7-Ma’ruza: Axborot tizimlari va ularning boshqarishdagi axamiyati.
Reja:
1.
Axborot tizimlari haqidagi tushuncha, Axborot tizimlarining tuzilishi. Tizimni
rivojlantirish uchun kо‘rsatmalarni aniqlash.
2.
Axborot tizimlarining sinflanishi.
3.
Axborot tizimlarining tuzilishi va ta’minlovchi qismlari
4.
Axborot tizimlarini loyihalash va uni qurish usullari. Axborot tizimlarining hayot
sikli modellari.
Tayanch iboralar: tizim,axborot, obyekt, aloqa, rekvizit,mavxum, maxfiy, xususiyat, tashqi
muhit, axborot tizimi, foydalanuvchi, tashkiliy murakkablik, maqsadga qaratilganlik, tizimning
tarkiblashganligi, tizimning bо‘linishi, tizimlar tasnifi, tasniflash sun’iy tizimlar, tabiiy tizimlar,
tashkiliy tizimlar.
1.Axborot tizimlari haqidagi tushuncha
Tizim - bu umumiy maqsadga erishish yо‘lida о‘zaro ta’sir etuvchi
bir qator elementlar
tо‘plamidir. Tizim» deganda bir vaqtning о‘zida ham yagona yaxlit deb qaraladigan har qanday
obyekt, ham qо‘yilgan maqsadlarga erishish manfaatlarida birlashtirilgan turli elementlar majmui
tushuniladi.
Siz har kungi faoliyatingizda kо‘pgina tizimlarni kuzatasiz foydalanasiz va ular bilan о‘zaro
aloqada bо‘lasiz. Avtomobil yо‘llari tarmog‘ini boshqarasiz biron bir manzilga yetib borish
maqsadida. Energiyani tejash, isitish va sovutish tizimlarini boshqarish
uchun dasturlashtirilgan
termostatdan foydalanasiz. Ish haqingizni hisoblash uchun о‘nlik sanoq sistemasidan foydalanasiz
Shuningdek, kompaniyalar tizimlarning kо‘p turlaridan foydalanishadi. Billing tizimi xarajatlarni
yuborish va mijozlardan kelgan tо‘lovlarni qabul qilish tizimi hisoblanadi. Tо‘lov tizimi orqali
ishchilar tо‘lov cheklarini oladilar. Ishlab chiqarish tizimi sotib oladigan mijozlarga mahsulotlar ishlab
chiqaradi. Inventarizatsiya tizimi omborlarda buyumlarni rо‘yxatga oladi va mavjudligini qayd etadi.
Kо‘pincha bunday tizimlar axborot tizimini tashkil qiladi.
Tizimini rivojlantirish bо‘yicha ba’zi chora tadbirlar bir vaqtning о‘zida amalga oshishi mumkin.
Boshqalari izchil amalga oshiriladi. Axborot tizimining turi va murakkabligiga qarab, har bir faoliyat
davri bir tizimdan boshqa tizimga о‘zgaradi. Ba’zi hollarda, ba’zi faoliyatlar turi butunlay tashlab
ketiladi. «Tizim» ni aniqlashga quyidagi atamalar kiradi; «obyektlar», «aloqalar», «xususiyatlar».
Obyektlar- tizimning bir bо‘lagi yoki komponentlari bо‘lib, jismoniy, matematik о‘zgaruvchan
tenglamalar,
qoida va qonunlar, texnologik jarayonlar, axborot jarayonlari, ishlab chiqarish
bо‘linmalari kabi kо‘plab cheklanmagan qismlarga ega.
Xususiyatlar- bu obyektning sifatini ifodalovchi parametrlardir. Xususiyat tizimning ma’lum bir
о‘lchamga ega obyektlarini bittalab miqdoriy jihatdan bayon etishi imkonini beradi.
Obyektlarning
xususiyatlari tizim harakati natijasida о‘zgarishi mumkin.
Aloqalarobyekt va ularning xususiyatlarini tizim jarayonida yagona yaxlitlikka birlashtiradi.
Bunda barcha tizim elementlarining kenja tizimlari va tizimlar о‘rtasida aloqa bо‘lishi nazarda tutiladi.
Ayrim umumiy qonuniyatlar, qoidalar yoki tamoyillar bilan birlashuvchilar о‘rtasida aloqaning
mavjud bо‘lishi tizimning asosiy tushunchasi sanaladi. Boshqalar bilan biror-bir aloqaga eta
bо‘lmagan element kо‘rib chiqilayotgan tizimga kirmaydi. Tizimning
xususiyatlari quyidagilar
sanaladi: elementlar murakkabligi, maqsadga qaratilganligi, turli-tumanligi hamda ular tabiati,
tarkiblashganligi, bо‘linishligidir.
Tizimlar tarkibi asosiy maqsadlariga kо‘ra farqlanadi.