|
Arxitetura Bu "Arxitektura"
|
| Sana | 04.03.2024 | | Hajmi | 0.74 Mb. | | #166657 |
Bog'liq lesson 2, 1-1, 30, shamchalar, kONSALTING BIZNESI HAQIDA, keng polasali isdn arxitekturasi, Nur o\'tkazuvchi optik tolalar, unsinoy ustoz1, 26, 23, 2, 17, 4, 1711990246
Mavzu:Arxitektura Va Amalga Oshirish Tamoyillari
Reja:
Arxitetura Bu
"Arxitektura" Va "Arxitektura" Tushunchalari O'rtasidagi Farq
Oʻzbekiston Meʼmorligi
Arxitektura - bu binolar va inshootlarni (jumladan, ularning majmualarini) qurish, loyihalash san'ati va fanidir, shuningdek, inson hayoti uchun fazoviy muhitni yaratuvchi binolar va inshootlarning yig'indisi va faoliyat. Arxitektura odamlarning hayoti va faoliyati uchun zarur bo'lgan, ularning intilishlari, shuningdek, zamonaviy texnik imkoniyatlari, estetik va badiiy qarashlari bilan mos keladigan moddiy jihatdan tashkil etilgan muhitni yaratadi .
Arxitekturada ob'ektlarning funksional (maqsad, foyda), texnik (kuch, chidamlilik), estetik (go'zallik) xususiyatlari va ularning badiiy va majoziy ma'nosi o'zaro bog'liqdir.
O'xshash etimologiyaga ega, ammo sinonim bo'lmagan tegishli atamalar: arxitektonika, tektonika.
Arxitekturaning san'at sifatidagi badiiy ma'nosi va o'ziga xosligi klassik Vitruviy triadasi: kuch, foydalilik, go'zallik (lotin: Firmitas, Utilitas, Venustas) tomonidan eng yaxshi ifodalangan. Keyinchalik, bu formula juda keng talqin qilina boshladi - uchta dunyo yoki me'mor shug'ullanadigan uchta "shohlik" .
Qadimgi Rim me'mori Vitruviy oltita "arxitektura komponenti" ni nomlagan:
tayinlash (tizim yoki tartib; yunon taksilari), zamonaviy kompozitsiya nazariyasida "qurilish" tushunchasiga yaqin;
go'zallik (bezatish);
mutanosiblik (proporsionallik);
tejash (hisoblash);
evritmiya (muvozanat);
taqsimoti, yoki binolarning qulay joylashuvi.
Arxitektura asarlari ko'pincha san'at asarlari, madaniy yoki siyosiy ramzlar sifatida qabul qilinadi. Tarixiy tsivilizatsiyalar arxitektura yutuqlari bilan ajralib turadi.
Arxitektura jamiyatning hayotiy funktsiyalarini bajarishga imkon beradi, shu bilan birga hayotiy jarayonlarni boshqaradi. Biroq, arxitektura odamlarning imkoniyatlari va ehtiyojlariga mos ravishda yaratiladi.
Kosmos bilan ishlash mavzusi butun aholi punktini tashkil etishdir. Bu vazifa ijtimoiy-iqtisodiy, qurilish-texnikaviy, arxitektura, badiiy, sanitariya-gigiyena muammolari majmuasini qamrab oluvchi alohida soha — shaharsozlikga aylandi. Xuddi shu sababdan ham shaharsozlikni bilmagan holda arxitektura inshootiga to‘g‘ri baho berish qiyin.
Arxitektura sohasidagi eng yuqori xalqaro mukofotlardan biri har yili arxitektura sohasidagi eng yuksak yutuqlar uchun beriladigan Pritsker mukofotidir.
1996-yilda Barselonada boʻlib oʻtgan Xalqaro meʼmorlar ittifoqi (UIA) yigirmanchi Bosh assambleyasining qaroriga koʻra, har yili oktyabr oyining birinchi dushanbasida meʼmorlar va meʼmoriy durdonalarni biluvchilarning xalqaro kasb bayrami – Butunjahon arxitektura kuni nishonlanadi. Polsha orqali ruscha "arxitektura" so'zi. Arxitektura qadimgi yunon tilidan olingan. architketōn — bosh quruvchi; ἀrōē + tĭkĽn - duradgor (eski rus me'mori); lat. me'mor). Shuning uchun rus tilida "arxitekton" duradgorlar (yog'och quruvchilar) artelining boshlig'iga atalgan, shuningdek eskirgan: me'mor, alchitechtur. Quruvchi-masonlarning boshlig'i boshqacha nomlangan: me'mor (Qadimgi rus zdachii, zd dan - "tosh devor"; zdat - yoğurma, maydalash, loy bilan qoplash, mustahkamlash . Qadimgi zdati fe'li chambarchas bog'liq. Bu so'zga - qurish, yaratish.Dastavval faqat tosh konstruktsiya arxitektura deb atalgan.Xronikalarda odatda "yaratilgan" tushunchasi umumiy bo'lgan - tosh bino qurgan va yog'ochdan "qo'ygan".
Vaqt o'tishi bilan, qadimgi rus me'morlari va G'arbiy Evropa qurilish an'analari o'rtasidagi aloqalarning mustahkamlanishi natijasida lotincha "me'mor" so'zi o'zining asl ma'nosini o'zgartirib, duradgorlikni emas, balki Evropaning "o'rganish", ilg'or qurilish fanini "yilda" anglata boshladi. yevropacha uslubda”, keyin “arxitektura” so‘zi boshqa ma’noga ega bo‘ldi. U milliy an'analarda rus me'morchiligini belgilashni boshladi. Shunday qilib, masalan, "rus yog'och me'morchiligi" ning umumiy qabul qilingan ta'rifi (garchi etimologik jihatdan bu bo'lishi kerak: arxitektura), unda endi hech qanday qarama-qarshilik ko'rinmaydi.
Ajoyib nemis arxitektori va nazariyotchisi Gotfrid Semperning asl terminologiyasida log ramkasi tektonik shakllanish natijasidir, devorchilik esa stereotomikdir (qadimgi yunoncha stenosos - qattiq, kuchli va qadimgi yunoncha tmok - kesish, kesma. ). Oʻzbekiston meʼmorligi juda qadimiyligi, turli-tuman meʼmoriy yodgorliklari, yuksak nafosat mujassami boʻlgan mahobatli osori-atiqalari bilan diqqat-eʼtiborni tortadi. Amudaryo va Sirdaryo oraligʻidagi eng qadimgi madaniyat markazlari hozirgacha arxeologik yodgorliklar qaʼridan ajoyib meʼmoriy xazinani namoyish etmoqda (Sopollitepa, Qoʻyqirilgan qalʼa,Tuproqqalʼa, Afrosiyob, Varaxsha, Poykend,cQanqa kabi). Buxoro,Samarqand,Toshkent, Xiva, Shahrisabz, Termiz, Qoʻqon kabi koʻhna shaharlar oʻzining noyob meʼmoriy obidalari (Somoniylar maqbarasi, Magʻoki Attori, Chashmai Ayyub, Poyi Kalon majmui, Labi hovuz majmui, Samarqand Registoni, undagi Ulugʻbek madrasasi, Sherdor madrasasi, Tillakori masjid-madrasa va boshqalar) bilan dunyoga tanilgan. Oʻzbekiston meʼmorligi taraqqiyoti davrlari ichida tarixan eng ajoyibi Amir Temur va Temuriylar davri bilan uzviy bogʻliq boʻlib, uni Uygʻonish — Sharq Renessansi sifatida taʼriflash odat boʻlib qolgan, "yer yuzining sayqali" Samarqand, "bilim va odob gumbazi" Kesh — Shahrisabz shaharlari, ayniqsa Amir Temur saʼy-ehtimoli, meʼmoriy vayu-yati (valiylikning koʻpligi) va karomati tufayli tubdan qayta qurildi. Oqsaroy, Koʻksaroy koʻshklari, Dor us-Siyodat madrasasi, Koʻk gumbaz, Jomeʼ masjid kabi mahobatli va hashamatli binolar qad koʻtardi. Shohizinda kabi meʼmoriy nekropol bunyod boʻldi. Koʻhna Kesh gullab yashnagan meʼmoriy bogʻistonga aylangani uchun Shahrisabz nomi bilan ulugʻlandi. Samarqand atrofida paydo boʻlgan marjon bogʻlar halqasi toʻrida Dilkusho koʻshki — Ishratxona, Chilustun koʻshki, kichik Oqsaroy koʻshki kabi xushbichim binolar, bir-biridan goʻzal Bogʻi Dilkusho, Bogʻi Naqshi Jahon, Bogʻi Shamol, Bogʻi Chinor kabi bogʻlar umuman meʼmoriy bogʻsozlik sanʼati ravnaqiga asos soldi. Hindistonga haqiqiy bogʻsozlik sanʼati temuriyzoda Zahiriddin Bobur bilan kirib kelganini hind sanʼatshunoslari eʼtirof etishadi. Hatto oʻrta asrlardagi Yevropa bogʻ-parklariga temuriy bogʻlari taʼsiri borligi sir emas. Xuddi shu davrda meʼmorlik bilan bogʻliq ilm-fan risolalari yaratilgani eʼtiborni tortadi. Agar Muhammad Xorazmiy, Abu Nasr Forobiy, Birjondiy kabi allomalar asarlarida meʼmorlikdagi garmoniyaga oid jihatlar matn orqali asoslangan boʻlsa, Ulugʻbek atrofidagi olimlar faqat astronomiyaga doir tadqiqotlar bilan cheklanmay, meʼmorlikka doir risolalar yozishgan, bogʻsozlik haqida dasturilamal yaratilgan. XVI asrda Buxorodagi xalq meʼmorlari dastxati bilan yaratilgan nodir meʼmoriy chizmalar saqlangan (OʻzFASHI fondida). Hozirgi zamon meʼmorligida keng qoʻllanilayotgan modul tizimi oʻzbek meʼmorligida miqyos nomi bilan qadimdan maʼlum.
Oʻzbekiston meʼmorligi tarixini oʻrganish yoʻlida anchagina samarali tadqiqotlar bajarildi. Ayniqsa, meʼmorlik bunyodkori xalq meʼmorlari ijodini oʻrganish natijasida qadim zamonlardayoq unut boʻlgan baʼzi meʼmoriy qonun-qoidalar siru-asrori ochildi. Hatto uzoq Misrdagi piramida ehromlar loyihasi haqidagi keyingi ikki asr davomida olimlar bahs etib kelayotgan muammo oʻzbek xalq meʼmorlari amalida saqlanib qolgan meʼmoriy alqonun-ulgutarh orqali oson yechimini topdi.
Oʻzbekiston meʼmorligining asrlar davomida avloddan-avlodga oʻtib kelayotgan anʼanalari, qonun-qoidalari XIX asr — XX asr boshlaridagi mustamlaka davrida keskin zarbaga uchradi. Meʼmorlik ijodkorlari maʼmuriyat talabi ostida ishlashga majbur boʻldi. Meʼmorlikda baʼzi yangiliklar qatori qorishiq (eklektika), turli uslublar (rus, yevropa va boshqalar) kirib kelayotgan kapitalistik talablar bilan hamohang boʻldi.
Xalq meʼmorligi ikkinchi keskin zarbaga Sovet tuzumi davrida uchradi. Meʼmorlik davlat monopoliyasiga uchragani uchun meʼmorlar ijodi va tashabbusi tamoman inkor etilgani natijasida joylardagi yirik qurilishlar, ayniqsa, shaxsiy binokorlik cheklab qoʻyildi, oqibatda tajribali xalq meʼmorlari oddiy quruvchi, hatto mardikor darajasiga tushib qoldi. Meʼmorlik ijodi Moskva normativlari asosida bajarilishi milliy meʼmorlikni soʻndirib qoʻydi. "Shaklan milliy, mazmunan sotsialistik arxitektura" shiori XX asrning 2-yarmidan boshlab baʼzi ijodiy izlanishlarga yoʻl ochdi (Alisher Navoiy teatri, Muqimiy teatri binolari kabi). Oʻsha davrda yaratilgan diqqatga sazovor binolarda xalq ustalari ishtiroki bilan ijobiy natijalarga erishildi.
Mustaqil Oʻzbekiston meʼmorlik sohasida toʻgʻon boʻlgan gʻayri talablarga barham berdi, meʼmorlik ravnaqi uchun keng ijod ufqi ochildi. Toshkent va Samarqandda maxsus Arxitektura-qurilish institutlari malakali meʼmorlar tayyorlab bermoqda. Maxsus oʻquv yurtlarida rassom, haykaltarosh, ganchkor, naqqosh kabi mutaxassislar tayyorlanadi. Oʻzbekiston meʼmorligi keyingi oʻn yillik (1991—2001) ichida katta yutuqlarga erishdi. Ayniqsa, poytaxt Toshkent qiyofasi oʻzgarib, yanada obod boʻldi, mahobatli binolar qad koʻtardi (Turkiston saroyi, Oqsaroy, Toshkent hokimiyati, Oliy majlis binolari, Oʻzbek milliy teatri rekonstruksiyasi, Oʻzbekiston konservatoriyasining yangi binosi, Temuriylar tarixi davlat muzeyi, Amir Temur va Alisher Navoiy haykallari va h.k
|
| |
