182
MARKAZIY OSIYO DAVLATLARINING ENERGETIK SIYOSATI
Kasimov Akmaljon Naimovich
(Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti magistranti)
+998909779992
a.kasimov@outlook.com
Annotatsiya
Ushbu tadqiqotning diqqat markazida Markaziy Osiyo davlatlari:
Qozogʻiston, Tojikiston, Turkmaniston, Oʻzbekiston va Qirgʻizistonning energetik
siyosatining
shakllanishi, bugungi holati va istiqbollari yotadi. Shuningdek,
Markaziy Osiyo mamlakatlari energiya resurslarini jahon bozorlariga olib chiqish
bo‘yicha mintaqadagi hamkorlikning jihatlarini aniqlash alohida qiziqish uyg‘otadi.
Kalit so'zlar: Markaziy Osiyo,
uglevodorodlar, energetik infratuzilmalar,
energetik siyosat, atom energetikasi.
Hozirgi vaqtda Markaziy Osiyoning energetika xavfsizligi muammosi
atrofida bir qancha umumiy masalalar mavjud. Mintaqada energiyaga bo'lgan talab
doimiy ravishda o'sib bormoqda va ba'zi prognozlar kelgusi yigirma yil ichida bu
ko'rsatkich 60% dan 80% gacha oshishi mumkinligini ko'rsatmoqda.
Mamlakatlar
bu muammoni mavjud energetika inshootlarini qayta tiklash va yangilarini qurish
orqali hal qilishni rejalashtirmoqda. Biroq, bu niyatlar ko'plab iqtisodiy va tashkiliy
to'siqlarga duch keladi.
Markaziy Osiyo davlatlarida mustaqillikning ilk 20 yilligida olib borilgan
energetik siyosatning, hozirgi kunga kelib tubdan isloh
qilinayotgani va mazkur
islohotlarning natijasi o’laroq energetika sohasining modernizatsiyasi yo’lidagi
asosiy munozaralarni, tahdidlarni va muammolarni ilmiy jihatdan o’rganishga
bo’lgan talab oshib bormoqdi.
183
Oxirgi 10 yillikda Markaziy Osiyoda energetik resurslarga bo’lgan talabning
keskin oshishi, mintaqada energetik xavfsizlikni ta’minlashning IES va GESlardan
tashqari boshqa turlarini tadbiq etish bo’yicha amaliy harakatlar olib borilmoqda.
Xususan, mintaqa yashil energiyadan (qayta tiklanuvchi energiya) foydalanishda
ulkan tabiiy va geografik imkoniyatlarga ega bo’lib, mazkur imkoniyatlardan
foydalanish darajasi pastligicha qolmoqda. Energetik resurslarga oshirib borayotgan
talab va qayta tiklanmaydigan energetik resurslarning tugab borayotganini hisobga
olib, energetik siyosatda qayta tiklanadigan resurlardan foydalanish masalasini eng
yuqori darajaga ko’tarish maqsadida jamoatchilik e’tiborini
jalb qilish muhim va
dolzarb masaladir.
Bugungi kunda mintaqadagi energetika siyosatidagi eng muhim va bahsli
masalalardan biri bu Atom energiyasidan foydalanish masalasidir. Markaziy Osiyo
mintaqasi uran qazib chiqarish bo’yicha dunyoda birinchi o’rinni egallaydi. Mazkur
faktor mintaqadagi energiya tanqisligi masalasi bilan uyg’unlashib, davlatlarni,
mintaqada AES qurish bo’yicha qilinayotgan takliflarga jiddiy e’tibor qaratishiga
undamoqda. Bu masalada Qozog’iston va O’zbekistonda AES qurish yo’lida ilk
amaliy qadamlar qo’yilgan, xususan atomshunoslik va
yadroviy texnologiyalarni
rivojlantirish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar ishlab chiqilgan, fundamental
tadqiqotlar tajriba-konstruktorlik ishlari va innovasion ishlanmalar, ilg‘or
texnologiyalarni joriy etish loyihalari amalga oshirilmoqda.
Tojikiston va
Turkmanistonda bu masalada hech qanday tashabbuslar qilinmagan, lekin bu
davlatlar atomdan tinchlik yo’lida foydalanish dasturi negizida MAGATE tashkiloti
va Rosatom bilan doimiy muloqotlarni yo’lga qo’ygan. Uranga boy yana bir
Markaziy Osiyodagi davlat Qirg’izistonda esa atom energiyasiga
keskin qarshilik
kayfiyatini kuzatish mumkin, xususan, 2019-yildan Qirg’iziston parlamenti
mamlakat hududida uran qazib chiqarish ta’qiqlab qo’ygan.
34
Ko’rib turganimizdek,
bu masalada mintaqadagi har bir davlatning o’ziga xos, ba’zan bir biriga zid siyosati
34
Парламент Киргизии запретил добычу урана и тория в стране // Научный портал "Атомная энергия
2.0" - 2019. Электрон ресурс: https://www.atomic-energy.ru/news/2019/11/01/98764
