45
tarqalishi, azonning paydo bo’lishi va yuqori chastotali to’siqning ta’siri
bilan
xarakterlanadi.
Tojlanishning paydo bo’lishi elektr maydonning keskin bir jinsli
bo’magangiga va tojlanish rivojlanayotgan elektrod sirtida hajmiy va sirtiy
ionlanish jarayonining rivojlanishi uchun etarli bo’lgan
elektr maydon
kuchlanganligi borligidan dalolat beradi. Elektr maydon kuchlanganligining
bunday qiymatiga elektr maydon kuchlanganligining kritik qiymati deyiladi.
Misol uchun
R radiusli tsilindr o’qi bo’ylab joylashtirilgan
r radiusli
silliqlangan sim uchun
R>>r bo’lgan holda elektr maydonining kritik
kuchlanganligi quyidagi empirik formula bo’yicha aniqlaniladi:
)
r
,
(
E
kr
308
0
1
31
,
(1.20)
r
R
ln
r
E
U
kr
kr
.
(1.21)
Bir
biridan S>>r masofada joylashgan ikkita
r radiusli o’tkazgich uchun
yoki tekislikdan
2
S
h
balanlikdan o’tuvchi o’tkazgich uchun qo’yidagi formulalar
o’rinlidir:
)
r
,
(
E
kr
301
0
1
31
,
(1.22)
r
S
ln
r
E
U
kr
kr
.
(1.23)
Bu yerdagi (1.20) va (1.22) hamda (1.21) va (1.23)
lar nafaqat strukturasi
bo’yicha bir-biriga juda o’xshash, balki ular bo’yicha olingan natijalar ham juda
yaqin bo’ladi.
Elektr uzatish liniyasining o’tkazgichlarida tojlanish razryadining
rivojlanishi o’tkazgichlar orasida sirg’ish tokining oqib o’tishi va energiya
isrofining
yuzaga
kelishi
orqali
texnik-iqtisodiy
ko’rsatkichlarining
yomonlashuviga olib keladi. O’zgarmas tok kuchlanishida tojlanishga bo’layotgan
isrofni aniqlash uchun tojlanishning volt-amper harakteristikasini (
)
(
U
f
I
)ni
46
aniqlash kerak. U holda liniyaning birlik uzunlikdagi
quvvat isrofi quyidagi
formula yordamida aniqlanadi:
)
U
(
Uf
P
.
(1.24)
O’zgarmas tok kuchlanishida tojlanishga bo’luvchi isrof quyidagicha
topiladi:
)
U
U
(
AU
P
kr
2
.
(1.25)
Bu yerda
A- elektrodlar oralig’ining geometrik shakliga bog’liq bo’lgan
koeffitsient.
O’zgaruvchan tok elektr uzatish liniyalarida o’tkazgichlarning qutblanishi
doimo o’zgaruvchan bo’ladi. Har bir o’tkazgichning qutblanishi o’zgarishida
hajmiy zaryad birinchi
yarim davrda uzoqlashsa, ikkinchi yarim davrda esa
yaqinlashadi.
Agar
2
2
