Yarim o‘tkazgich materiallar va ulardagi o‘tkazuvchanlik xossalari




Download 85.19 Kb.
bet2/3
Sana20.04.2022
Hajmi85.19 Kb.
#20039
1   2   3
Bog'liq
elektronika mustaqil ish
РИВОЯТЛАРНИНГ САНЪАТ АСАРЛАРИДАГИ ТУТГАН УРНИ ВА, FarPI Azimjon ELEKTR YORDAMIDA TOLA HOSIL QILISH JARAYONLARI, kengash, Taqriz, ОЛДИ СОТДИ ШАРТНОМА 1235
Yarim o‘tkazgichli kremniy kristallarni o‘stirishda foydalaniladigan ba’zi bir muhim usullari ustida qisqacha to‘xtab o‘tamiz.
Dastlab toza kremniyni uning birikmalaridan ajratib olish kerak. Buning bir necha usullari mavjud. Kremniy tetraxloridi SiCI4 ni yuqori haroratda Zn yordamida tiklash yo‘li bilan undan ancha toza kremniy Si ajratib olish mumkin:
SiCI(gaz)|+2Zn(gaz) Si(qattiq )+ 2ZnCI2(gaz)
Kremniy tetroxloridi SiCI4 ni vodorod yordamida tiklash oldingi usulga nisbatan yana ham toza kremniy olish imkonini beradi. Bu reaksiya 10500 S - 11000 S da amalga oshadi.
SiCI4+2N2Si +3NCI
Trixlorsilan Si NCI3 ni vodorod yordamida tiklash usuli ham yuqori haroratda (1000-11000 S) kechadi .
Si NCI3+ N 2Si+3NCI
Kremniy ajratib olishning bu usullari yetarli darajadagi tozalik-ni bera olmaydi, unda ko‘pdan ko‘p va xilma- xil kirishmalar qoladi.
Yarim o‘tkazgichli materialni parallellopiped shaklida qirqib olinadi va uning sirtiga qo‘yilgan elektrodlar orqali o‘zgarmas tok o‘tkaziladi. Buning natijasida yarim o‘tkazgich ichida zaryadli zarralarning tartibli harakati yuz beradi. Tok o‘tayotgan sirtlarga perpendikulyar yo‘nalishda o‘zgarmas magnit maydoni qo‘yiladi va har xil ishorali zaryadli zarralar ushbu maydon ta’sirida o‘z harakat yo‘nalishlarini o‘zgartiradi. Natijada parallellopiped shaklidagi yarim o‘tkazgichning qarama-qarshi sirtlarida musbat va manfiy ishorali zaryadli zarralar yig‘ilib qoladi va bu sirtlar orasida potensiallar farqi yuzaga keladi. Bizga ma’lumki, o‘zgarmas magnit maydonida harakat qilayotgan zaryadli zarrachaga maydon Lorens kuchi bilan ta’sir etadi:
∙V∙ H (1)
yoki


V∙ H sin α (2)
agar α=90o bo‘lsa
V∙ H (3)
Bu kuch ta’sirida zarayadlar harakat yo‘nalishini o‘zgartiradilar va kuchlanganilgi Yex bo‘lgan ko‘ndalang elektr maydoni hosil qiladi. Bu maydon ham zaryadli zarraga x kuch bilan ta’sir etadi:
x =q∙ Yex (4)
Lorens kuchi va elekr maydoni hosil qilgan x kuchlar o‘zaro tenglashguncha zaryadli zarrachalarning burilishi davom etadi. Bu kuchlar o‘zaro tenglashgach tok tashuvchilar burilmay qoladi, ya’ni :
Yex ∙q = q ∙V∙ H (5)
Shunday holatda A va V sirtlar o‘rtasida potensiallar farqi yuzaga keladi:
Ux =Ex∙d=V∙H∙d (6)
Bu yerda, d- material qalinligi.
Bizga ma’lumki, elektronlarning V - tezligi, tok zichligi - j bilan yozsak bo‘ladi:
V== (7)
bundan:
Ux==. (8)
Bu yerda R= - Xoll koeffisiyenti deyiladi.
Elektron o‘tkazuvchanlikka ega bo‘lgan yarim o‘tkazgich uchun:
(10)
yoki
. (11)
Agar tok tashuvchilar musbat teshikchalar bo‘lsa:


yoki . (12)


Shunday qilib, Xoll effektini bilgan xolda tok tashuvchilar konsentrasiyasi p ni va uning ishorasini bilib olish mumkin.


(13)
Xoll koeffisiyenti orqali tok tashuvchilarning harakatchanligini ham aniqlash mumkin:
(14)
Yarim o‘tkazgichlar kattaliklarini o‘lchash paytida olinadigan natijalar xatoligi kam bo‘lishi uchun yarim o‘tkazgichga qo‘yilgan o‘zgarmas magnit maydonining qiymati juda katta bo‘lishi lozim. Aks holda, zaryadli zarrachalarning magnit maydonda burilishi juda kam bo‘ladi va hosil bo‘ladigan potensiallar farqini o‘lchashda qiyinchiliklar yuzaga keladi.
Yarim o‘tkazgich materiallarning asosiy kattaliklari.
Yarim o‘tkazgich materiallar element tarkibi bo‘yicha 5 guruhga
bo‘linadi.
1. Elementar yarim o‘tkazgichlar;
2. AIII BV yarim o‘tkazgich birikmalar;
3. AII BVI yarim o‘tkazgich birikmalar;
4. AIV BIV yarim o‘tkazgich materiallar;
5. Murakkab yarim o‘tkazgich materiallar
Amalda barcha elementar yarim o‘tkazgichlar va ko‘pchilik AIII BV va AIIBVI yarim o‘tkazgich birikmalar, shuningdek murakkab yarim o‘tkazgich materiallar olmos yoki rux obmankasi tipidagi kristall tuzilishga ega bo‘lib, ular – tetraedr fazalariga tegishli, bu erda har bir atom mos kelgan tetraedr balandliklarida joyjashgan to‘rtta ekvivalent masofaga yaqin qo‘shnilar bilan o‘rab olingan. Ikkita yaqin qo‘shni atomlar o‘rtasidagi bog‘lanish qarama-qarshi spinga ega bo‘lgan elektronlar bilan amalga oshiriladi. Shuning uchun elementar yarim o‘tkazgichlarda kimyoviy bog‘lanish 100% kovalentli bo‘ladi, AIII BV birikmalarda bog‘lanish ionli - kovalent ko‘rinishga ega. AIII BV birikmalarda ionli bog‘lanish ulushi oshadi. Yarim o‘tkazgichlarning asosiy fundamental parametri bo‘lib, Yed taqiqlangan zona kengligi hisoblanadi. Yed kattaligi - kristall panjaraning kimyoviy bog‘lanishidagi qatnashadigan valent elektronni ozod qilish uchun zarur energiya bo‘lib, u material o‘tkazuvchanligini ta’minlashda qatnashadi. Yarim o‘tkazgichlarda Yed kattaligi asosan kristall panjarani hosil qiluvchi atomlarning valent elektronlari holati orqali aniqlanadi.


Jadval 1.

Element

Elektron tuzilishi

Eg, eV

C

1s22s22p2

5,48

Si

1s22s22p6 3s23p2

1,17

+Ge

1s22s22p6 3s23p6 3d104s24p2

0,74

Sn

1s22s22p6 3s23p6 3d104s24p64d105s25p2

0,082



Bu elementlarning hammasi kovalent bog‘lanishli olmossimon kristall panjara hosil qilsa ham, lekin ularning atomlari elektron tuzilishidagi valent elektronlarning joylashishi, panjaradagi energiya bog‘lanishi, Yed taqiqlangan zona kengligini kattaligi juda keskin farqlanishi mumkin. Bunday qonuniyat AIIIBV, AIIBVI yarimo‘tkazgich birikmalarda va murakkab materiallarda ham o‘rinli bo‘ladi. Shuning uchun elemenlarni birikmalarda kombinasiyalash natijasida (ya’ni, atomda valent elektronlarning har xil energetik holati) Yed boshqariladigan yarim o‘tkazgich material olish mumkin. Bu material o‘zining fizik kattaliklariga ko‘ra olmosga juda yaqin bo‘ladi. Yarim o‘tkazgichlarni shartli ravishda keng zonali, bunda Yed2 eV, normal - bunda 2 >Yed> 0.6 eV va qisqa zonali Yed <0.5 eV kabi turlarga bo‘linadi. Aynan yarim o‘tkazgichlarning Yed kattaligi mikroelektronikaning har xil foto va optoelektron asboblarni ishlab chiqarishda ularning funksional imkoniyatlarini aniqlaydi.



Download 85.19 Kb.
1   2   3




Download 85.19 Kb.

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



Yarim o‘tkazgich materiallar va ulardagi o‘tkazuvchanlik xossalari

Download 85.19 Kb.