336
110 kV va undan yuqori kuchlanishdagi
podstantsiyalarning ochiq
taqsimlash qurilmalarida YaQlar shinalarni osishga mo’ljallangan portallarda
o’rnatiladi, portalning o’zi esa tokni oluvchi vazifasini bajaradi va u
zaminlagichga ulanadi. Temir-beton va yog’ochdan yasalgan ustunlarda bajarilgan
YaQlar arzon hisoblanib, armaturalar tok o’tkazuvchi rolini bajaradi. Tok
o’tkazuvchi qismning kundalang kesimini aniqlash uchun bu qismlarning qizishini
hisoblashda muhitga uzatiluvchi issiqlik hisobga olinmaydi.
Himoyalanayotgan ob’ekt to’liq YaQning himoyalash
sohasida joylashishi
kerak. Shu bilan birga ob’ekt YaQdan ma’lum masofada joylashishi zarur. Agar
bu masofa meyordagidan kichik bo’lsa, yashin urilganda YaQning bir qismidan
himoyalanayotgan ob’ektga razryadlanish sodir bo’lishi mumkin.
YaQ tarkibidagi yashin qabul qilgich, yashin qaytargichni zaminlagich va
ularni bog’lovchi o’tkazgich ma’lum aktiv va induktiv elektr qarshilikka ega.
Aktiv qarshilikning anchagina qismini YaQning zaminlash qarshiligi tashkil etadi.
YaQ orqali yashin toki oqib o’tganda uning tegishli qarshiliklarida kuchlanishning
tushishi (masalan, YaQga o’tkir burchakli tok impulsi ta’sir etganda)
quyidagi
formula bo’yicha aniqlanadi:
r
'
o
Ya
З
Ya
l
)
dt
di
L(
R
I
U
,
(8.7)
bu yerda
Ya
I
- yashin tokining amplituda qiymati;
З
R
- zaminlagichning u orqali
yashin toki oqib o’tgandagi
qarshiligi;
L
- yashin qabul qilgich bilan
zaminlagichni bog’lovchi o’tkazgichning qaralayotgan nuqtagacha bo’lgan
induktivligi;
r
'
o
Ya
)
dt
di
(
- yashin toki frontining o’rtacha qiyalik koeffitsienti.
Yashin qaytargichda paydo bo’ladigan potentsialni hisoblash uchun yashin
toki
Ya
I
= 150 kA (ehtimolligi 0,3%) va
r
'
o
Ya
)
dt
di
(
=32 kA/mksek deb qabul
qilinadi. Panjara ko’rinishidagi temir YaQ va alohida yotqizilgan o’tkazgich
uchun
solishtirma induktivlik
mkGn/m
1,7
L
deb qabul qilinganda hisoblash
shartiga ko’ra
337
50l
R
U
З
i
150
.
(8.8)
Agar himoyalanayotgan ob’ekt izolyatorlar shodasiga osilgan va ikkinchi
uchi bilan machtaga mahkamlangan bo’lsa YaQ uchun quyidagi shart bajarilishi
kerak:
50l
R
U
З
150
,
(8.9)
bu yerda
U
- izolyatorlar shodasining impuls razryadlanish kuchlanishi.
Bu holda ob’ekt
va YaQ uzunligi S bo’lgan havo oralig’i bilan ajratilgan
bo’lsa quyidagi shart bajarilishi zarur:
Э
i
U
S
.
Masalan, elektr maydonning o’rtacha kuchlanganligini 500 kV/m deb qabul
qilganimizda quyidagi bog’lanishni olamiz:
l
,
R
,
S
З
01
0
3
0
.
(8.10)
YaQning zaminlagichidan himoyalanayotgan ob’ektga qoplanishni bartaraf
etish uchun erning sathi bo’ylab ular orasidagi masofa quyidagicha bo’lishi kerak:
Э
З
Ya
E
R
I
S
.
(8.11)
