harakatlari bilan boshqalardan ajralib turuvchi,
muayyan xulq-atvor va
dunyoqarashga ega bo‘lgan jamiyat a’zosi.
Tarbiya - muayyan, aniq maqsad hamda ijtimoiy-tarixiy tajriba asosida yosh
avlodni har tomonlama o‘stirish, uning ongi, xulq-atvori va dunyoqarashini tarkib
toptirish jarayoni.
Ta’lim –o‘quvchilarni nazariy bilim, amaliy ko‘nikma va malakalar bilan
qurollantirish, ularning bilish qobiliyatlarini o‘stirish va dunyoqarashlarini
shakllantirishga yo‘naltirilgan jarayon.
Bilim – shaxsning ongida tushunchalar, sxemalar, ma’lum obrazlar
ko‘rinishida aks etuvchi borliq haqidagi tizimlashtirilgan ilmiy ma’lumotlar
majmui.
Ko‘nikma – shaxsning muayyan faoliyatni tashkil eta olish qobiliyati.
Malaka –muayyan harakat yoki faoliyatni bajarishning
avtomatlashtirilgan
shakli.
Ma’lumot – ta’lim-tarbiya natijasida o‘zlashtirilgan va tizimlashtirilgan
bilim, hosil qilingan ko‘nikma va malakalar hamda tarkib topgan dunyoqarash
majmui.
Rivojlanish – shaxsning fiziologik va intellektual o‘sishida namoyon
bo‘ladigan miqdor va sifat o‘zgarishlar mohiyatini ifoda etuvchi murakkab
jarayon.
Bolaga insonparvarlik asosida shaxsiy yondashuv ta’limi tizimida bola
shaxsi, uning hali rivojlanmagan qobiliyatlari, «men»ligi ustuvor o‘rin tutadi.
O’quv jarayonining maqsadi mavjud qobiliyatlarni rivojlantirish, shaxsni
ijtimoiy
faoliyatga jalb etish, uni erkin rivojlantirishdan iborat.
Shaxsga yo‘naltirilgan (rivojlantiruvchi) texnologiyalar asosida quyidagi
g‘oyalar muhim o‘rin tutadi:
1. Shaxsga ta’limning maqsadi sifatida yangicha qarash: bola ta’lim muassasasida
– to‘la huquqli shaxs, pedagogik jarayonda sub’yekt; shaxsning rivojlanishi –
ta’lim tizimining maqsadi; har bir erkin, o‘z fikrini mustaqil ifodalovchi, barkamol
shaxsni tarbiyalash ta’lim maqsadining asosi kabi g‘oyalarlarni aks ettiradi.
2. Pedagogik munosabatlarni insonparvarlashtirish va demokratlashtirish bolalarga
nisbatan muhabbatli bo‘lish, ularning taqdiri bilan qiziqish; bolaga o‘z kuchi va
iqtidoriga ishontirish; pedagogik munosabatlar jarayonida
u bilan hamkorlikka
erishish, o‘qituvchi va o‘quvchining huquq jihatldan tengligi; bolaning erkin
tanlash huquqi; xato qilish huquqi; o‘z shaxsiy nuqtai nazariga ega bo‘lish kabi
holatlarni ifodalaydi. Aksincha, to‘g‘ridan-to‘g‘ri majburlash inkor etiladi.
3. Individual yondoshishning yangi talqini. Uning mazmuni o‘quv fanini
o‘quvchiga emas, balki bolani o‘quv faniga yo‘naltirishdan iborat. Individual
yondashish quyidagilarni o‘z ichiga oladi: materialni o‘rtacha o‘zlashtiruvchi
o‘quvchilarga mo‘ljallashdan chetlanish, shaxsning ijobiy sifatlarini ko‘ra bilish,
shaxsni psixologik-pedagogik diagnostika qilish.
4. Shaxsning ijobiy «Men-konsepsiyasi»ni shakllantirish. Men-konsepsiyasi – bu
shaxsning o‘zi haqidagi tasavvurlari asosida shaxsiy hulqini shakllantiruvchi tizim
bo‘lib, ijobiy Men-konsepsiyasi (Men o‘zimga yoqaman, Men har ishga qodirman,
Men hamma narsani bilaman) shaxsni muvaffaqiyatlarga rag‘batlantirib,
shaxsninng ijobiy namoyon bo‘lishiga yordam beradi. Salbiy Men-konsepsiyasi
(Men o‘zimga yoqmayman, Men hech narsani bajara olmayman, Men hech kimga
kerak emasman) uning turli faoliyat yo‘nalishlarida
muvaffaqiyatga erishishiga
halaqit beradi, o‘qish natijalarini yomonlashtiradi, shaxsda salbiy sifatlarning
shakllanishiga olib keladi. O‘qituvchining vazifasi har bir o‘quvchi timsolida
komil shaxsni ko‘rish, uni tushunish, qabul qilish va unga ishonishdan iborat
(«Hamma bolalar iste’dodli» tarzida).
5. “Nimaga?” va “qanday ta’lim?” masalasini hal etishga yangicha yondashish.
Uning mohiyati ta’lim mazmunini shaxs rivojlanishining vositasi sifatida
tushunishdan iborat.
6. Zamonaviy ta’lim muassasalarida tarbiyalash konsepsiyasi.
Hamkorlik
pedagogikasi quyidagi muhim g‘oyalarni aks ettiradi: bilimlar maktabini tarbiya
maktabiga aylantirish, o‘quvchi shaxsini yaxlit tarbiya tizimining markaziga
qo‘yish, tarbiyaning insonparvarlik xususiyatiga egaligi, umuminsoniy va milliy
qadriyatlarning
shakllanishi,
bolaning
ijodiy
qobiliyati
hamda
uning
individualligini rivojlantirish, individual va jamoaviy tarbiyani uyg‘unlikda olib
borish.
Iqtidorli o‘qituvchilar pedagogik faoliyatida shakllangan ko‘nikma,
malakalar yig‘indisini O‘zbekiston Respublikasini “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun,
"Kadrlar tayyorlash milliy dasturi" ni amalga oshirishda ko‘p ijodkor,
izlanuvchi
pedagoglar o‘zlarining tajriba maktablarini yaratdilar. Nazariya va tajriba o‘zaro
birlashib pedagogikaning taraqqiyotini tayinlovchi muhim omillardan biri
hisoblanadi. Har qanday fan o‘z oldidagi vazifalarni muvaffaqiyatli hal etishda
muayyan ustuvor g‘oyalarga tayanadi. Ana shu g‘oyalar yig‘indisi fanning
metodologiyasi, ilmiy-g‘oyaviy asoslari hisoblanadi. O’qitish jarayoni uchun
metodologiya - falsafiy, ijtimoiy xulosalar, umumlashmalar xizmat qiladi.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun, “Kadrlar
tayyorlash milliy dasturi”, Prezidentimiz I.A.Karimov
asarlarida ilgari surilgan
ta’lim-tarbiya to‘g‘risidagi g‘oyalar, xulosalar, pedagogikamiz uchun g‘oyaviy
asos - dasturulamal bo‘lib xizmat qilmoqda.
