6
mablag‘lar, bu xomashyo asosida yaratilgan asbob-uskuna-
larning o‘ta aniqlik bilan ishlashi davr talabiga aylandi. Hozirgi
kunda bunday qurilmalar qatoriga sensorli telefonlar,
kompyuterlar yoki boshqa turdagi qurilmalarni kiritishimiz
mumkin. Yaqinda ingliz olimlari chumolilarning hayoti va
yashash sharoitini o‘rganish uchun maxsus nanoo‘lchamdagi
video yozish qurilmasini yaratishdi. Dastlabki tadqiqot
natijalariga ko‘ra, ikki qo‘shni uyada yashaydigan chumolilar
qo‘shni bo‘lishiga qaramay, hech qachon bir-birlari bilan aloqa
qilmasligi aniqlangan. Chumolining bosh o‘lchamini hamda
unga o‘rnatilgan videoyozuv qurilmasining o‘lchamini tasavvur
qilib ko‘ring. Bu juda mitti qurilma
ekanligini anglash qiyin
emas.
“Nano” atamasi o‘lchamga bog‘liq bo‘lgan kattalik hisob-
lanadi. Har qanday qurilma yoki uni yaratish uchun
qo‘llaniladigan xomashyo ma’lum bir kattalik yoki o‘lcham
bilan baholanadi (1.1-rasm).
Masalan, geometrik o‘lchami nuqtayi nazaridan qarasak,
ularni katta yoki kichik deb atashimiz mumkin. O‘lcham metr,
mikrometr, nanometr va boshqa birliklarda ifodalanadi. Metrik
o‘lchamdagi kristall yoki moddalar kichik mikrometrik
kristallcha yoki moddalardan iborat bo‘lsa, mikrometrik
o‘lchamdagi kristallcha
kichik zarracha atom yoki
molekulalardan tashkil topgan nanometrik kristallcha yoki
moddalardan iborat. Elektron manbalarda keltirilishicha,
«nano» 1960-yildan muomalaga
kiritilgan bo‘lib, yunoncha «mitti»
ma’nosini bildiradi. Boshqacha
aytganda,
nano qo‘shimchasi
metrning milliarddan (10
-9
) bir
bo‘lagini anglatadi. Oldiniga
nanometr, nanosekund, aniqrog‘i,
birliklarning
eng kichiklarini aks
ettirishga xizmat qilgan «mitti» so‘zi
asta-sekinlik bilan “bo‘linmas
zarralar”, ya’ni, atomlar ustida
tadqiqot olib boruvchi sohalarda
1.1-rasm.
7
keng qo‘llanila boshlandi. Bu sohada izlanishlar ancha oldindan
olib borilganiga qaramay, “nano” qo‘shimchasi ilk bor 1974-
yili texnologiya atamasi bilan birga qo‘llaniladi. Bu esa, o‘z
navbatida, ilg‘or texnologiyalarning yangi yo‘nalishini belgilab
berdi.
Katta o‘lchamli qurilma yoki asbob-uskunalarni ko‘z bilan
ko‘rish, ularning ishlashi jarayonida yuz beradigan fizik
jarayonlarni tahlil qilish mumkin. Biroq nanometrik
o‘lchamdagi qurilmani nafaqat ko‘z bilan ko‘rib, balki ularda
yuz beradigan fizik jarayonlarni tasavvur qilib bo‘lmaydi.
Bundan
tashqari, nanoo‘lchamli qurilmalarni yaratish juda
murakkab texnologik jarayonlardan iborat. Ular yordamida
olingan nanotuzilmalar bir necha atom yoki molekulalardan
tashkil topgan bo‘lishi mumkin. Bu ularda yuz beradigan fizik
jarayonlarni tahlil qilish imkoniyatini chegaralaydi. Hozirgi
kunda bu muammolarni hal qilish uchun nanofizika fan sifatida
maydonga keldi. Bo‘lajak fizik nano o‘lchamdagi qurilmalar
yoki nanomateriallar
olishda ishtirok etishi, pedagog sifatida
yoshlarga ular haqida ma’lumotlar berishiga to‘g‘ri keladi.
Shuning uchun fizik bakalavr hamda magustrlarga “Nanofizika
asoslari” fanini o‘qitish davr talabi hisoblanadi.
