O'zbekiston Respublikasi ochiq ma'lumotlar portalining umumiy
ko'rinishi
O'zbekiston
Respublikasi
ochiq
ma'lumotlar
portalining
ayrim
bo'limlarining ko'rinishi
O'zbekiston Respublikasi ochiq ma'lumotlar portalining ta'lim bo'limi.
Ushbu bo'limda O'zbekiston Respublikasida ta'lim sohasidagi ma'lumotlar taqdim
etilgan.
TA'LIMDA PORTAL TEXNOLOGIYALARI
Ta'lim
tizimini
isloh
qilishning
muhim
yo'nalishlaridan
biri
axborotkommunikatsiya
texnologiyalari
bilan
o'quv
jarayonini
tizimli
integratsiyalash hisoblanadi. Bunda o'quv jarayonini tashkil etish va uning
mazmunini tubdan yangilash, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari muhitida
o'qituvchining pedagogik faoliyati va talabaning ta'lim olish jarayonini tashkil etish
strategik masala sifatida namoyon bo'ladi.
16
Ilmiy-texnik taraqqiyotning rivojlanayotgan bosqichida axborotlarning
keskin ko'payib borayotganligi va ulardan o'qitish jarayonida foydalanish uchun
vaqtning chegaralanganligi ta'lim tizimiga yangi texnologiyalarni joriy etishni
taqozo etmoqda. Ta'lim mazmunini takomillashtirishning yo'nalishlaridan biri
ta'lim oluvchilar uchun mustaqil ta'lim olish imkoniyatlari, ta'limning axborot
manbalarini shakllantirish va rivojlantirish uchun zarur sharoitlarni yaratishdan
iboratdir. Ta'lim-tarbiya jarayonlarining asosini yuqori sifatli va yuqori
texnologiyali muhit tashkil etadi. Uning yaratilishi va rivojlanishi texnik jihatdan
murakkab sanalsada, ammo bunday muhit ta'lim tizimini takomillashtirishga,
ta'limda axborot texnologiyalarini tub ma'noda joriy etishga xizmat qiladi.
Zamonaviy axborot texnologiyalari talabalar uchun ma'lumotlarni yetkazish,
saqlash, qidirish kabi jarayonlarda katta imkoniyatga ega. Hozirda ta'lim
muassasalarida elektron shaklda ko'plab axborot-ta'lim resurslari yaratilgan.
Ta'lim-tarbiya jarayonlarini axborotlashtirishni rivojlantirish yo'nalishi turli
ta'lim axborot resurslarining birlashtirilishi orqali axborot-ta'lim muhitlarini
yaratish bilan bevosita bog'liq. Bunday muhitni tashkil etishda, avvalom bor, ta'lim
muassasalarida axborotlashtirishni tashkil etish, ya'ni barcha o'quv, ma'muriy va
xo'jalik xizmatlarni, kutubxona va boshqaruv (rektorat, dekanat, o'quv bo'limi va
boshq.) bo'limlarini yagona tarmoqqa birlashtirish, ularni INTERNET tizimiga
chiqish imkoniyatlarini yaratish, ta'lim muassasida o'quv jarayonini nazorat qilish,
hujjatlar elektron almanishuvini tashkil etish, axborot texnologiyalari negizida
maxsus o'quv- metodik majmualarni yaratish orqali talabalarning mustaqil ta'lim
faoliyatini tashkil etish kabi vazifalarni amalga oshirish zarur bo'ladi.
Hozirda bunday vazifalarni bajarishda portal texnologiyalarini yaratish
orqali axborot-ta'lim resurslaridan foydalanishni tashkil etish mumkin.
Ta'lim muassasining yagona axborot-ta'lim muhitini rivojlantirishning
muhim yo'nalishi sifatida o'quv jarayonida axborot va telekommunikatsiya
texnologiyalaridan foydalanish hisoblanadi. Axborotlarni tizimlashtirish axborot-
ta'lim resurslaridan foydalanishni yengillashtiradi. Axborot- ta'lim portallarining
yaratilishi axborotlarni mantiqiy tartiblash va tizimlashtirishga yordam beradi.
Axborot-ta'lim portallarini yaratish va uni rivojlantirishda tizimli yondashuv
zarur hisoblanadi. Chunki portal texnologiyalari asosida ta'lim muhitini yaratishda
tahliliy tayyorgarlikning yaxshi darajada bo'lishi, mazmunning maqsadga
muvofiqligi, axborotlarning tizimlashtirilishini ta'minlash muhim sanaladi.
Portal – bu foydalanuvchiga axborotlarni oddiy navigatsiya va keng ko'lamli
qulay interfeys orqali yetkazish uchun turli axborot resurslarini birlashtiruvchi
tarmoq telekommunikatsiya tuguni hisoblanadi. Bundan kelib chiqib portallarga
quyidagi talablarni qo'yish mumkin:
- ko'p sonli foydalanuvchilarga xizmat ko'rsatishi;
- axborotlar ko'lamining kengligi;
- asosiy tarmoq formatlarni qo'llashi;
- oson va samarali qidirish tizimini joriy etishi;
- axborot resurslarining integratsiyasi;
- axborot xavfsizligini ta'minlashi;
- axborotlarni tabaqalashtirishi;
17
- bilimlarni boshqarish-tahlil etishi.
Portallarning ko'rsatkichi unda mujassamlashgan axborotlarning ko'lami,
ya'ni axborot resurslari hajmi bilan aniqlanadi.
Har qanday portalning maqsadi – foydalanuvchiga unga zarur axborotlarni
qisqa vaqtda va turli interfeyslar orasidagi o'tishlarni ortiqcha hattiharakatlarsiz
taqdim etishdan iborat bo'ladi.
Portalning foydalanuvchi interfeysi unda joylashtirilgan resurslarning
tarkibini ko'rgazmali namoyish etishi, bir bo'limdan boshqa sahifalarga mantiqiy va
tezkor o'tishni ta'minlashi lozim.
Taqdim etilayotgan axborot-ta'lim resurslari mustaqil ta'lim uchun
topshiriklarni, o'zlashtirilgan bilimlarni tekshirish uchun test sinovlarini, ijodiy
tafakkurni rivojlantirishga qaratilgan topshiriqlarni, bilimlarni mustahkamlashga
qaratilgan mashqlarni o'zida mujassamlashtirgan bo'ladi.
Portal uchun multimedia materiallarini tanlashda ularning axborotmazmuni,
tuzilma tarkibi, uzviyligi va axborotlarni taqdim etish shakllariga e'tibor qaratish
kerak. Multimedia materiallari axborotlarni oson o'zlashtirish uchun xizmat qilishi:
ularning mazmunini ochib berishi, ya'ni axborotlarning mustaqil manbai sifatida
foydalanish imkonini berishi lozim.
Texnologik jihatdan axborot-ta'lim portallariga quyidagi talablar qo'yiladi:
- ilovalarni bajarish;
- hamkorlikdagi faoliyatni ta'minlash;
- o'zida mavjud resurslarni boshqarish;
- foydalanuvchilarni boshqarish;
- nazorat olib borish;
- bilimlarni boshqarish;
- kommunikatsiyani ta'minlash;
- qidiruvni ta'minlash;
- barcha resurslarni ruxsat etilmagan kirishlardan himoyalashi, ya'ni axborot
xavfsizligini ta'minlash, tizimga ruxsat berish, ya'ni qayddan o'tishni tashkil etishi
zarur.
Bilim sohalari yoki fanlar bo'yicha axborot-ta'lim portali faqat ta'lim
muassasalari bilan chegaralanib qolmaydi. An'anaviy va elektron shakldagi o'quv
materiallari yagona ta'lim muhitining tarkibiy qismi sifatida bir- birlarini to'ldirishi
muhimdir. Yangi axborot texnologiyalarining imkoniyatlaridan foydalanish ayrim
pedagogik muammolarni yechishdagi qiyinchiliklarni bartaraf etishga xizmat
qiladi.
Axborot-ta'lim
portallarini
fan-ta'lim-ishlab
chiqarishning
samarali
integratsiyasini ta'minlovchi, uning rivojlanishini, ilmiy-pedagogik salohiyatdan
samarali foydalanishni tashkil etish sharoitini yaratuvchi sifatida qarash mumkin.
U ta'lim muassasalarning bitiruvchilariga ehtiyojlari bo'lgan buyurtmachilar uchun
ham foydalidir. Portal bitiruvchilar bo'yicha axborot manbai bo'lib xizmat qiladi.
Qolaversa, ta'lim xizmatlarini taqdim etuvchilar va uning iste'molchilari bilan
yangi shakldagi o'zaro aloqani yo'lga qo'yadi.
Bunday portalni yaratish, uni rivojlantirish uchun, avvalo, ta'lim
muassasalarini
kompyuterlashtirishni
takomillashtirish,
telekommunikatsiya
18
tarmoqlarini yanada rivojlantirish, axborotlarni tizimlashtirish va ularni portalda
joylashtirish talab etiladi. Shu bilan bir qatorda, pedagogik kadrlarni yangi axborot
texnologiyalaridan ta'lim tizimida foydalanish bo'yicha malakalarini shakllantirish,
ularni muntazam tarzda oshirib borishni rivojlantirish muhimdir. Yagona axborot-
ta'lim muhitini rivojlantirishning muhim sharti portalning o'quv-metodik
ta'minotini rivojlantirish, elektron o'quv nashrlarni yaratishni takomillashtirish
sanaladi.
Axborotlashtirish jarayonini samarali rivojlanishini ta'minlash uchun axborot
infratuzilmasini mukammal shakllantirishga e'tibor qaratmoq zarur bo'ladi.
Internet resurslaridan ta'lim jarayonida foydalanish O'quv jarayonlarida
Web-saytlardan foydalanishning ko'pgina yutuqlari mavjud. Shu bois bunday
saytlarni yaratish va mazmunan yangilab borish ta'lim muassasasi faoliyatida
muhim ahamiyat kasb etadi. Shunday ekan o'quv muassasalari uchun bag'ishlangan
saytlarni yaratish har bir ta'lim muassasasi oldida turgan birlamchi vazifalar
qatoriga kiradi. Bunday saytlarni yararish uni o'rganish mobaynida internet tizimi
bilan bog'liq omillarni hisobga olish lozim. Bunday omillar sifatida quyidagilarni
ko'rsatish mumkin:
- Dunyo bo'yicha internet xizmati imkoniyatlarining kengligi;
- Veb-saytlar xizmatidan foydalanishning oddiyligi;
- Web-texnologiyalarni tarqatishdagi qulaylik;
- real vaqt masshtabida axborotlarga bo'lgan talablar;
- muassasa va xususiy shaxslarning o'zlari to'g'risidagi axborotlarni
internetga joylashtirishga intilishi;
- tarmoq ma'lumotlar bazasida global mashstabdagi ixtiyoriy ma'lumotlarni
to'plash.
Bugungi kunda internetga joylashtirilgan Web - saytlarning quyidagi turlari
mavjud:
1. Reklama sayti-ixtiyoriy reklama singari internet informatsion muxitidagi
aniq mahsulot va xizmat yoki brendni reklama qilish uchun xizmat qiladi. Katta
miqdordagi grafik element va multimedia vositalari (Flash) sahifalarida
qo'llanilishi bilan farqlanadi.
2. Informatsion sayt-mijozlarning virtual uyushmasini tuzish to'g'risidagi
qarorni qabul qilishda “informatsion to'siq” ni olib tashlash uchun tashrif
buyuruvchilarni mahsulot va xizmat turlari to'g'risidagi ma'lumotlar bilan to'la-
to'kis boxabar etish uchun xizmat qiladi. Saxifalar tashqi ko'rinishining ko'rkamligi
(ixchamligi) bilan ajratib turadi, chunki bu Web107 saytdagi barcha elementlar
kerakligi axborotlarni tez va qulay usulda qidirib topit uchun xizmat qiladi.
3. Biznes-sayt-kompaniyaning alohida tashqi biznes-jarayonlarni tashkil
qilish uchun xizmat qiladi, (masalan, ta'minotchi va dilerlarning ombordagi
mahsulotlar; mahsulot yoki xizmatlarga ega bo'lishdagi buyurtmalari, xizmatchi va
dilerlarni o'qitish; suhbatlar olib borish jarayonlari to'g'risida).
Biznesjarayonlarni tashkil etish uchun dasturiy modullar (internet-ilova)
mavjudligi bilan farqlanadi.
4. Korporativ portal kompaniya ichki va tashqi biznes- jarayonlarining
servislarini o'z ichiga oladi. Bundan tashqari, korporativ portal tarkibiga
19
kompaniyaning turli xil bo'limlari o'rtasida axborot almashuvi, buxgalteriya
ilovalari, ombor, kadrlar bo'limi, statistik va analitik axborotlar, spravochnik, o'quv
axborotlari;
ta'minotlar,
dilerlar,
iste'molchilar
bilan
ishlash
uchun
avtomatlashtirilgan vositalar va b.q. kiradi.
Biznes-jarayonlarni tashkil etish uchun internet- ilova, kompaniya
(buxgalteriyasi, ombor, rejalashtiruvchilar va b.q.) da foydalaniladigan amaliy
dasturlarga kirish uchun interfeyslar mavjudligi bilan farklanadi.
5. Ta'lim va tarbiyaga bag'ishlangan saytlar. Bunday saytlar asosan ta'lim
muassasasi xaqida ma'lumotlar keng ommaga tanishtirish, ta'lim muassasasida
faoliyat olib boruvchilar hamda o'quvchilarni ta'lim muassasasi bilan doimiy
aloqasini ta'minlab turish maqsadida yaratiladi. Shuningdek ta'lim va tarbiyaga
bag'ishlangan bir necha saytlar mazmunan va mantiqan birlashtirilib ta'limiy
portalni tashkil qilishi mumkin.
Yuqoridagidan kelib chiqib xulosa qilish mumkinki, o'quv muassasalarida
faoliyat yuritayotgan professor-o'qituvchilar ayniqsa, informatika o'qituvchilari
hamda o'quv muassasasi o'quvchilari orasida qiziqishi katta bo'lgan o'quvchilar
birgalikda ushbu o'quv muassasasining saytini yaratish, mazmunini yangilab
borishda muhim ishtirokchilar hisoblanadilar.
O'quv muassasasi uchun yaratilgan saytlarning ahamiyati Internet
texnologiyalarining imkoniyatlari kengligi va sodda ekanligi internetdan
foydalanuvchilarning daqiqa sayin ortib borishiga olib kelmoqda. Bu
foydalanuvchilar orasida ko'pchilik qismini albatta, talabalar, o'quvchilar, ilmiy
izlanish bilan band bo'lgan xodimlar tashkil qiladi. Shundan kelib chiqib aytish
mumkinki, ta'lim jarayonida Internet texnologiyalaridan, xususan o'quv
muassasalariga bag'ishlangan veb - saytlardan foydalanish ta'lim sifati va
samaradorligini sezilarli darajada yuqori bosqichga olib chiqishga yordam beradi.
Yangi axborot texnologiyalar vositalari takomillashib va rivojlanib
borayotgan hozirgi sharoitda o'quv muassasasida tahsil olayotgan o'quvchi
yoshlarning (umuman har qanday sohada faoliyat ko'rsatuvchilarning) zarur
axborotlarni Internet tizimidan mustaqil ravishda topa olishi, ular duch keladigan
mavjud mutaxassisligiga oid muammolarni to'la va to'g'ri hal qila olishidagi
muhim sharoitlardan biriga aylanib bormoqda.
Ta'lim jarayonida Internet saytlaridan foydalanish imkoniyatlarini, uning
samaradorligini aniklashda avval Internet hizmatining turlari va ularning
harakterini aniqlab olish nihoyatda muhimdir. Aynan ana shu aniqlangan
ma'lumotlar Internet tarmog'ida ishlashning tashkiliy jihatdan shakli va usullarini
ajratib olishga yordam beradi. Klassifikatsiyalashga asos qilib internetning ishlash
uslubini olish mumkin. Bu holda Internet server xizmatlarini ikkiga: axborotli va
kommunikatsion xizmat turlariga ajratish kerak.
Axborotli xizmatga WWW (ma'lumotlar majmuasi) va G'TR (dasturlar
majmuasi) lar kiritiladi.
Kommunikatsion xizmatni esa ikkiga: bevosita (PC, chat) va bilvosita
muloqot (elektron pochta, forum, telekonferensiya) turlariga ajratish mumkin.
Internetdagi barcha “o' .uv muassasa uchun yaratilgan sayt” larni o'z
navbatida bir necha turga ajratish mumkin:
20
- o'rgatuvchi internet manbalari;
- maslahat beruvchi internet manbalari;
- axborotli internet manbalari;
- baholovchi internet manbalari;
- taqdimotli internet manbalari;
Quyida ularning har biriga alohida to'xtalib o'tamiz.
O'rgatuvchi internet manbalariga masofaviy ta'lim, virtual maktablar,
laboratoriyalar va veb sinflarni misol sifatida keltirish mumkin.
Maslahat beruvchi internet manbalariga turli telekonferentsiyalar, virtual
pedagogik kengashlar, virtual uslubiy, birlashmalar muammoviy kengashlar,
virtual kafelar va hokazolarni misol keltirish mumkin.
Axborotli
internet
manbalariga
elektron
o'quv
qo'llanmalar,
ma'lumotnomalar, elektron kutubxonalar, lug'atlar, kataloglar, virtual muzeylarni
keltirish mumkin.
Baholovchi internet manbalarga teletesting, masofaviy konkurslar, turli
viktorinalar, olimpiadalarni misol keltirish mumkin.
Taqdimotli internet manbalariga ta'lim muassasalarining ta'lim yo'nalishlari
haqida atroflicha ma'lumotlar yoritilgan alohida sahifalarni keltirish mumkin.
O'quv muassasalari uchun yaratilgan saytlar yordamida o'qituvchilar ta'lim
oluvchilarga masofadan turgan holda bilim olishlariga imkon yaratadilar. O'quv
muassasalari uchun yaratilgan saytlar ayniqsa o'qitish joylariga qatnashi qiyin
bo'lgan ta'lim oluvchilarga qulaydir. Bulardan tashqari ta'lim oluvchilar axborot
texnologiyalari bilan ishlash madaniyati, ko'nikma va malakalariga ega bo'ladilar
O'quv muassasalari uchun yaratilgan saytlardan dars jarayonida foydalanish juda
katta imkoniyatlar yaratadi.
O'quv muassasalari uchun yaratilgan saytlar yordamida o'qitish, o'quv
jarayonini a'nanaviy tashkil etishning asosiy shakllarini o'z ichiga oladi.
Ma'ruza, seminar va amaliy mashg'ulotlar, laboratoriya amaliyoti, nazorat
tizimi, tinglovchilarning ilmiy tadqiqot va mustaqil ishlari shular jumlasidandir.
O'quv jarayonini tashkil etishning ushbu barcha shakllari amaliyotda
tinglovchilarni mustaqil bilish faoliyati turli axborot manbalari bilan osongina
birlashtirishni, kurs olib borayotgan o'qituvchi yoki tyutor bilan tezkor va tizimli
aloqa qilish hamda tinglovchilarning guruh bo'lib ishlarni amalga oshirish
imkoniyatini beradi.
O'quv jarayonida o'quv muassasalari uchun yaratilgan saytlardan
foydalanish o'qituvchilarga:
- internet tarmog'i yordamida u yoki bu o'quv fanlardan to'plangan tajriba va
uslublarni boshqa kasbdoshlari bilan almashish;
- bir vaqtning o'zida turli toifadagi talabalar uchun har xil o'qitish uslublarini
amalga oshirish orqali o'quv jarayonini individuallashtirish;
- o'quv muassasalari uchun yaratilgan saytlardagi nazorat topshiriqlaridan
mashq sifatida foydalanish natijasida talabalarda fan bo'yicha egallangan bilimlarni
ko'nikma va malaka darajasiga yetkazish;
- qo'lda bajariladigan ishlarni kamaytirish hisobidan talabalarga yakka
tartibda ishlash va o'z qobiliyatlarini namoyon qilish imkoniyatini yaratish;
21
- talabalarni mustaqil bilim olish jarayonini samarali tashkil etish kabi
imkoniyatlarni yaratadi.
O'qitishda o'quv muassasalari uchun yaratilgan saytlardan foydalanish
talabalarda:
- o'z hohishlariga qarab o'qish holatlarini tanlash;
- tayyorgarliklar va psixofizik xususiyatlaridan kelib chiqqan holda o'zlariga
mos o'qish metodlari va bayon etish usullarini tanlash;
- oldin o'rganilgan materiallarga qaytish, o'qish jarayonini to'xtatib qo'yish
va unga ixtiyoriy vaqtda murojaat qilish;
- turli jarayonlarning dinamikasini va mexanizmlarni o'zaro ta'sirini
kuzatish;
- o'rganilayotgan ob'ektlarni boshqarish va ularning mos natijalarini ko'rib
borish;
- kompyuterda muloqot qilish psixologik xarakterdagi to'siqlardan holi
bo'lishga (kulgu bo'lmaslik, jur'at etmaslik, uyalmaslik kabilar) olib kelishi;
- tayyorgarlik darajalari yetarli bo'lgunga qadar kompyuterdan sabr bilan
foydalanish kabi imkoniyatlarga ega bo'ladilar.
O'quv muassasalari uchun yaratilgan saytlarning ta'lim sohasidagi quyidagi
afzalliklarini sanab o'tish munkin:
- fanlarni o'zlashtirilishni yaxshilanishi;
- tarmoq savodxonligini ortishi (Kompyuter va Inernet bilan muloqot
qilishdagi yangiliklar);
- o'rganishga bo'lgan munosabatni yaxshilanishi;
- mustaqil ta'lim va tadqiqotlar malakasini takomillashishi;
- amaliy malaka samaradorligini oshirish.
|