11-Mavzu: Ijro qurilmalari: ularni montaj oldi tekshirish uskunasi va
usullari.
Reja:
1.
Asinxron elektrodvigatelli avtomatlashtirilgan elekltr yuritma.
2.
O`zgarmas tok va sinxron dvigatelni avtomatik ishga tushirish.
3.
Elektrodvigatellarni jadal to`xtatishni avtomatlashtirish.
Qisqa rutashtirilgan rotorli asinxron dvigatelni ishga tushirish teskariga
aylantirish hamda aylantirish hamda himoyalash sxemasini ko`rib chiqamiz (11.1-
rasm).
11.1-rasm. Qisqa tutashtirilgan asinxron dvigatelni avtomatik ishga tushirish,
teskari aylantirish hamda himoyalash sxemasi.
Boshqarish vositalari quyidagilardan iborat: reversiv magnitli ishga tushirgich,
knopkalar, issiqlik relelari, saqlagichlar, uzgichlar. Uzgich ulangandan so`ng
sxema ishga tayyor holatda keladi. “OL” knopka ezilishi bilan “OL” kontaktori
g`altagi ulanadi. U ishga tushib o`zini kuch kontaktori bo`lgan “OL” kontaktlarini
ulab dvigatelni tarmoqqa ulaydi. Shu vaqtda uni blok kontankti BK ulanib qoladi
va shu bilan “OL” knopkasi blokirrovka qilinadi. Dvigatelni to`htatish uchun
“to`xt” knopkasi eziladi. Natijada “OL” kontaktor g`altagi zanjiri ulanadi, dvigatel
tarmoqdan uzilib to`xtaydi. “OL” va “OR” g`altaklari zanjirlarida mexanik aloqa
mavjudligi evaziga bir paytni o`zida “ol” va “or” knopkalarini ezilishi mumkin
emas.
Dvigatelni uzoq vaqt ortiqcha yuklamada ishlashidan avtomatik himoyalash
RT1 va RT2 bimetall issiqlik relelari orqali bajariladi. Ularni ajraluvchi kontaktlari
ta`minlovchi manbaa zanjiriga ketma-ket ulangan. Rele qisqa vaqt ichida sodir
bo`ladigan yurg`azish toklaridan ishlab ulgurmaydi. Ortiqcha yuklamada rele ishga
tushib dvigatelni tarmoqdan ajratib qo`yadi. Bimetall plastinka sovigandan so`ng
kontaktlarni avvalgi holatiga qaytarish, buzishlar bartaraf etilgandan so`ng qo`l
orqali bajariladi.
Dvigatellarni qisqa tutashuv tokidan eruvchan saqlagichlar himoya qiladi.
Yurg`azish toklarida ular ishga tushmaydi. Sxemada tarmoq kuchlanishi yo`qolib
qayta tiklanganda, hamda kuchlanish ma`lum miqdordan pasayib ketganda dvigatel
tarmoqdan uzib qo`yiladi.
Dvigatelni reostatli sihga tushirishni avtomatlashtirish. Reostatli ishga
tushirishni avtomatlashtirishdan asosiy maqsad ishga tushirish reostatini qismlarini
shunday chiqarib tashlashki, bunda yurg`azishdagi tok va momentlarni yuqori va
pastki miqdorlari berilgan qiymatlar chegarasida bo`lish kerak. Reostatli ishga
tushirishni avtomatlashtirish yoki tok, yoki vaqt, yoki tezlik, yoki yo`l bo`yicha
bo`lishi mumkin.
Yakor tezligi bo`yicha o`zgarmas tok dvigatelini ishga tushirib yuborishni
avtomatlashtirish. 11.2-rasmda parallel qo`zg`otishli dvigatelni tezlik bo`yicha
ishga tushirish sxemasi ko`rsatilgan. Yurg`azish reostati ikki pog`onaga ega. Ikki
tezlanish kontaktlarini g`altaklari 1У va 2У dvigatel yakor qisqichlariga ulangan.
G`altaklardagi kuchlanish yakor EYUKga proporsional. Kontaktlar ma`lum yakor
tezligiga tog`ri keladigan kuchlanishlarda ishga tushirishga moslangan bo`ladi.
“Yurg`” knopkasini ezib kontaktor L orqali yurg`azish reostati to`la kiritilgan
holda dvigatel yuqori tarmoqqa ulanadi. Dvigatel tezligi oshgan sari yakordagi
EYUK va kuchlanish orta boshlaydi.
11.2-rasm. O`zgarmas tok dvigatelini tezlik bo`yicha reostatli ishga tushirishni
avtomatlashtirilgan sxemasi.
Ma`lum tezlikda kontaktor 1У ishga tushadi va uni kontaktlari birinchi pog`ona
reostani tutashtiradi. Keyingi tezlikni oshishida kontaktor 2У ishga tushib uni
kontaktlari reostatni ikkinchi pog`onasini tutashtiradi.
Sinxron dvigatelni avtomaik ishga tushirib yuborish. 11.3-rasmda sinxron
dvigatelni asinxronli ishga tushirib yuborish sxemasi ko`rsatilgan.
11.3-rasm. Sinxron dvigatelni asinxronli ishga tushirib yuborish sxemasi.
“Yurg`” knopkasi ezilishi bilan kontaktor L stator cho`lg`amini tarmoqqa
ulaydi.
Rotorga joylashtirilgan maxsus “oy katak” tipidagi cho`g`am evaziga rotor
aylana boshlaydi. Razryadlovchi rezistorga ulangan rotor cho`lg`amlarida
aylanuvchi maydon avvaliga katta EYUK induksiyalaydi (chastotasi tarmoq
chastotasiga teng bo`lgan). Bu zanjirda kechikish bilan kontakt L ulanadi. (bu
vaqtda RN kontakti ochiq) Rotor tezligi sinxron tezlikka yaqinlashganda (sirpanish
koeffisienti
) RN relesi yakori qaytib kontaktor B zanjirdagi RN kontaktni
ulaydi. U razryadlovchi resistor R ni uzib rotorni qo`zg`atish cho`lg`amini
o`zgarmas tok manbaiga ulab qo`yadi. Dvigatel sinxronizmga kirib sinxron
dvigatel kabi ishlay boshlaydi.
Dvigatellarni dinamik jadal to`xtatishni avtomatlashtirish tezlik yoki vaqt
bo`yicha bo`lishi mumkin.
O`zgarmas tok dvigatelini tezlik bo`yicha jadal to`xtatishni ko`rib chiqamiz
(11.4-rasm).
11.4-rasm O`zgarmas tok dvigatelini dinamik jadal to`xtatishni
avtomatlashtirish sxemasi.
“To`xt” knopkasi bosilishi bilan g`altak L uziladi va u yakor zanjiridagi kuch
kontakti L ni ajratadi va u dinamik jadal to`xtatish relesi RT zanjirdagi blok
kontakti ulaydi. Natijada u to`xtatish rezistori R yakorni ulovchi to`xtaish
kontaktorini ulaydi. Yakor tezligi va EYUK kamayadi. Dvigatel to`xtaydi va yana
ishga tushishga tayyor holga keladi.
Qadam elektrodvigatellari uchun ham quyida keltirilgan sxemalarni qo`llab
ishga tushirish, jadak to`xtatish, teskariga aylantirish va boshqa operasiyalarni
amalgam oshirish mumkin.
%
5
S
| 