Xususiyati. De-broyl gipoteza si




Download 371.47 Kb.
Pdf ko'rish
bet2/6
Sana02.06.2022
Hajmi371.47 Kb.
#22749
1   2   3   4   5   6
Bog'liq
fizika.2
guruh mustaqil ishlar ro\'yhati 2, 4 - kurs, Issiqlik elektr stansiyasi.pdf, Tarmoq xizmatlari, 8, Thin film 1, Заковат учун саволлар-01, 11, Oybegim mening (Oybekka hujum), Andijon mashinasozlik instituti mashinasozlik texnologiyasi fakulteti iqtisodiyot yonalishi, 1 savol javobi, Mustaqil ish topshiriqlari, rentgen spektraskop, 202-, Mustaqil ta\'lim
3.To’lqin funksiya. 
Kvant mexanikasi
ning asosiy g‟oyalari va prinsiplari haqida. 
XIX asrning boshlarida fizika fanining ko‟p sohalarida to‟plangan 
eksperemental faktlarni, ayniqsa elektronlarining to‟lqin xususiyatlariga, atom 
spektorlariga bog‟liq bo‟lgan natijalarning to‟planib qolishi klassik mexanikaning
elektronlar xossalarini tushintirib bera olmasliklarini ko‟rsatdi. Shu sababli 
mikrozarrachalarni o‟rganishga butunlay boshqacha yondoshish lozim bo‟lib 
qoldi, bu zaruruyat kvant mexanikasining paydo bo‟lishiga olib keldi. 
Shredinger tenglamasi. Kvant mexanikasida klassik mexanikaga qarama-qarshi 
o‟laroq, zarrachalarning to‟lqin xususiyatlari hisobga olinadi. Klassik mexanikada 
jismlarning koordinatalari va ularning tezligini ma‟lum vaqt ichida o‟zgarishi aniq 
hisobga olinadi. Kvant mexanikasida esa zarrachalar to‟lqin xususiyatiga ega 
bo‟lganliklari uchun zarrachalarni fazoning ma‟lum nuqtasida bo‟lishini aniq 
koordinatalari emas, balki shu nuqta atrofidagi sohada ma‟lum vaqt ichida
topilish ehtimoli beriladi xolos. Kvant mexanikasida xarakatlanuvchi ob‟ektning
holati to‟lqin funksiyasi bilan xarakterlanadi. Bu funksiya koordinata va vaqtga 
bog‟liq bo‟lib, ψ(x,y,z,t) simvoli yordamida yoziladi. Bu funksiya kvant 
mexanikasini yaratgan avstraliya fizigi E. Shredinger nomi bilan yuritiladi.
Shredinger ψ funksiyaning aniqlashning umumiy usulini yaratdi va potensial
maydonda xarakatlanuvchi mikrozarrachalar uchun tuzilgan masalalarni hal qilish 
yo‟llarni ko‟rsatdi. Shredinger tenglamasi o‟rnini muhimligi jihatidan fizikada 
N‟yutonning 2 qonuni bilan bir qatorda turadi. Kvant mexanikasi qonunlari 
murakkab matematik formulalar orqali ifodalanadi. Shredinger tenglamasi esa : 
-(h
2
/2m)·Δψ+uψ=i·h(dψ/dt )
(4) 
ko‟rinishga ega. Bu formulada i mavhum birlik son (i=√-1) h=h/2π- Plank 
doimiysi, Δ– Laplas operatori, u- zarrachalarning potensial energiyasi, m- 
zarrachalarning massasi. Bu tenglamaning echilishi ψ– funksiyani ya‟ni 
zarrachaning potensial maydondagi holatini aniqlaydi. 
Geyzenberg aniqmasligi munosabati haqida. Avvalo shuni qayd qilish 
kerakki, ψ– funksiya kompleks xarakterga ega bo‟lganligi sababli uni ob‟ektiv 
fizik reallik deb hisoblab bo‟lmaydi. Klassik mexanikada esa to‟lqin tarqalaishini
ob‟ektiv fizik reallik, ya‟ni real muhitning xarakati deb qaraladi. Shu sababli kvant 


mexanikasida ψ– funksiya modilining kvadrati (/ψ/
2
) haqiqiy son bo‟lib, fizik 
mohiyatga ega deb qaraladi. Shu mulohazalarga asosan ψ– funksiya bilan 
xarakterlanuvchi zarrachaning ΔV– hajmda bo‟lish ehtimoli 
Δw = |ψ| 
2
· Δ V
(5) 
Ko‟rinishda ifodalanadi. Shuni qayd qilish kerakki, agar elektronlar va boshqa 
mikrozarrachalar atom, molekula va qattiq jismlarda qaralsa, ularning energiyasi 
diskret (uzlukli) qiymatga ega bo‟ladi. bu xulosa kvant mexanikasi kursida 
Shredinger tenglamasini echish yordamida isbot qilinadi. 
Fazoda hajmi yetarli darajada kichik bo‟lgan shunday dV=dxdydz hajm ajratib 
olamizki, bu hajm miqyosida ψ funksiya qiymatini bir xil deb hisoblash mumkin 
bo‟lsin. Bu hajmda zarrachalarning bo‟lish ehtimoligi dW
3
hajmiga proporsional 
bo‟lib, ψ funksiya modulining kvadratiga bog‟liq: 
dW
3
= |ψ | 

dV
(6) 
bundan to‟lqin funksiyaning fizik ma‟nosi kelib chiqadi: 
|ψ| 
2
= dW
3
/dV
(7)
to‟lqin funksiya modulining kvadrati ehtimollik zichligiga ya‟ni zarrachalarning 
hajm birligida bo‟lish ehtimolligining shu hajmga bo‟lgan nisbatiga tengdir. 
Ifodani ma‟lum bir V hajm bo‟yicha integrallab, zarrachaning shu hajmda bo‟lish 
ehtimolligini topamiz: 
W
3
= ∫ |ψ| 
2
dV.
(8)

Download 371.47 Kb.
1   2   3   4   5   6




Download 371.47 Kb.
Pdf ko'rish