|
Sebep hám aqıbet ortasında quramalı dialektikalıq óz-ara baylanıs tómendegilerde kórinis tabadı
|
| bet | 57/191 | | Sana | 14.05.2024 | | Hajmi | 2,75 Mb. | | #230680 |
Bog'liq FILOSOFIYASebep hám aqıbet ortasında quramalı dialektikalıq óz-ara baylanıs tómendegilerde kórinis tabadı:
1) sebep waqıtta aqıbetten aldın keledi. Aqıbet sebepten aldınıraq júz bermeydi. Biraq bul biri ekinshisinen aldın keletuġın hár qanday qubılıs onıń menen sebeplik baylanısta boladı degeni emes. Mısalı, tún tańnan aldın keledi, lekin ol tańnıń sebebi esaplanbaydı;
2) sebep belgili bir shárayatta álbette aqıbetti júzege keltiredi. Sebep hám aqıbet sol dárejede baylanıslı bolıp, eger sebep júz berse hám jetkilikli shárayat orın alsa, sózsiz tárizde aqıbet te júz beredi;
3) sebep hám aqıbet bir-biri menen óz-ara tásirge kirisedi. Bul óz-ara tásirleniw procesinde sebep ġana emes, al bálkim aqıbet te belsendi boladı. Ol sebepke keri tásir kórsetedi. Mısal ushın, ideyalar bolmıstı sáwlelendiredi, lekin, júzege kelgennen keyin sociallıq bolmıstıń ózgeriwine adamlardıń ámeliy iskerligi arqalı belsendi tásir kórsetedi;
4) áyne bir qubılıs bir múnásibette sebep sıpatında, basqa bir múnásibette – aqıbet sıpatında ámel qıladı. Aytayıq, jawın – belgili bir hawa-rayı shárayatlarınıń aqıbeti, lekin onıń ózi jaqsı zúráátlilik sebebine aynaladı; zúráátlilik bolsa mámlekettiń ekonomikalıq qúdiretin bekkemlew faktorı bolıp xızmet qıladı. Usılayınsha qubılıslar ortasında sebeplik baylanıs júzege keledi. Biraq, biz tek ġana eki jeke-jeke qubılıstı kórip shıqqanımızda, olar orın almasıwı múmkin emes;
5) sebep hám aqıbettiń óz-ara tásirine tiyisli shárayatlar tásir kórsetedi. SHárayatlar – bul sonday bir qubılıslar bolıp, olar usı waqıya júz beriwi ushın zárúr, lekin óz halınsha olar bul waqıyanı aldın ala belgilemeydi. Aqıbet júz beriwine qolaylılıq jaratıwshı shárayatlar da, sebeptiń tásirin qaytarıwshı shárayatlar da bolıwı múmkin. Áyne bir sebep belgili bir shárayatlarda túrli formadaġı aqıbetlar júz beriwine alıp keledi;
6) sebepni báháne menen birdey dep bilmew kerek. Báháne – bul basqa waqıyadan tikkeley aldın keletuġın, onıń júz beriwine imkaniyat jaratatuġın, lekin ol onı júzege keltirmeytuġın hám aldın ala belgilemeytuġın waqıya. Báháne háreketti jaratpaydı, al bálkim oġan túrtki beredi.
Sebeplik baylanıs túsinigi áhmiyetli metodologiyalıq funkciyanı atqaradı. Belgili bir aqıbettiń júz beriw sebepleri hám shárayatların bilgen halda, insan tek ġana onıń júz beriwin boljap qoymastan, al bálkim zárúr aqıbetti jaratadı. Bul insanġa ótmishti biliw hám keleshekke názer tashlaw imkaniyatın beredi.
|
| |
