ZAMONAVIY AXBOROT TEXNOLOGIYALARINI BUXGALTERIYA HISOBINI AVTOMATLASHTIRISH UCHUN QO’LLASH
Raxmatova Shaxnoza Shukurova
TATU KIF At-servis yo’nalishi talabasi
Mazkur tezisda raqamli iqtisodiyot davrida buxgalteriya hisobini rivojlantirishning hozirgi tendentsiyalari ko'rib chiqiladi. Raqamli texnologiyalarga bo’lgan ehtiyoj hamda mavjud dasturiy ta’minotlar, ulardagi imkoniyatlar va kamchiliklariga izoh berilib, ilmiy- amaliy tavsiyalar berildi.
Kalit so'zlar: boshqaruv hisobi, buxgalteriya hisobi, raqamli iqtisodiyot, dasturiy ta’minot, birlamchi hujjatlar, registlar, xorijiy hamkorlar.
Hozirgi kunda mamlakatimizda, umuman olganda butun dunyoda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish jadal sur’atlar bilan davom etib, ta’sir doirasi faoliyatning barcha sohalariga, jumladan, buxgalteriya hisobi jarayonlarini ham qamrab oldi.
Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyevning 2020 yil 28 apreldagi PQ-4699 –sonli “Raqamli iqtisodiyot va elektron hukumatni joriy etish chora – tadbirlari to’g’risida”gi qarori fikrimizning yaqqol dalilidir.
Buxgalteriya hisobi ma'lumotlarni yaratish, saqlash va uzatish uchun innovatsion jarayonlarni o'z ichiga olgan ham nazariy, ham amaliy jihatdan muhim o'zgarishlarni boshdan kechirmoqda. Shu bilan birga, raqamli texnologiyalarning rivojlanishi ushbu jarayonlarning tezligi va sifatiga bevosita ta'sir qiladi.
Raqamli iqtisodiyotga o‘tish iqtisodiy soha xodimlarining jismoniy mehnatini sezilarli darajada osonlashtiradi, ijodiy va intellektual yondashuvlar asosida boshqaruv muammolarini hal qilish uchun vaqt nuqtai nazaridan imkoniyat yaratadi. Bunday holda buxgalteriya xizmatining funktsiyalari ham o'zgaradi. Endilikda u nafaqat xo'jalik faoliyati faktlarini hujjatlashtirishni, balki olingan ma'lumotlarni tahlil qilishni ham ta'minlashi kerak, bu funksiya bizning fikrimizcha, ustuvor hisoblanadi.
Barcha ma'lumotlarni samarali buxgalteriya hisobi tizimlariga birlashtirish axborot xizmatlari bozorida juda ko'p bo'lgan dasturiy mahsulotlarga bo’lgan talabni yuzaga keltiradi, o’z navbatida dasturiy ta’minot ishlab chiqaruvchilari, raqamli iqtisodiyotning barcha ishtirokchilarining ehtiyojlarini qondirishga intiladi.
Raqamlashtirilgan buxgalteriya axborot tizimlariga quyidagi xususiyatlar xosdir:
• birlamchi hujjatlar, registrlar va hisobot shakllaridagi rekvizitlarni oqilona taqsimlash;
• registrlar orasidagi optimal nisbat;
• xronologik va tizimli qayd etishning samarali kombinatsiyasi;
• qayta ishlangan axborotning birlamchi hujjatlarda paydo bo'lgan paytdan boshlab balansga bo'lgan yo'lini qisqartirish va shu kabilar.
Kompyuter texnikasi va dasturlash - buxgalter ishi ruhiyatini butunlay o'zgartirish, buxgalteriya hisobini virtual o'yinlar, o'quv dasturlari va shu kabi o'qitishning eng yangi usullarini qo'llash imkonini beradi. Raqamli iqtisodiyot rivojlanishining hozirgi bosqichida buxgalteriya hisobi va iqtisodiy tahlilni avtomatlashtirishda quyidagi vositalar turkumlari qo'llaniladi:
• tahliliy imkoniyatlarga ega bo'lgan ixtisoslashmagan dasturiy paketlar;
• buxgalteriya hisobi ma’lumotlari omborini yaratish uchun maxsus dasturiy ta'minot;
• korxona boshqaruvining integratsiyalashgan tizimlari.
Analitik imkoniyatlarga ega bo'lgan eng ko'p ishlatiladigan ixtisoslashtirilmagan dasturiy ta'minot to'plami Microsoft Office to'plamining bir qismi bo'lgan Microsoft Exceldir. Elektron jadvallar har xil murakkablikdagi hisob-kitoblarni bajarish uchun ishlatiladi. Microsoft Excelda rivojlangan matematik apparat, statistik tahlil uchun maxsus texnologiyalar va grafik ma'lumotlarni taqdim etish imkoniyatlari mavjud. MATLAB paketi dinamik masalalarni yechish va muhandislik hisoblarini amalga oshirish uchun ishlatiladi. Bu yuqori unumdorlikdagi hisoblash xususiyatlariga ega bo'lgan interaktiv, ochiq kodli dasturiy ta'minotni ishlab chiqish muhitidir.
Ixtisoslashtirilgan dasturiy mahsulotlar korxona hajmiga qarab buxgalteriya jarayonlarini avtomatlashtirish bo'yicha keng ko'lamli ishlanmalar bilan ifodalanadi. Yirik korxonalar uchun dasturlar orasida quyidagilari mashxur: "1C: Integrated Automation", "Galaxy", "Flagman", "Etalon", "Resource", "BossCorporation", NS2000, Scala, Platinum, Exact. O'rta korxonalar uchun "BEST", "1C: Enterprise", "Supermanager", "Integrator", "Fineco", "Kom-tex+" kabi dasturiy mahsulotlar ishlab chiqilgan. Kichik biznesda foydalanish uchun "1C: Buxgalteriya", "Info-buxgalter", "Turbo-buxgalter", "BEMBI", "BEST", "Buxprofessional" dasturlari tavsiya etiladi.
Bundan tashqari, loyihalarni boshqarishda moliyaviy tahlilning individual usullarini amalga oshiradigan maqsadli tahliliy paketlar ham mavjud, bular: Inek- 353 Analyst, Olympus, MarketingExpert, Alt-Invest, Project Expert, Galaktika (Moliyaviy tahlil bloki) va h.k.
Buxgalteriya hisobi boshqaruvning ajralmas qismi bo'lib, boshqaruv jarayonlarini to'liq kompyuterlashtirish sharoitida boshqa quyi tizimlar bilan ma'lumot almashish dolzarb ehtiyojga aylanadi. Bu ma'lumotlarning mos kelmasligi, turli xil buxgalteriya operatsiyalarining takrorlanishi va foydalaniladigan dasturiy ta'minot variantlarining asossiz ko'payishi muammosini keltirib chiqaradi. Turli quyi tizimlardan olingan hisobotlar korxona tashkiliy tuzilmasining barcha darajalarida uzoq muddatli tasdiqlanishi kerak. Ushbu va boshqa muammolarni turli xil foydalaniladigan axborot tizimlari va ma'lumotlarni qo'lda qayta ishlash tizimlarini yagona axborot tizimiga birlashtirish orqali hal qilish mumkin. Bunday tizim ko'p o'lchovli ma'lumotlarni tahlil qilish, murakkab vaziyatlarda qaror qabul qilish, korporativ ma'lumotlar bazalari va bilimlarni boshqarish, ekspert tizimlari va xodimlarni o'qitishni qo'llab-quvvatlaydi.
O’z o’rnida shuni ta'kidlash kerakki, mavjud dasturiy ta’minotlar buxgalteriya hisobi metodologiyasi jihatidan ham, hisob vositalari nuqtai nazaridan ham, zamonaviy voqelikka doimiy ravishda mos kelmayotganligi, raqamli yechimlarni amalga oshirish bilan bog'liq bir qator muammolar yuzaga kelmoqda.
Muammoning yechimi sifatida boshqaruvda buxgalteriya hisobi uchun dasturiy ta'minot to'plami sifatida moliyani optimal boshqarish, tezkor tijorat masalalarini hal qilish, omilli(faktor) ma'lumotlar asosida strategik qarorlar va gipotezalarni tayyorlash imkonini beruvchi asosiy modullarning o'zaro ta'sirini ta'minlaydigan ERP (enterprise resource planning system) tizimini ko'rish mumkin.
Shunday qilib, raqamli iqtisodiyot vositalari tufayli globallashuv jarayoni mumkin bo'ldi. Boshqaruv hisobi turli mamlakatlarning buxgalteriya hisobi tizimlari natijalarini yaqinlashtirish imkonini beradi. Hukumatning ichki moliyaviy siyosati hamkor mamlakatdan farq qilishi mumkin. Ammo boshqaruv hisobi buxgalteriya hisobi jarayonida olingan ma'lumotlarni, hatto ular turli faoliyat sohalaridan bo'lsa ham, taqqoslash uchun mos ravishda transformatsiya qilish imkonini beradi.
Xulosa o’rnida shuni ta’kidlash kerakki, zamonaviy dasturiy mahsulotlarning vazifasi - ma'lumotlar to'plami bilan tezkor ishlashga imkon berish, tizimlarni qurish, vaziyatning rivojlanishini bashorat qilishga yordam berish va h.k. An'anaviy turmush tarzidan zamonaviy raqamli davrgacha bo'lgan evolyutsion yo'l ancha murakkab va boshqaruv hisobini buxgalteriya hisobi, tahlil va nazoratni birlashtirgan va zamonaviy raqamli axborot texnologiyalaridan foydalangan holda boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun ma'lumot beruvchi tizim sifatida ko'rish mumkin.
Adabiyotlar ro'yxati:
1. Vorobieva I.M. Innovatsiyalarni davlat tomonidan qo'llab-quvvatlash // Yosh olim. - 2015 yil. 11-son. - S. 787-791.
2. IFRS 2018 -. - Kirish rejimi: http://center-yf.ru/data/Buhgalteru/msfo2018.php.
Foydalanilgan saytlar:
http://el.tfi.uz
https://community.uzbekcoders.uz
https://napm.uz/uz/documents/2743/
|
