“Yarimo’tkazgichli lazerning ishlash prinsipi”

1 
O‗ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‗RTA MAXSUS TA‘LIM
VAZIRLIGI 
TOShKENT DAVLAT TEXNIKA UNIVERSITETI 
―Lazer texnologiyalari va optoelektronika‖ kafedrasi 
―LAZER TEXNIKASI‖ fanidan 

“Yarimo’tkazgichli lazerning ishlash prinsipi” 
mavzusida kurs ishi hisob-tushuntirish yozuvi 

Bajardi: LTO kafedrasi 148-19 guruh talabasi Vohitova Saida Abdurazzoq qizi

Tekshirdi _____________________________________ ___________ 
Imzo 
Toshkent-2021 

2 
O‗ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‗RTA MAXSUS TA‘LIM VAZIRLIGI 
TOSHKENT DAVLAT TEXNIKA UNIVERSITETI 
Tasdiqlayman 
―Lazer texnologiyalari 
va optoelektronika‖
kafedrasi mudiri 
_______________ 
D.B. Yusupov 
2021 yil «___»__________ 

 
Kurs loyihasi
―Lazer texnikasi‖ fani 
Guruh: 148-19 LTO 
Talaba: Voxitova Saida Abdurazzoq qizi 
Rahbar:_________________________ 
TOPSHIRIQ 
 
1. Loyiha mavzusi : Yarimo‘tkazgichli lazerlarning ishlash prinsipi 
2. Dastlabki 
ma‘lumotlar 
: 
yarimo’tkazgichlar, 
ularning 
parametrlari, 
yarimo’tkazgichli lazerlarning ishlash prinsipi 
3.Qo‗llanmalar :

Qosimjonov .V: ―Lazer fizikasi‖ 

J.A.Toshxonova , X.M.Maxmudova, B.Nurillayev : ‖Umumiy fizika kursi‖ 
Yadro va element zarralar fizikasi. Kvarklar 

Murodov .G‘, Xushvaqtov .H : ‖ Spektroskopiya asoslari‖ 

Aminov.U.A : ― Optika‖ 

Yusupov.N, Isayev.R : ― Optik aloqa asoslari‖ 

Sabirov L.M : ―Nochiziqli optika‖ 

Mirinoyatov M. M : ― Lazerlar fizikasi va texnikasi‖ 

Abduboqiyev O‘.A, Tojiboyev I.I : ―Lazer fizikasi‖ 

3 
5. Hisoblash-tushuntirish yozuvi: 
Kurs loyihasi nazariy ma’lumotlardan tarkib topgan. Unda lazer texnikasi
klassifikasiyalanishi bo’yicha keng qo’llaniladigan nazariy usullardan biri haqida 
ma’lumotlar keltirilgan 
6.Grafik qismining tarkibi: 
Kurs loyihasida nochiziqli optikadan tajribalar o’tkazish uchun yig’ilgan 
eksperimental qurilmaning tarkibiy sxemasi va 1 ta fotosurati keltirilgan
7.Qo‗shimcha ma‘lumotlar va ko‗rsatmalar : 
Shu sohada olib borilgan so’ngi ilmiy-tadqiqot ishlari 
8. Loyihani topshirish muddati: 
Talaba ____________________ 
Rahbar ________________________ 
1 
2 
3 
4 
Himoya 
Fakt 
Reja 

4 
MUNDARIJA 
Kirish _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 5 
1. Yarimo‘tkazgichlar _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 7 
2. 
P-n o‘tish _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 9 
3. 
Yarimo‘tkazgichli lazerlarning xarakteristikasi_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 13 
4 
5. 
Yarimo‘tkazgichli lazerlarning parametrlari _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ 18
Yarimo‘tkazgichli lazerlarning ishlash prinsipi _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 26 
6. 
Loyihaning nazariy, amaliy, hisob-kitob, texnik tomonlari _ _ _ _ 29 
Xulosa _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 31
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 32 

5 
Kirish 
Spektrning optik qismida ishlatiladigan yorug‗lik manbalarining nurlanishi 
kogerent bo‗lmaydi, masalan, manbaning butun nurlanishi uning atomlari, molekulalari, 
ionlari, erkin elektronlari kabi mikroskopik elementlari chiqarayotgan va o‗zaro kogerent 
bo‗lmagan oqimlardan tashkil topgan bo‗ladi. Gaz razryadining yorug‗lanishi, su‘niy va 
tabiiy manbalarning issiqlik nurlanishi, turli usulda uyg‗otilgan lyuminessensiya kogerent 
bo‗lmagan nurlanishga misol bo‗la oladi.
XX asrning 60 yillari boshida boshqa tipdagi yorug‗lik manbalari yaratilgan bo‗lib, 
ular optik kvant generatorlari (OKG) yoki lazerlar deb ataladi. Kogerent bo‗lmagan 
manbalardagiga qarama-qarshi ravishda kvant generatorning bir-biridan mikroskopik 
masofalarda bo‗lgan qismlaridan chiqayotgan elektromagnitik to‗lqinlar o‗zaro kogerent 
bo‗ladi. Bu jihatdan kvant generatorlari kogerent radio to‗lqinlari manbalariga o‗xshash 
bo‗ladi. 
Nurlanishning kogerentligi optik kvant generatorlarining qariyib hamma 
xususiyatlarida ko‗rinadi. Nurlanishning to‗la energiyasi bundan istisno bo‗ladi, chunki 
bu energiya kogerent bo‗lmagan manbalardagi kabi dastavval uzatilayotgan energiyaga 
bog‗liq bo‗ladi. Lazerlarning nurlanishi kogerentligi bilan bog‗langan ajoyib xususiyati 
shundan iboratki, energiya vaqt davomida, spektrda, fazoda tarqalish yo‗nalishlari 
bo‗yicha konsentratsiyalanadi. Ba‘zi kvant generatorlarining nurlanishi yuqori darajada 
monoxromatik bo‗ladi. Boshqa lazerlar davom etish vaqti 10
-12
с ga teng bo‗lgan juda 
qisqa impulslar chiqaradi; shuning uchun bunday nurlanishning oniy quvvati juda katta 
bo‗lishi mumkin.
Lazerlarning yaratilishi insoniyat ilmiy-texnik taraqqiyotining o‗lkan yutuqlaridan 
biri desa bo‗ladi. Lazerlar yaratilishining boshlanishi 1916 yilga borib taqaladi. Usha yili 
buyuk fizik olim A.Eynshteyn birinchi bo‗lib, majburiy nurlanish tushunchasini kiritdi, 
va nazariy yo‗l bilan majburiy nurlanish uni majburlovchi nurlanishga kogerentligini 
(mosligini) ko‗rsatadi. 1930 yilda P.Dirak o‗zi tomonidan yaratilgan nurlanishning 
kvantomexanik nazariyasi asosida majburiy nurlanish va uning kogerentlik 
xususiyatlarini chuqurroq va aniqroq taxlil qilib, tushuntirib berdi. Lekin bu lazerning 
yaratilishi uchun yetarli emas edi. 1930 yildan boshlab optik spektroskopiya sohasida 

6 
ko‗plab ilmiy-tadqiqot ishlari boshlanib ketdi. Bu izlanishlar natijasida atomlar, 
molekulalar, ionlarning energetik sathlari haqida ko‗plab ma‘lumotlar olindi va 
keyinchalik turli lazerlarning yaratilishida ishlatildi. Bu ishlarga S.E.Frish va 
V.A.Fabrikant kabi Rossiya olimlari ham o‗z hissalarini qo‗shishdi. 
1939 yilda V.A.Fabrikant birinchi bo‗lib, yorug‗lik nurining majburiy nurlanish 
xisobiga kuchayishining imkoniyati borligini aytdi. 1951 yilning yozida, u o‗zining 
xodimlari bilan majburiy nurlanish yordamida elektromagnit nurlanishni (ultrabinafsha, 
ko‗rinuvchi, infraqizil va radioto‗lqinlar sohasida) kuchaytirish uslubi uchun avtorlik 
guvoxnomasini olishga taklif berishgan. Bu takliflarida lazerlarning faol muhitini 
yaratishning asosiy g‗oyalari bayon etilgan edi. Lekin optik kuchaytirish g‗oyalaridan 
tashqari, uni amalda bajarish va nixoyat kogerent nurlarning xosil qilish uchun o‗ziga xos 
teskari bog‗lanishli optik rezonator bo‗lishi kerak edi. Usha yillarda fanning optika 
bo‗limida optik soha uchun rezonatorlar o‗ylab topilmagan edi.
Kvant elektronikasi yoki lazerlar fizikasining rivojlanishida radiofizikanig 
bo‗limi bo‗lgan radiospektroskopiya muhim omil bo‗ldi. Uning keskin rivojlanishi 1940 
yillardan boshlanib, ilmiy izlanishlar yo‗nalishi atom va molekula spektroskopiyasidan 
tashqari vaqt va chastotaning, ya‘ni o‗ta yuqori chastota (O‗YUCH) standartlarini 
yaratilishga bag‗ishlangan edi. Bu ilmiy izlanishlar natijasida 1950 yillarning boshlarida 
bir-birlaridan mustaqil ravishda N.G.Basov, A.M.Proxorov (FIAN, Rossiya) va