Boshqaruv samaradorligi
1.Samaradorlikka komplеks yondashuv.
2.Biznеs-rеja va samaradorlik.
3.Boshqaruvni tashkil etish va samaradorlik.
4.Kommunikatsiya, qaror qabul qilish va samaradorlik.
Hozir respublikamizda ro'y berayotgan iqtisodiy va ijtimoiy jarayonlar
insonning turmushga, mehnat faoliyatiga bo'lgan rag'batini tubdan o'zgartirmoqda.
Hozirgi vaqtda aholining eng
faol tabaqalari shakllanmoqda, ularning iqtisodiy
manfaatlari mol-mulk egalari yoki sheriklari bo'lishga intilish, foydadan ulush olish,
ishlab chiqarishni boshqarishda shaxsan qatnashish, o'zi jamg'argan sarmoyadan o'z
xohishiga ko'ra foydalanish imkoniyati bilan bevosita bog'liqdir. Inson o'zini
xo'jayin deb his etishi uni mehnatga rag'batlantiradigan asosiy omil bo'lib qoladi.
Hozirgi vaqtda mehnat faoliyatiga qiziqishning ijobiy shakllari rivojlanib,
aholining g'ayrat-shijoati va iqtisodiy faolligi oshib borayotganligi iqtisodiy
islohotlarning muvaffaqiyatiga umid tug'dirmoqda.
Mehnat qilishga
rag'batlantiradigan omillarning yangi tizimi shakllanib, bu narsa odamlarning
iqtisodiy maylida o'z ifodasini topmoqda. Moddiy manfaatlari davlatga qarashli
bo'lmagan korxonalarda mehnat qilish yoki o'z korxonasini
ochish istagi bilan
bog'liq bo'lgan fuqarolar soni ko'payib bormoqda.
Qzbekiston Respublikasi oldida turgan turli-tuman iqtisodiy va ijtimoiy
masalalarni muvaffaqiyatli echilishi ishlab chiqarish samaradorli gini oshirish
hisobiga amalga oshishi mumkin. Ishlab chiqarishning har tomonlama
samaradorligini oshirish - zamonaviy iqtisodiy taraqqiyotni printsipial asosda, bozor
munosabatlariga qtishni hozirgi bosqichida muhim iqtisodiy masala hisoblanadi.
Menejment tizimini ishlab chiqarishning asosiy tomonlari
bilan qzaro bogliqligini
hisobga olgan ushbu holatning ahamiyati qsib boraveradi va uning iqtisodiy
samaradorligiga sezilarli ta'sir kqrsatadi. Shuning uchun iqtisodiy nuqtai nazardan
qaraganda, ular samaradorlikning organik qismidir.
Ishlab chiqarishning samaradorligini oshirishni umumiy muammolari bqyicha
olib boriladigan izlanishlarda iqtisodiy fan katga tajriba orttirgan. Qzbekistonda
uning muhim tomonlari S.K.Ziyodullaev, I.I.Iskandarov, K.I.Lapkin,
K.N.Bedrintsev, A.A.Akromov, A.X.Hikmatov, M.Sh.Sharifxqjaev, T.E.Ergashev va
boshqalarning rahbarligida izlanishlar qtkazilgan.
Ammo menejment tizimining
iqtisodiy samaradorligini oshirish muammosi hali tqliq yoritilmagan. Iqtisodchilar
orasida uning bir qator nazariy masalalari buyicha yagona fikr yqq, ya'ni: xqjalik
yuritish sharoitlarida zamonaviy menejmentning samaradorligini
qanday tushunmoq
kerak? Sifat va son bilan menejment faoliyatining iqtisodiy natijalariga qanday ta'sir
kqrsatish mumkin? Menejment bilan bog'liq bqlgan xarajatlarni va iqtisodiy
samaradorligini qanday aniqlash mumkin?
Dastlab "samara" va "samaradorlik" tushunchalari to'g'risida ikki og'iz so'z.
O'zbek tilining izohli lug'atida bu iboralar quyidagicha talqin etilgan. "Samara-bu
natija, oqibat, meva. Masalan, ijodiy mehnat samarasi". "Samaradorlik-bu
kutilganicha yoki undan ham ortiq samara beradigan. Samarali, sermahsul.
Masalan, samarali mehnat"
Iqtisodiyotda "samara"-bu yaratilgan:
yalpi ichki mahsulot (YalM)
yalpi milliy daromad (YaMD)
yalpi sof daromad (YaSM)
yalpi sof daromad (YaSD) kabilarda o'z aksini topadi. Ammo birgina
samaraning o'zi kishi faoliyatini to'liq ifodalay olmaydi. Eng muhimi shu samaraga
qanday xarajatlar evaziga erishilganini aniqlashdir. Zzero bir xil xarajat qilib turli
samara olinishi mumkin bo'lganidek, bir xil samaraga turli xil mehnat sarfi tufayli
erishish ham mumkin.
Ijtimoiy ishlab chiqarishning
maqsadi ham oz mehnat, moddiy va pul
mablag'lari sarflab ko'proq samaraga erishishdir. Bu degan so'z erishilgan samarani
(S) sarflangan xarajatga (X) bo'lish kerak. Bunday taqqoslash
samaradorlik (SD)
nisbiy ko'rsatkichini beradi.
s
SD= ------
X
Kasrning maxraji-bu absolyut miqdorlar bo'lib, ular ishlab chiqarish va xizmat
ko'rsatish jarayonida sarflangan:
yalpi mehnat (YaM)
yalpi xomashyo (YaX)
yalpi fondlar (YaF)
yalpi investitsiya (Yal)lardir.
Samara va samaradorlik tushunchalariga
nisbatan bunday yondoshish
boshqarish ob'ektiga, ya'ni yaxlit ishlab chiqarishga xosdir. Boshqarish
samaradorligini aniqlashda bu tariqa yondoshish, albatta no to'g'ri bo'lardi. Chunki
bu erda asosiy urg'u boshqariluvchi ob'ekt (korxona, firma va h.k.) samaradorligiga
emas, balki ko'proq
boshqaruv mehnati samaradorligiga, xususan, boshqaruv
funktsiyalarining samaradorligiga beriladi.
