• Yorug`lik tezligi, nisbiylik nazariyasining asosiy prinsiplari. Nisbiylik nazariyasining matematik asoslari.
  • 5- ma`ruza Nisbiylik nazariyasi prinsiplari. Ma`ruza rejasi




    Download 175.59 Kb.
    Pdf ko'rish
    bet1/5
    Sana24.01.2023
    Hajmi175.59 Kb.
    #39295
      1   2   3   4   5
    Bog'liq
    Rt6y0n8SlExWb4TKqShswhEgXosWrFSBrtn5OwfD
    9- класс sinf olimpiada test (1), iot 3, iot 4, Hamkorlikdagi O, Hirschsprung


    5- Ma`ruza 
    Nisbiylik nazariyasi 
    prinsiplari. 
    Ma`ruza rejasi: 
     
     
    Nisbiylik nazariyasining 
    prinsiplari. Efir 
    tushunchasi. 
    Maykelson Morli tajribasi. 
    Yorug`lik tezligi, nisbiylik nazariyasining asosiy 
    prinsiplari. 
    Nisbiylik nazariyasining matematik asoslari.
     
    NISBIYLIK NAZARIYASI ELEMENTLARI. 
    XIX asr oxirlariga kelib fizika fani juda katta 
    qiyinchiliklarga duch keldi. Shu davrgacha klassik mexanika 
    (Nyuton mexanikasi) qonunlari barcha inersdal sanoq 
    sistemalari uchun bajarilar va mexanik hodisalarni tushuntira 
    olar edi. Shuningdek Maksvellning elektromagnit nazariyasi 
    ishonchli tarzda asoslangan bo`lib, yorug'lik va uning ayrim 
    fizik xossalari shu tenglama yordamida tushuntirilar edi. 
    Elektromagnit to`lqinning tarqalish nazariyasida « EFIRi »ning 
    bo`lishi shart deb qaralar edi. Maksvell tenglamalari efirga 
    nisbatan tinch turgan sanoq sistemasi uchun bajariladi, deb 
    qaraladi. Bu tenglamalar Nyuton qonunlariga nisbatan alohida 
    afzallikka ega bo'lgan sanoq sistemasini talab qilardi. 
    Elektromagnit 
    hodisalarni 
    mexanik 
    tushuntirish 
    katta 
    qiyinchiliklarni yuzaga keltirdi. Eksperimental faktlarni 
    asoslash uchun ba'zi olimlar elektromagnit to'lqinni uzatuvchi
    «EFIR»; moddiy jism «masalan Yer »bilan birgalikda ilashinib 
    harakatlanadi, deb hisoblasa, boshqalar moddiy jism efirga 
    nisbatan harakat qiladi-yu, dunyo « EFIRi » esa mutlaqo tinch 
    turadi, deb hisoblashdi. Uchinchi guruhdagi olimlar esa 


    «EFIR» moddiy jismga bir oz ilashib , ya'ni uning tezligidan 
    kamroq tezlik bilan harakat qiladi, deb qarashdi. 
    1887 yilda Klivlenddagi Keys universiteti laboratoriyasi 
    podvalida ximiya o`qituvchisi Edvard Vilyam Morli bilan 
    birgalikda Maykelson tutib bo`lmayotgan efir shamolini 
    aniqlash uchun ikkinchi, kattaroq aniqlikka ega bo'lgan 
    tajribasini o'tkazdi. Boshqa fiziklar ham shu kabi tajribalar 
    o
    `
    tkazishdi. Eng katta aniqlikka ega bo'lgan tajribalarni 1960 yili 
    Chalz Tauns Kolumbiya universitetida o'tkazdi. Uning asbobi 
    o'ta sezgir (molekulalar tebranishiga asoslangan "atom 
    soatlari" mazerdan foydalangan). Xattoki, Yer agarda hozirgi 
    harakat tezligining 10
    3
    dan bir qismicha tezlik bilan. Lekin 
    Maykelson va Morli tajribasida ham, Tauns tajribasida ham efir 
    shamolining izi ham sezilmagan. 
    Maykelson-Morli 
    tajribasi 
    kutilmaganda 
    Maksvell 
    nazariyasini og'ir ahvoldan, nisbiylik prinsipiga bo'ysunmaslik 
    aybidan 
    qutqazib 
    qoladi. 
    Yorug'lik 
    tezligi 
    faqatgina 
    manbagagina emas, xattoki kuzatuvchiga ham bog'liq emas 
    ekan. Shunday qilib, elektromagnit maydon tenglamalari 
    koeffitsientlari doimiy bo'lib qoldi. Lekin bundan fizikada holat 
    yaxshilanmadi. Chunki endi Galileyning nisbiylik prinsipini o'zi 
    zarba ostida qolayotgan edi. Haqiqatdan ham, Galileyning 
    nisbiylik prinsipi har qanday tezlik nisbiy deb da'vo qiladi. 
    Fiziklar avvaliga Maykel-Morli tajribasining salbiy natijasidan 
    taajublanib turli yo'llar bilan Galileyning klassik nisbiylik 
    prinsipi doirasida bu tajriba natijalarini tushuntirib, efir 
    shamoli nazariyasini qutqarishga harakat qilishdi. Efirning 
    turli-tuman modellari taklif qilindi. Efir nazariyachilarining 
    turlicha nuqtai nazarlari bir-biridan keskin farqlanib turadigan 
    quyidagi ikki nazariyada o'z aksini topadi.
     

    Download 175.59 Kb.
      1   2   3   4   5




    Download 175.59 Kb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    5- ma`ruza Nisbiylik nazariyasi prinsiplari. Ma`ruza rejasi

    Download 175.59 Kb.
    Pdf ko'rish