilishiga binoan Международный научный журнал № 10(100), часть 3 «Научный импульс» Мая , 2023 1879 ayrim bakteriyalarga oʻxshaydi. Xuddi bakteriyalardagi singari Xloroplastlar stromasida bir yoki bir nechta DNK molekulalari mavjud, lekin gistonli oqsillar boʻlmaydi. Xloroplastlar ham bakteriyalar kabi boʻlinish nuli bilan koʻpayadi va hujayradagi soni ortadi. Xloroplastlar proplastidlarning boʻlinishi natijasida hosil boʻladi. Barglar va poyalar qariganida yoki mevalar pishganida xlorofill pigmentlari parchalanishi tufayli oʻsimlik yashil rangini yoʻqotadi; barglar sargʻayib, mevalar oʻziga xos rangta kiradi. Bu oʻzgarishlar tufayli Xloroplastlar oʻzgarib xromoplastlarga aylanadi. Xloroplastlar sianobakteriyalarning qadimgi yadroli geterotrof suvoʻtlar bilan simbiogenezi natijasida kelib chiqqan deb taxmin qilinadi. •
Xloroplastlar – bu boshqa oʻsimliklar va suvoʻtlar bilan bir qatorda brokkoli hujayralarida joylashgan organellalar. Ular yorugʻlik energiyasini yutib, uni oʻsimlik toʻqimalarida yonilgʻi molekulalari sifatida saqlaydi. • Xloroplastlar faqat oʻsimliklar va fotosintez qiluvchi suv oʻtlarida uchraydi. (Odamlar va boshqa hayvonlarda xloroplastlar mavjud emas.) Xloroplastning vazifasi fotosintez deb nomlanuvchi jarayonni amalga oshirishdir. • Fotosintezda yorugʻlik energiyasi toʻplanib, karbonat angidriddan uglevod hosil qilish uchun ishlatiladi. Fotosintezda hosil boʻlgan uglevod oʻsimlik hujayrasi tomonidan ishlatilishi yoki oʻsimlikxoʻr hayvonlar (odamlar ham) tomonidan isteʼmol qilinishi mumkin. Ushbu uglevod tarkibidagi energiyaning ajratib olinishi oʻsimlik va hayvonlar hujayralarining mitoxondriyalarida sodir boʻladi. • Xloroplastlar hujayra sitozolida joylashgan disk shaklidagi organellalardir. Bu organellalar tashqi va ichki membranalarga ega va ular orasida membranalararo boʻshliq mavjud. Ushbu qoʻshqavatli membranadan soʻng, markazda kattakon boʻshliqni koʻrishimiz, boʻshliqning ichidan esa membrana disklarini topishimiz mumkin. Bu membrana disklarini tilakoid, ularning oʻzaro bogʻlangan toʻplamini esa grana deb ataymiz. • Международный научный журнал № 10(100), часть 3 «Научный импульс» Мая , 2023 1880 • Xloroplastlarning tashqi, ichki membranasi, intermembrana boʻshligʻi, stroma va tilakoidlarning grana deb nomlanuvchi toʻplami • Oʻsimliklar bargiga yashil rang beruvchi xlorofill pigmenti yuqorida taʼkidlab oʻtilgan tilakoidning membranasiga oʻrnashgan boʻladi va aynan u yorugʻlik energiyasini yutilishida asosiy oʻrin egallaydi. Tilakoid disklarining ichidagi boʻshliq lyumen deb atalsa, tilakoidning tashqi tarafidagi suyuq modda bilan toʻlgan xloroplast boʻshligʻi stroma deyiladi. Mitoxondriya va xloroplastlar oʻzlarining DNK va ribosomalariga ega. Nega yadroda DNK va sitozolda ribosoma boʻlishiga qaramasdan, mitoxondriya va xloroplastlarda oʻzining DNK va ribosomalari mavjud? Bu savolning javobi endosimbioz gipotezasi orqali tushuntirib berilishi mumkin. Simbioz – bu ikkita bir-biridan uzoq boʻlgan turdagi organizmlarning yaqin aloqada yashashi. Endosimbioz (endo – “ichida”) simbioz yashashning bir turi boʻlib, bunda bir organizm ikkinchisining ichida yashaydi. 1. Ilk sodir boʻlgan endosimbioz hodisa: qadimgi eukariot aerob bakteriyani yutib yuborgan va bu evolyutsiya davomida mitoxondriyaga aylangan. 2. Ikkinchi endosimbioz hodisa: qadimgi eukariot fotosintezlovchi bakteriyani yutgan va bu bakteriya evolyutsiya davomida xloroplastga aylangan. Bakteriya, mitoxondriya va xloroplastlarning shakli bir-biriga oʻxshash, deyarli bir xil. Bakteriyalar ham mitoxondriya va xloroplastlar kabi DNK va ribosomalarga ega. Shu va boshqa maʼlumotlarga asoslangan holda olimlar bakteriya va xoʻjayin hujayralar koʻp yillar muqaddam endosimbioz munosabatlarni namoyon etgan deb oʻylashadi. Ularning fikriga koʻra, xoʻjayin hujayra aerob (kisloroddan foydalanuvchi) va fotosintezlovchi bakteriyalarni oʻz ichiga qamrab olgan, lekin ularni parchalab tashlamagan. Million yillar davomida evolyutsiya natijasida aerob bakteriya mitoxondriyaga, fotosintezlovchi bakteriya esa xloroplastga aylangan. XULOSA O'simlik xloroplastlari o'simlik barglarida joylashgan qo'riqchi hujayralarida ko'p uchraydi.
Himoyachilar hujayralar stomat deb ataladigan kichik teshiklarni o'rab, fotosintez uchun zarur bo'lgan gaz almashinuvini ta'minlash uchun ularni ochish va yopishtirishadi. Kloroplastlar va boshqa plastidlar proplastit deb ataladigan hujayralardan kelib chiqadi. Proplastidlar turli tipdagi plastidalarga aylanib ketmaydigan, ajratilmagan hujayralardir. Xloroplastga aylanib boradigan proplastid faqat yorug'lik mavjudligida buni qiladi. Xloroplastlar bir nechta turli tuzilmalarni o'z ichiga oladi, ularning har biri maxsus funktsiyaga ega.
|
| |
