27-mavzu. Yuqori kuchlanishli ajratkichlar. Ularning tuzilishi va ishlash
tamoyili.
Reja:
Ajratgichlar va ularning vazifasi.
Ajratgichlar bilan bajariladigan ishlar.
Ajratgichlarning kontakt tizilari va pichoqlari.
Kalit so’zlar: Ajratgich, kontakt, pichoq, kamera, kontakt, tok, kuchlanish,
qutb, qayta ulash.
Ajratkichlar bu kontaktli kommutatsion apparat bo’lib, u toksiz va kichik tokli
elektr zanjirlarni ulash yoki uzish uchun xizmat qiladi.
Ajratkich xavfsizlikni
ta’minlash maqsadida uzilgan holatda kontaktlari orasida izolyatsiya oralig’iga ega
bo’ladi.
Remont ishlari paytida remont uchun chiqarilgan apparatning tok o’tkazuvchisi
va kuchlanish ostida qolgan tok o’tkazuvchi kismlar orasidagi ajratgich tomonidan
ko’rinadigan uzilish hosil qilinadi.
Ajratkichlar yordamida yuklama toklarini uzish mumkin emas,
chunki
ajratkichlarning kontakt tizimi yoy so’ndiruvchi qurilmaga ega emas, shuning uchun
yukklama toklarini noto’g’ri uzish hollarida turg’un yoy hosil bo’lib, bu hol
fazalararo q.t. ga va ishlayotgan shaxsning baxtsiz hodisaga uchrashiga olib kelishi
mumkin. Ajratkichni ishlatishdan oldin zanjir uzgich yordamida uzilgan bo’lishi
kerak.
Biroq elektroqurilmalarning sxemalarini soddalashtirish
uchun quyidagi
operatsiyalarni bajarishda ajratkichlarni ishlatish ruxsat etiladi:
elektr tarmog’ida yerga tutashish bo’lmasa, transformatorlarning neytrali va
yoy so’ndiruvchi g’altaklarini uzish va ulash;
shinalarning zaryad tokini va hamma kuchlanishlardagi
asbob-uskunalarni
(kondensatorlarning batareyalaridan tashqari) uzish va ulash;
10 kV va undan kichik kuchlanishdagi 15A gacha bo’lgan yuklama tokini ochiq
joyga o’rnatilgan uch qutbli ajratkich bilan uzish va ulash;
agar ajratkich past omli parallel zanjir (shina ulagich yoki aylanib o’tuvchi
Uzgich bilan) bilan ishonchli shuntlangan bo’lsa, u bilan operatsiyalarni bajarishga
ruxsat etiladi;
ajratkich va uzgichlar yordamida kuch transformatorlarining kichik
magnitlovchi tokini hamda havo va kabel liniyalarining zaryadlovchi tokini uzish va
ulash mumkin.
Ajratkich uzadigan tok uning konstruksiyasi (pichoqlarining
gorizontal,
vertikal joylashuvi) ga, qutblari orasidagi oraliqqa,
qurilmaning nominal
kuchlanishiga bog’liq bo’lganligi uchun, bunday operatsiyalarga instruksiya va
direktiv ko’rsatmalar orqali ruxsat beriladi.
Agar zanjirda ajratkich va uzgich bo’lsa, u holda magnitlovchi tok va zaryad
toklarini uzish va ulashda, shu operatsiyalarni tez bajaradigan prujinali yuritmaga
ega bo’lgan uzgichdan foydalanish lozim.
57-rasm. Gorizontal-aylanuvchi RND 3-2-110/2000 tipidagi ajratkich: a-
ajratkich ulangan holatda; 1-rama; 2-tayanch izolyator; 3-shinadagi ulovchi uchlik;
4-elastik bog’lama; 5-
lamelli bosh pichoq; 7-yerga tutashtirpuvchi pichoqlar; 8-
yuritmaga keladigan tortqi; 9-yuritma; b-110 kV li ORU ga o’rnatilgan ajratkichning
uzilgan holati.
Ajratkichlar elektroqurilmalarning sxemalarida
muhim axamiyatga ega,
ularning
ishonchli ishlashiga qarab butun elektroqurilma ham ishonchli ishlaydi, shu
sababli ularga kuyidagi talablar qo’yiladi:
havoda ko’rinadigan
uzilish hosil qilishi, bu holning elektr mustahkamligi
maksimal impuls kuchlanishiga mos kelishi kerak;
q.t. toklari oqib o’tganida elektrodinamik va termik turg’un bo’lishi; o’z-
o’zidan uzilib (o’chib) qolmasligi eng noqulay ish sharoitlarida (muzlash, qor,
shamol va shu kabilar) aniq uzish va ulash imkonini berishi lozim.
Ajratkichlar qutblarining soniga qarab bir va uchqutbli, qurilma turiga qarab
- ichki
va tashqi qurilmalar uchun, konstruksiyasi bo’yicha - kesuvchi,
aylanma, g’ildirovchi va osma tiplarda bo’ladi. O’rnatilish usuliga qarab pichoqlar
vertikal va gorizontal joylashgan ajratkichlarga bo’linadi.
Sinov savollari
Ajratgichlar nima uchun ko’rinadigan uzilish hosil qilishi lozim.
Ajratgichlarning kontakt tizimiga qo’yilgan talablarni izohlang.
Ajratgichlar qutblar soniga ko’ra nechaga bo’linadi?.
Foydalanilgan adabiyotlar.
Allaev Q.R., Siddiqov I.X., Hakimov M.H., Ibragimov R.I., Siddiqov O.I.,
Shamsutdinov H.F. «Stansiya va podstansiyalarning elektr qismi».-O’quv
qo’llanma, T.: Cho’lpon nomidagi NMIU, 2014. 304 b.
Рожкова Л.Д. Карнеева Л.К. Чиркова Т.В. «Электрооборудование
электрических станций и подстанций» 4-издания –М.: Издательский центр
«Академия», 2007.
Steven W. Blume, Electric power system basics, 2007.