“Azərbaycan Elmi-Tədqiqat və Layihə-Axtarış Energetika İnstitutu” mmc

HYlli: birinci qrup CT çn

µ §=0.023 min kVt*saat;

NmunY: DYqiqlik sinfi 0,5 vY CT-nun ekvivalent cYrYyan yklYnmYsi 0,5 olan gYrginliyi 110 kV vY nominal cYrYyan© 1000 A olan çncqrup CT çn yanvar ay© YrzindY EE itkilYrini hesablay©n.

HYlli: çncqrup CT çn

µ §min kVt*saat.

GT-nin ndYki aktiv gc itkilYri µ § YsasYn maqnit nvYsindYki gc itkilYrindYn ibarYtdir. HYmin itkilYr nominal gYrginlik artd©qca art©r.

GT-nin normalaｺd©r©lm©ｺ ikinci tYrYf ykµ § hYm輅nin nominal gYrginliyindYn vY onun dYqiqlik sinfindYn as©l©d©r.

GYrginliyi 20 kV-dan az olan GT ndYki aktiv gc itkilYri dYqiqlik sinfindYn as©l© olaraq xYtti xarakter daｺ©y©r.

burada µ §- GT 1 dYqiqlik sinfi çn normalaｺd©r©lm©ｺ ikinci tYrYf yk Daha yksYk nominal gYrginlikli GT çn

µ § qiymYtlYri mxtYlif gYrginlikli GT çn aｺadak© cYdvYldY gtYrilmiｺdir:

GT-dY cYmi elektrik enerjisi itkilYri min.kVt.saatla aｺadak© formula ilY tYyin olunur:

- gYrginliyi 20 kV-dan az olan GT çn
µ § (2.24)
- gYrginliyi 20 kV-dan 輟x olan GT çn
µ § (2.25)
Elektrik sayclar© daxil olmaqla 錮 gYrginlik vY rYn transformatorlar©nda vY onlar©n ikinci drYlYrindY elektrik enerjisi itkilYrini mxtYlif gYrginlik sinifli 錮 transformatorlar©n© nYzYrY alaraq aｺada verilYn (ç fazaya hesablanm©ｺ) orta elektrik enerjisi itkilYrinY (kVt*saat/il) Ysaslanaraq mYyyYn edirlYr:
U, kV61035110150220330500CT-da 6060100300300300300300GT-da1301754006000900012000800015000

YksYk tezlikli mYhdudlaｺd©r©c© qurlarda itkilYr

YksYk tezlikli mhafizY qurlar© sabit rejimdY ki輅k gc istehlak edir, ona gY dY bu itkilYri yksz iｺ itkilYrinY aid edirlYr.

YksYk tezlikli mhafizY qurlar©nda gc itkilYri nominal cYrYyanda 0,14 ｨCdYn 40 kVt-a qYdYr dYyiｺir. YksYk tezlikli mhafizY qurlar©nda gc itkilYri vY digYr parametrlYr cYdvYl 2.1-dY verilmiｺdir.

CYdvYl 2.1. YksYk tezlikli mhafizY qurlar©n©n parametrlYri

Nominal cYrYyan, ﾀSYnaye tezliyindY induktivlik, mHnNominal cYrYyanda gc itkilYri, kVtMqavimYt, OmaL, Ymsal© m/mm21000,570,140,01400,442000,600,620,01550,484000,301,000,00630,206300,555,000,01260,3912500,548,500,00540,1720000,5816,000,00400,1320001,0323,000,00580,1840000,5240,000,00250,08

CYdvYldYki aktiv mqavimYtlYr pasport gtYricilYrinY YsasYn aｺadak© dsturla hesablanm©ｺd©r:

µ § (2.26)

burada µ §- yksYk tezlikli mhafizY qurlar©nda nominal Inom cYrYyan©nda gc itkilYridir (kVt).

YksYk tezlikli mhafizY vY HX bir fazas©nda birlYｺmY qurlar©nda itkilYr, (min kVt*saat) aｺadak© dsturla hesablana bilYr:

µ §
buradaµ §- hesabat drndY yksYk tezlikli mhafizYdY iｺ輅 cYrYyan©n mominal cYrYyana olan nisbYti, µ §- birlYｺmY qurlar©nda itkilYrdir.

NmunY:Yanvar ay©nda 220 kV-luq YS-da (iki faza) nominal cYrYyan© 1250 A olan yksYk tezlikli mhafizY qurlar©nda µ § yklYnmY Ymsal©nda EE itkilYrini hesablay©n

HYlli: CYdvYldYn µ §=8,5 kVt vY µ §= 0,063 kVt oldunu nYzYrY alsaq: µ §min kVt*saat.

ﾜ軫azal© reaktorlar qrupunda enerji itkilYri, (min kVt*saat) aｺadak© dsturdan tap©l©r:

µ §

burada Iiｺ vY ﾝnom mvafiq olaraq reaktorun maksimal iｺ輅 vY nominal cYrYyanlar©d©r.

µ §

9. Kondensator batareyalar©nda elektrik enerjisi itkilYri

Kondensator batareyalar©nda elektrik enerjisi itkilYrini (min kVt*s) aｺadak© ifadYlYrdYn biri ilY tYyin edirlYr [7]:
ΧWKB=ΧP0QKTK
ΧWKB=ΧP0WQ
burada ΧP0 -1000V-dan yuxar© gYrginlikli kondensatorlar çn 0,002 vY 1000V-a qYdYr gYrginlikli kondensatorlar çn 0,004 qYbul edilYn xsusi itkilYr, kVt-s/kVAr; Qk - batareyan©n malik oldu gc, kVAr; Tk - batareyan©n malik oldu gclY iｺlYdiyi ekvivalent saatlar©n say©; WQ - hesabat drYrzindY batareyan©n verdiyi reaktiv enerjidir.

Sinxron kompensatorda (SK) elektrik enerjisi itkilYri. Sinxron kompensatorda (SK) elektrik enerjisi itkilYrini (kVt*s) aｺadak© ifadY ilY tYyin edirlYr:

SK rejiminY ke輅rilmiｺ generatorda elektrik enerjisi itkilYri. SK rejiminY ke輅rilmiｺ generatorda elektrik enerjisi itkilYri (kVt*s) generatorun tipindYn vY iｺ ｺYraitindYn as©l©d©r. ﾝtkilYr turbinsiz turbo vY hidrogeneratorlar çn aｺadak© ifadY zrY tYyin edilY bilYr:

SK-da vY SK rejiminY ke輅rilmiｺ generatorlarda elektrik enerjisi itkilYrini aｺadak© ifadY ilY tYyin etmYk olar:

CYdvYl 2.2. Reaktiv gc mYnbYlYrinin xsusi istehlak©

10. Hava xYtlYrindY tac hadisYsindYn yaranan itkilYr

Eyni zamanda itkilYrin elY tYｺkiledicilYri var ki, hava ｺYraitindYn kYskin as©l©d©r. Bu itkilYrY birinci nbYdY tac itkilYrini aid etmYk olar ki, bu da mYftillYrin sYthindY elektrik sahYsinin qiymYtlYrinin bk intensivliyi ilY YlaqYdard©r.

MYftillYrin sYthindY elektrik sahYsinin intensivliyi iｺ輅 gYrginlik vY fazan©n konstruksiyas© ilY yanaｺ© mYftilin sYthindY x©nt©lar, Ytraf mhitin tYsirindYn dY as©l©d©r.

Tac itkilYrinin hesabat© zaman© hava ｺYraitini xarakterizY edYn tipik gtYricilYri kimi yaxｺ© hava, quru qar, yaｺ vY s©rs©ra nlYri qYbul olunmuｺdur.

ﾇirklYnmiｺ izolyatorun nYmlYnmYsi onun sYthindY ke輅rici mhit yarad©r ki, nYticYdY s©zma cYrYyan© xeyli art©r. Bu itkilYr YsasYn rtubYtli havada yaran©r (duman, ｺeh, yaｺ).

Bir s©ra ｺYbYkYlYrdY apar©lm©ｺ tYdqiqatlar gtYrir ki, s©zma cYrYyanlar© nYticYsindY mxtYlif gYrginlikli HX izolyatorlar©nda illik itkilYr  qiymYtinY gY tac itkilYri ilY mqayisY oluna bilYr. Bu zaman hYmin itkilYrin tYxminYn yar©s© 35 kV vY aｺa gYrginlikli ｺYbYkYlYrin pay©na dºr. Qeyd etmYk laz©md©r ki, s©zma cYrYyanlar© tac itkilYri kimi aktiv xarakterlidir, ona gY dY EE itkilYrinin bilavasitY tYrkib hissYlYrindYn biridir.

Tac hadisYsindYn yaranan itkilYr tac©n elektrik sahYsindY hYcmi yklYrin hYrYkYti ilY izah olunur. MYftillYrin yax©nl©nda gYrginliyin hYr periodunda cYrYyanlar©n yaranmas© vY yerdYyiｺmYsi havan©n q©zmas©na gYtirir vY itkilYrin yaranmas©na sYbYb olur.

Hava xYttindYki gYrginlik tac hadisYsinin baｺlanc gYrginliyindYn 輟x olduqda tac itkilYrinin kYskin artmas©na sYbYb olur. 春raf mhitin meteoroloji ｺYraiti hava xYttindY tac itkilYrinY YhYmiyyYtli tYsir edir. Yant©lar (yaｺ, qar, s©rs©ra, ｺeh, ｺaxta, buz baama vY s.) elektrik sahYsi intensivliyinin yerli art©m©na vY tac hadisYsindYn yaranan itkilYrin 輟xalmas©na gYtirir. Bu hadisY yerli taclanma adlan©r.

T瀋 hadisYsindYn yaranan aktiv gc itkilYrini HX gYrginliyinin sYviyyYsindYn as©l© olaraq aｺadak© dsturla hesablamaq olar:

µ §
burada µ § ｨC Unom gYrginliyindY tac hadisYsindYn yaranan xsusi itkilYr; â - qvvYtin st L ｨC xYttin uzunludur.

220 kV vY daha yksYk gYrginlikli hava xYtlYrindY tac itkilYrini nominal gYrginlikdYn vY hava ｺYraitindYn as©l© olaraq xsusi itkilYrY (µ §, kVt/km) YsasYn tYyin edirlYr.

DYqiq mYlumatlar olmad©qda tac itkilYrini hesablamaq çn cYdvYl 2.3-dYn istifadY etmYk tsiyY olunur:
CYdvYl 2.3 Tac hadisYsinin xsusi gc itkilYri
HX

gYrginliyi,

kV

Naqilin

qaryaｺq©rov220ASO-3001,16,115,932,03302xASO-3001,24,816,938,25003xASO-5001,24,315,647,27504xASO-6005,818,464,0138,911508xASO-30010,244,4122,1320,6

Enerjisistemin gYrginlik rejimlYrinin operativ idarY edilmYsindY, sat©lan EE maya dYyYrinin, HX f.i.Y. tYyin edilmYsindY bu xYtlYrdYki gc vY enerji itkilYri haqq©nda obyektiv mYlumatlar olmal©d©r.
µ §

Burada i- hava ｺYraitinin indeksidir, belY ki, i=1 s©rs©raya, i=2 qarl© havaya, i=3 yaｺl© havaya, i=4 yaxｺ© havaya uyn gYlir; li ｨC xYttin uzunlu; ti ｨC i-ci hava ｺYraitinin il YrzindY davametmY mddYtidir.

- 1-ci n rayonlar sYnaye vY tYbii mYnｺYli 輅rklYnmY mYnbYlYrinin tYsir zonas©na daxil olmayan meｺYlYr, tundra, bataql©qlar, duzlaｺmam©ｺ glYr;

- 2-ci n rayonlar - zYif duzlaｺm©ｺ torpaql© rayonlar vY kimyYvi gbrYlYrin vY YkinlYrin kimyYvi emal©n©n tYtbiq olundu rayonlar;

- 3-7-ci n rayonlar - mxtYlif intensivlikli sYnaye tipli 輅rklYnmY mYnbYlYrinin tYsiri zonas©ndak© rayonlar.

輅rklYnmY dYrYcYsinin sYviyyYsiMxtYlif gYrginlikli xYtlYr çn s©zma cYrYyanlar©n©n minimal yolunun nisbi qiymYtlYri6-35 kV110-220 kV330-750 kV1111211.141.0731.181.361.2941.371.611.6151.631.861.8661.842.212.2172.202.642.64

Atmosferin 輅rklYnmY dYrYcYsinin sYviyyYsindYn as©l© olaraq mxtYlif gYrginlikli xYtlYr çn zYncirdY izolyatorlar©n orta say© cYdvYl 2.5-dY verilmiｺdir

Bir izolyatorda ayr©lan gc aｺadak© dsturla tYyin olunur:

CYdvYl 2.5. Atmosferin 輅rklYnmY dYrYcYsinin sYviyyYsindYn as©l© olaraq mxtYlif gYrginlikli xYtlYr çn zYncirdY izolyatorlar©n orta say©

Atmosferin 輅rklYnmY dYrYcYsinin sYviyyYsiMxtYlif gYrginlikli xYtlYr çn zYncirdY izolyatorlar©n orta say©6102035110220330500111236121825211237151927311238162030411341020253552234102028406 2245122434497224615294059

Bir izolyatora dºYn gYrginliyin qiymYti cYdvYl 2.6-da verilmiｺdir.

dºYn gYrginliyin qiymYti, kV610203511022033050013.55.85.86.710.610.610.611.623.55.85.86.79.18.58.510.733.55.85.86.77.97.97.99.643.55.85.85.16.46.46.48.251.82.92.95.16.46.46.47.26 1.82.92.94.05.35.35.35.971.82.92.93.44.24.44.44.9

重Ybiyyatda izolyatorun mqavimYti haqq©nda verilmiｺ mYlumatlar bir-birindYn 輟x fYrqlidir vY atmosferin 輅rklYnmY sYviyyYsi ilY ba© deyildir.

Atmosferin 輅rklYnmY sYviyyYsindYn as©l© olaraq izolyatorun mqavimYtini hesablamaq çn aｺadak© dstur tsiyY olunur:

Bu dstura gY atmosferin 7-ci 輅rklYnmY dYrYcYli ｺYraitindY izolyatorlar©n normal iｺi 55 kOm-a, 2-ci 輅rklYnmY dYrYcYli ｺYraitindY isY 1130 kOm-a mvafiqdir.

ﾝzolyatorda gYrginliyin sYviyyYsi aｺadak© kimi tYyin edilir:
µ §
burada Unom-xYttin nominal gYrginliyi, Niz- fazada izolyatorlar©n say©d©r. Onda s©zma cYrYyanlar© ilY YlaqYdar izolyatorlarda EE itkilYrini aｺadak© dsturla hesablamaq olar:
µ § (2.29)
burada Tm-hesabat drndY rtubYtli havan©n (duman, ｺeh, yaｺ) davametmY mddYti, Nz- zYncirdY izolyatorlar©n say©d©r.

ﾝzolyator zYncirindY izolyatorlar©n say©n© tYyin edYndY nYzYrY almaq laz©md©r ki, hYr bir dayaqda ç YdYd izolyator zYnciri mcuddur. ﾇay ke輅dlYri, avtomobil, dYmir yolu ke輅dlYrindY qoｺa izolyator zYncirindYn istifadY olunur. MYsYlYn, 500 kV-luq anker dayanda 18 izolyator zYnciri (hYr fazada bir YdYd izolyator zYnciri) olur.

QiymYtlYndirmY hesabatlar© yerinY yetirYrkYn mxtYlif gYrginlikli hava xYtlYrindY 1 km-dY dayaqlar©n orta say©ndan istifadY etmYk olar. Bu halda izolyator zYncirlYrinin xsusi say©n© (nzYn) cYdvYl 2.7-yY YsasYn tYyin etmYk olar:
CYdvYl 2.7. MxtYlif gYrginlikli hava xYtlYrindY 1 km-dY dayaqlar©n orta say©
HX gYrginliyi, kV220110 35 20-6nzYn, YdYd/km9,8 12,9 23,4 46,8

Misal. Atmosferin 輅rklYnmY dYrYcYsinin 2-ci sYviyyYsinY uyn 110 vY 220 kV-luq 100 YdYd aral©q dayaqda (300 izolyator zYnciri) illik EE itkilYrini hesablamaq tYlYb olunur.

HYlli. (2.37) dsturuna YsasYn

µ § Î

µ § min.kVt.saat

Elektrik gcvY enerjisinin tranzit ax©nlar©ndan yaranan gc vY enerji itkilYrini aｺadak© kimi hesablamaq olar:

-retrospektiv verilYnlYrY gY (retrospektiv hesabatlar);

-perspektivY (ay, rb, il) proqnozlaｺd©r©lan verilYnlYrY gY (perspektiv hesabatlar).

Retrospektiv hesabatlar elektrik gcvY enerjisinin tranzit ax©nlar©ndan yaranan gc vY enerji itkilYrini ax©nlar©n faktiki qiymYtlYrinY gY tYyin etmYk vY bazar subyektlYrinY itkilYrY gY kompensasiyan©n hesablanmas© çn yerinY yetirilir.

Perspektiv hesabatlar elektrik gcvY enerjisinin tranzit ax©nlar©ndan yaranan gc vY enerji itkilYrini enerjisistemin iｺ rejimlYrini planlaｺd©rarkYn topdansat©ｺ bazar©n iｺtiraklar©na itkilYrin kompensasiyas©n©n qiymYtini nYzYrY almaq çn yerinY yetirilir.

Elektrik gcvY enerjisinin tranziti dedikdY elektrik gcvY enerjisinin bir enerjisistemdYn digYrinY çncenerjisistemin elektrik ｺYbYkYlYri ilY rlmYsi baｺa dºlr.

ﾖz ｺYbYkYlYrindYn elektrik gcvY enerjisinin tranzitini hYyata ke輅rYn subyekt tranziter (tranziter-enerjisistem) adlan©r.

Tranzit gc tranziter-enerjisistemin gcY gY defisit hal©nda tranziter vY qYbul edYn enerjisistem aras©nda mumi gc ax©n©na; tranziter-enerjisistemin art©q gcY malik oldu hal©nda tranziter vY gctranziterin ｺYbYkYsinY rYn enerjisistem aras©nda mumi gc ax©n©na bYrabYrdir.

Bu tYrifdYn ayd©n olur ki, tranzit gc iki qiymYtdYn, yYni al©nan vY verilYn gcn Yn ki輅yinY bYrabYrdir.

Tranzit gc itkilYrini tranziterin ｺYbYkYsindY tranzit gc rejimindY vY tranzit gc olmad©qda yk itkilYrinin fYrqi kimi tYyin edirlYr. Onlar©n hesablanmas© aｺadak© metodlarla yerinY yetirilY bilYr [7]:

-birbaｺa hesablama metodu: ｺYbYkYnin hesabat sxemi vY tele錮 sistemlYrindYn al©nan dynlYrin rejim parametrlYrinY gY hYr bir saat kYsiyindY orta gc itkilYri tYyin edilir vY hesabat drndY elektrik enerjisi itkilYri gc itkilYrinin cYmi kimi tYyin hesablan©r:

-gc (enerji) itkilYrinin normativ xarakteristikalar©na gY: tranziter ｺYbYkYsi rejimlYrinin variant hesablamalar© Ysas©nda tYyin olunan approksimasiyas©na gY itkilYrin gc (enerji) ax©nlar©ndan as©l©l©:

-tranzit gc (enerji) ax©nlar©n©n normativlYrinY gY: mvafiq tranzit ax©nlara mtYnasib olaraq

burada µ §- digYr tranzit ax©nlar 0 olduqda i-ci tranzitin yaratd© itkilYr, µ §isY n sayda µ §-nin cYmidir.

Tranzit ax©ndan (i-ci) yaranan nisbi itkilYri aｺadak© dsturla tYyin olunur:
µ §
Tranzit ax©n©n qiymYtindYn as©l© olan mumi tranzit itkilYr aｺadak© dsturla tYyin olunur:
µ §
Birinci metod sutkan©n hYr saat© çn elektrik rejiminin iki hesabat©n© (tranzit ilY vY onsuz) tYlYb edir.

ﾝkinci metod elektrik rejimlYrinin birdYfYlik 輟xvariantl© hesabatlar©n© vY onlar©n Ysas©nda itkilYrin tranzit ax©nlardan as©l© xarakteristikas©n©n qurulmas©n© vY ya mxtYlif zaman kYsiklYri çn bir ne躡 xarakteristikas©n©n qurulmas©n© tYlYb edir.

ﾜ錮ncmetod tranziterin elektrik ｺYbYkYlYrinin kifayYt qYdYr stabil rejimlYri vY tranzit ax©nlar©nda mYqsYdYuyndur.

夙Yr hYr hans© zaman drndY enerjisistemin sxemi vY ya rejimi normativlYrin tYyin edildiyi sxem vY ya rejimdYn fYrqlYnirsY bu dr çn itkilYr bilavasitY hesablanmal©d©r.

Tranzit itkilYrin tYyin edilmYsi çn hesabat sxemi aｺadak© ｺYrtlYri YmYlidir:

-tranzitin yerinY yetirildiyi btn ｺYbYkY elementlYrini ndY Yks etdirmYlidir;

-dalan dynlYri olmamal©d©r;

-hYr bir qonｺu enerjisistem onunla tranziter enerjisistem aras©nda YlaqY xYtlYrindY gclYrin paylanmas©n© mYyyYn edYn fraqmentlY tYsvir olunmal©d©r.

13. Enerji itkilYrinin amper*kvadrat*saat funksiyal© elektron sayclar© ilY hesablanmas©
Masir elektron sayclar nYinki elektrik enerjisinin u輟tunu, hYm輅nin bir s©ra YlavY funksiyalar© yerinY yetirmYyY imkan verir [11].

Praktiki olaraq dnyan©n btn apar©c© istehsallar©n©n mikroprosessor sayclar© 妬tkilYrin hesablanmas©funksiyas©n© hYyata ke輅rmYyY imkan verir. Aｺada yk rejimindY texniki itkilYrin hesabat©na imkan verYn sayclar©n Rusiyada Yn geniｺ yay©lm©ｺ nmunYlYri verilmiｺdir (xaricdY bu cr sayclar© YsasYn ｺYbYkY sayclar© adland©r©rlar).

摘ster MetronikaｺirkYtinin sayclar©nda itkilYrin hesabat© alqoritmi. Gc transformatorlar©nda vY elektrik veriliｺ xYtlYrindY elektrik enerjisi itkilYrinin dolay© yolla 錮lmYsi Alfa A1800, Alfa A3, Alfa A2 sayclar©n©n funksiyalar©ndan biridir.

摘nerqomerakonserninin C304 aktiv vY reaktiv EE sayclar©, EE cYrYyan drYlYrindYki btn istiqamYtlYrindY enerji itkilYrini tYyin edir ( http://www.energomera.ru/documentation/ce304_ot.pdf).

Frunze ad©na Nijniy Novqorod zavodu 輟xfunksiyal© EE sayclar©: ﾏﾗﾑ-4ﾒﾌ.05ﾌ. ｪYbYkYnin hYr fazas©nda dYyiｺYn cYrYyan©n bir periodu çn aktiv vY reaktiv gc itkilYrinin hesablanmas© bu dsturlarla apar©l©r:
µ §µ §

burada I, U ｨC dYyiｺYn cYrYyan©n periodunda cYrYyan©n vY gYrginliyin 錮lmº orta kvadratik qiymYtlYri; Inom, Unom ｨC dYyiｺYn cYrYyan©n periodunda cYrYyan©n vY gYrginliyin nominal orta kvadratik qiymYtlYri; -µ § EVX-dY nominal aktiv gc itkilYri; µ § - transformatorda nominal aktiv gc yk itkilYri; µ § - transformatorda nominal aktiv yksz iｺlYmY itkilYri; µ § - EVX-dY nominal reaktiv gc itkilYri; µ §- transformatorda nominal reaktiv gc itkilYri; µ §- transformatorda nominal reaktiv yksz iｺlYmY itkilYridir.

Sayc©n pasportunda verilmiｺdir ki, itkilYrin 錮lmYsindY Ysas nisbi xYtan©n faizlY yol verilYn hYddi belY tYyin olunur:
µ §, µ § (3.1)
burada µ § - uyn olaraq cYrYyan©n vY gYrginliyin 錮lmYsindY yol verilYn Ysas nisbi xYtan©n hYddidir. Aktiv vY reaktiv gc itkilYrini 躡ndY yol verilYn Ysas nisbi xYtan©n hYddi ｱ2%-dYn art©q deyil.

鈍nkoteksistehsal© Merkuriy 233ART EE sayclar©. Texniki tYsvirY YsasYn (http://www.incotexcom.ru) bu sayc EVX vY gc transformatorlar©nda itkilYri qeyd etmYyY imkan verir. ﾝtkilYrin hesab© çn, EVX vY gc transformatorlar©n©n pasport mYlumatlar© vY ya ｺYbYkYnin 錮lmº parametrlYrindYn Ysas mYlumat kimi istifadY edilir.

ArbiterSistems3 ｺirkYtinin 1133A modelli 輟xfunksiyal© etalon sayc©. Haz©rda Rusiya bazar©nda olan Yn dYqiq EE sayclardan biridir: aktiv gcn 錮lmYsindY Ysas nisbi xYtan©n hYddi 0,025%-Y qYdYrdir.

Landis Gir ｺirkYtinin 銅YbYkYsayclar©nda itkilYrin hesabat© funksiyas© (line and transformer loss measurement) ZxQ,E850 seriyal© cihazlar©nda mcuddur.

Elektrik enerjisinin intellektual u輟tu sistemlYrindY sayclar©n yerlYｺdirilmYsindY hYmin sayclar©n 妬tkilYrin hYsabat©funksiyas©n©n olmas©na diqqYt yetirmYk vY ｺYbYkY elementlYrindY itkilYrin hesabat©na praktikada mmkn qYdYr yksYk dYqiqliklY nail olmaq laz©md©r.

HYr bir elektrik veriliｺ xYttindY enerji itkilYri belY ifadY olunur:

Sayclarda istifadY olunan hYsabat alqoritmi transformatorlarda itkilYri ayr©ca vY xYttdYki itkilYrlY birgY hesablama imkan verir.

Bundan baｺqa elektrik enerjisi tYchizatlar© vY tYlYbatlar aras©nda mqavilYnin ｺYrtlYrinY gY, itkilYri hYm 杜sbYt iｺarYsi ilY, hYm dY 杜YnfiiｺarYsi ilY nYzYrY almaq olar.
14. Saycla gc transformatorunda itkilYrin hesabat©
Saycla gc transformatorunda itkilYrin hesabat©, bu itkilYrin transformatorun nominal gcnY faizlY nisbYti ｺYklindY verilir vY aｺadak© kimi mYyyYn olunur. Aktiv itkilYr (µ §) gc transformatorda aktiv itkilYrin cYmi kimi mYyyYn olunur
µ §
burada µ §- aktiv yk itkilYri; µ §- aktiv yksz iｺlYmY itkilYri.

Aｺadak© alqoritmlYr Alfa A3, Alfa A2 tipli sayclar©n rYsmi tYlimatlar©ndan gYtirilib. ﾝtkilYrin, aktiv vY reaktiv enerji itkilYrinin qiymYtinin nYzYrY al©nmas© rejiminin qoｺulmas© Alphaplus LV proqram paketinin kYyi ilY yerinY yetirilir.

ﾝtkilYr belY heablan©r. Proqramla transfotmatorun gcnn nominal qiymYti S濵 cYrYyan vY gYrginliyin nominal qiymYtlYrini nYzYrY almaqla, dolaqda µ § vY nvY i輙ikdY µ § nominal S濵gcndYn faizlY itkilYr daxil edilir; dolaqda yk itkilYrinin Snom nominal gcnY gYtirilmiｺ µ § qiymYti hesablan©r:

µ §

ﾝstifadY olunmuｺ tarif zonalar©n© nYzYrY alsaq, yuxar©da gtYrilmiｺ hesablamalar (Alfa A1800, Alfa A3, Alfa A2) sayclarla daim 錮lr vY se輅lmiｺ variantdan as©l© olaraq 錮lmº enerji ilY cYmlYnY vY ya ondan x©la bilYr.

Reaktiv enerji itkilYri analoji hesablan©r. ｪYrti sabit reaktiv yksz iｺlYmY itkilYri gc transformatorunun x©ｺ©ndak© gYrginliyin ddncdYrYcYdYn as©l©l© kimi qYbul olunub.

CYrYyan© kYsilmYz funksiya ilY tYsvir edYndY elektrik enerjisi itkilYrini belY ifadY etmYk olar

µ §

burada Iokv ｨC cYrYyan©n orta kvadratik qiymYtidir.

µ §

µ §.

Masir sayclarda çfazal© ｺYbYkYnin hYr fazas© çn ｺYbYkY elementinin ddqtblmodeli istifadY olunur:

µ § (3.2)
ｪYbYkYnin uzununa elementindY, 錮 mddYtindY elekrtrik enerjisi itkilYri µ § aｺadak© kimi olacaqd©r:
µ § (3.3)
ｪYbYkYnin eninY elementlYrindY itkilYrin hesablanmas©nda dual dYyiｺYnlYr istifadY olunur: fazalar©n 鍍orpaqke輅riciliyi vY faza gYrginliklYrinin volt-kvadrat-saat istilik impulslar©:
µ § (3.4)

Bu halda ｺYbYkYnin eninY elementlYrindY itkilYr µ §bu cr ifadY olunar:

Xsusi ehtiyac elektrik qYbuledicilYri 6-10/0,4 kV, gclyar©mstansiyalarda isY 35/0,4 kV gYrginlikli xsusi ehtiyac transformatorundan 380/220 V gYrginliklY qidalan©rlar.

Xsusi ehtiyaclar çn elektrik enerjisinin sYrfi bu transformatorlar©n 0,4 kV tYrYfindY quraｺd©r©lm©ｺ saycla qeydiyyata al©n©r.

Yar©mstansiyalar©n xsusi ehtiyaclar© çn elektrik enerjisi sYrfinin normalaｺd©r©lmas© ona nYzarYt vY planlaｺd©rma, hYm輅nin qeyri-rasional sYrfiyyat yerlYrinin aｺkar edilmYsi çn yerinY yetirilir. SYrfiyyat normalar© qvvYdY olan tYlimatlarda il YrzindY vahid avadanl©q çn vY ya bir yar©mstansiya çn min kVt*saatla verilir. HYmin tYlimatlarda hYm輅nin illik sYrfin mxtYlif tYｺkiledicilYrinin aylar zrY paylanmas© da verilmiｺdir.

Normalar©n YdYdi qiymYtlYri iqlim ｺYrtlYrindYn as©l©d©r.

Iqlim tushunchasi oʻz ichiga muayyan hududda uzoq vaqt davomida yigʻilgan harorat, namlik, atmosfera bosimi, shamol, yogʻin va boshqa meteorologik parametrlar statistikalarini oladi. Ushbu parametrlarning uzoq vaqt emas, balki muayyan vaqtdagi holatlariga ob-havo deyiladi.

TYlimata gY yar©mstansiyada mxtYlif texnoloji YmYliyyatlar© hYyata ke輅rYn vY normalaｺd©rma sullar©na gY iki qrupda birlYｺdirilYn 23 n elektrik qYbuledicisini fYrqlYndirirlYr.

Birinci qrupa elektrik enerjisinin yksYk gYrginlikdYn as©l© olaraq bir yar©mstansiya çn normalaｺd©r©ld© elektrik qYbuledicilYri aiddir.

Bu 16 elektrik qYbuledicisinin siyah©s© texnoloji funksiyalardan as©l© olaraq aｺada verilmiｺdir:

1. Binalar©n q©zd©r©lmas©

塾Yliyyat idarY etmY mYntYqYsinin (醤M) q©zd©r©lmas©

塾Yliyyat - sYyyar briqadalar©n (輯B) binas©n©n q©zd©r©lmas©

Qapal© paylay©c© quruluｺlar©n (QPQ) q©zd©r©lmas©

Kompressor binas©n©n q©zd©r©lmas© (hava a軋rlar©n©n istifadY edildiyi yar©mstansiyalarda)

Havatoplay©c©lar©n q©zd©r©lmas©

1.6. YannsdrmY nasos binas©n©n q©zd©r©lmas© (220 kV vY daha yksYk gYrginlikli yar©mstansiyalarda)

1.7. Sinxron kompensatorlar©n yard©m qurlar©n©n binas©n©n q©zd©r©lmas©.

2. Ventilyasiya vY iｺ©qland©rma

塾Yliyyat idarY etmY mYntYqYsinin ventilyasiya vY iｺ©qland©r©lmas©

Xarici iｺ©qland©rma

Akkumulyator binas©n©n ventilyasiyas©

Kompressor binas©n©n ventilyasiyas©

DigYr sYrf｡ｪki輅k tYmirlYr, gYrginliyin yk alt©nda tYnzimlYnmYsi qurlar©, distilyatorlar, qapal© paylay©c© quruluｺlar©n ventilyasiyas©, aral©q otan ventilyasiyas© vY q©zd©r©lmas©.

Yar©mstansiyan©n idarYetmY sisteminY vY sinxron kompensatorun yard©m qurlar©na EE sYrfi .

Doldurma-bald©lma qurlar©na (sabit YmYliyyat cYrYyanl© yar©mstansiyalarada) EE sYrfi

塾Yliyyat drYlYrinY vY idarYetmY drYlYrinY (dYyiｺYn YmYliyyat cYrYyanl© yar©mstansiyalarada) EE sYrfi

RabitY vY telemexanika aparatlar©na EE sYrfi

Sinxron kompensatorun yard©m qurlar©na EE sYrfi

ﾝkinci qrupa elektrik enerjisinin gYrginlikdYn as©l© olaraq bir avadanl©q çn normalaｺd©r©ld© 23 n elektrik qYbuledicilYri aiddir.

Avadanl©n soyudulmas© vY q©zd©r©lmas©na sYrf.

Transformator vY avtotransformatorlar©n frlmYsi vY soyudulmas©

A軋rlar©n q©zd©r©lmas©

Ay©r©c© vY q©saqapay©c©lar©n intiqallar©n©n q©zd©r©lmas©

Q©zd©r©lmayan otaqlarda komplekt paylay©c© qurlar©n oyuqlar©n©n, rele ｺkaflar©n©n vY elektrik sayclar©n©n q©zd©r©lmas©

5.5. Ay©r©c©lar©n mhYrrik intiqallar©n©n q©zd©r©lmas©.

Hava a軋rlar© kompressorlar©n©n mhYrriklYrinin vY yaa軋rlar©n©n pnevmatik intiqallar©na EE sYrfi

Kompressorlar©n elektrik mhYrriklYrinY EE sYrfi.

Yaa軋rlar©n©n pnevmatik intiqallar©na EE sYrfi.

VerilYn siyah©da tYｺkiledicilYr onlara iqlim ｺYrtlYrinin tYsir dYrYcYsinY gY verilmiｺdir. TYlimata gY illik normalar©n aylar zrY 4 cr paylanmas© cYmi 1-Y bYrabYr olan 12 Ymsalla tYyin olunmuｺdur.

binalar©n q©zd©r©lmas© çn ｨC km1;

avadanl©n q©zd©r©lmas© çn ｨC km2;

iｺ©qland©rma çn ｨC km3;

bYrabYr ｨC km4.

EE sYrfinin obyektlYr zrY qruplaｺd©r©lmas© daha praktikidir. MYsYlYn, hava a軋rlar©n©n istismar© ilY ba© tYｺkiledicilYrin bir qrupda, sinxron kompensatorlarla ba© tYｺkiledicilYrin digYr qrupda birlYｺdirilmYsi. Bu nteyi-nYzYrdYn xsusu sYrfin alt© tYｺkiledicisini ay©rmaq olar:

ﾜmumi stansiya sYrfi -1.1｡ｪ1.3, 1.6, 2.1,2.2 vY 3.

Transformatorlar©n frlmYsi vY soyudulmas©na EE sYrfi -5.1.

Avadanl©n q©zd©r©lmas©na EE sYrfi - 5.2-5.5.

Hava vY pnevmatik intiqall© yaa軋rlar©n©n iｺinin tYminat©, kompressor binas©n©n q©zd©r©lmas© vY ventilyasiyas©na EE sYrfi - 1.4, 1.5, 2.4, 6.1 vY 6.2.

Sinxron kompensatorlar©n yard©m qurlar©na vY yard©m qurlar©n binalar©na EE sYrfi - 1.7 vY 4.4

Yar©mstansiyan©n idarYetmY sisteminY sYrf ｨC 2.3, 4.1 - 4.3

Normalar gc transformatorlar©n©n gYrginliyinY (35; 110; 110/35; 220; 330; 500 kV) mvafiq olaraq 6 n yar©mstansiya vY 5 n avadanl©q (35; 110; 220; 330; 500 kV) çn tYyin olunmuｺdur.

ｹSYrfin

0,143F18,4 0,143F20

0.143F9輯B-l© YS-da cYmi binalar©n q©zd©r©lmas©na 111522000
HYr n YS-da mumi yar©mstansiya zrY sYrfin normalar©n© aｺadak© dsturla tYyin edirlYr [7]:
Wµ §=µ §(n醤M n輯B) µ §[µ § n醤M µ §n輯B 143µ §]µ §
burada n醤M vY n輯B 醤M-li vY 輯B-l© YS-©n say©, a7 vY a9 cYdvYldYki 7-ci vY 9-cu bYndlYrY mvafiq qiymYtlYr, C-8-ci bYnddY sabit tYｺkiledici, F isY verilmiｺ tip yar©mstansiyan©n binalar©n©n mumi sahYsidir.
Transformatorlar©n frlmYsi vY soyudulmas©na EE sYrfi
Transformatorlar©n frlmYsi vY soyudulmas©na EE sYrfi aｺadak© xYtti as©l©l©qlardan tap©la bilYr:

-D tip soyutma sistemli transformatorlar çn µ §

-ﾖ vY ﾄﾖ tip transformatorlar çn µ §

burada n vY µ §- mvafiq n transformatorlar©n say© vY mumi gcdr.

35110220330500ﾇox soyuq13/1214/6517/18030/035/0Soyuq10/510,5/1815/7020/025/0Mlayim soyuq 9/0,79/2,212/1016/020/0Mlayim soyuq rtubYtli8,2/0,58,2/1,410/615/018/0Mlayim isti6/0,026 / 0,068/0,312/016/0Mlayim isti rtubYtli8,2/0,28,2 / 0,4510/2,015/020/0ﾝsti rtubYtli 5,3/05,3/06/09/014/0Q©zmar quru 4,2/0,014,2 / 0,026/0,19/012/0

Komplekt paylay©c© qurlar©n oyuqlar©n©n, xaricdY quraｺd©r©lan rele ｺkaflar©n©n vY sayclar©n q©zd©r©lmas©na EE sYrfi normalar© cYdvYl 4.3-dY verilmiｺdir. Ayl©q sYrfi tapmaq çn hYmin qiymYtlYr km2 Ymsal©na vurulur.

Ay©r©c© vY q©saqapay©c©lar©n q©zd©r©lmas©na EE sYrfi normalar© 35-110 kV avadanl©qlar çn ildY 1,1 min kVt*saat; 220 kV avadanl©qlar çn ildY 1,8 min kVt*saatd©r. Ay©r©c©lar©n, elektrik mhYrriklYri intiqallar©n©n q©zd©r©lmas© yaln©z 330-500 kV-luq YS-da hYyata ke輅rilir, normas© ildY 1,4 min kVt*saatd©r.

CYdvYl 4.3. Komplekt paylay©c© qurlar©n oyuqlar©n©n, xaricdY quraｺd©r©lan rele ｺkaflar©n©n vY sayclar©n q©zd©r©lmas©na EE sYrfi
ﾇox soyuqRele mhafizYsi vY avtomatika aparatlar©, sayc- lar vY a軋rlar©n ol-du oyuqRele mhafizYsi vY avtomatika aparatlar©n©n oldu oyuq Q©zd©r©lma-yan binada sayclar©n oldu oyuq

A軋rl© oyuqSoyuq2,00,91.53,3Mlayim soyuq 1,20,40,61,7Mlayim soyuq rtubYtli1,20,450,71,8Mlayim isti0,70,20,351.0Mlayim isti rtubYtli0,30.10,20,6ﾝsti rtubYtli 0,70,20,351,0Q©zmar quru 0,30,1ﾎﾄ0,5

Hava a軋rlar© vY pnevmatik intiqall© yaa軋rlar©n©n iｺinin tYminat© çn EE sYrfi
Hava a軋rlar© vY pnevmatik intiqall© yaa軋rlar©n©n iｺinin tYminat© çn EE sYrfi a軋r©n tipindYn vY kompressorlar©n say©ndan as©l©d©r. Praktiki hesablamalar çn cYdvYl 4.4-dYn istifadY etmYk olar.
CYdvYl 4.4. Ay©r©c© vY q©saqapay©c©lar©n q©zd©r©lmas©na EE sYrfi normalar©
ｹSYrfin

tYｺkiledicisiGYrginlikdYn as©l© olaraq EE sYrfi normalar©351102203305001Kompressorlar©n elektrik mhYrriklYri (a1)4,57,59,026,030,62Kompressor binas©n©n q©zd©r©lmas© vY ventilyasiyas© (a2)1515,518,518,518,53Yaa軋rlarn©n pnevmatik intiqal© (a2)2,43,5000

CYdvYldYki avadanl©q çn EE sYrfinin mumi normativi ildY min kVt*saatla aｺadak© dsturla hesablana bilYr:

µ §
burada µ §- hava a軋rlar©n©n say©, µ §- pnevmatik intiqall© yaa軋rlar©n©n say©, µ §- hava a軋rl© YS-©n say©d©r.

Yard©m qurlar©n binalar©na EE sYrfi sinxron kompensatorlar©n tipindYn as©l©d©r: KC tipli kompensatorlar çn bu sYrf ildY 39 min kVt*saat; KCB tipli kompensatorlar çn isY ildY 54 min kVt*saat-d©r.

Yar©mstansiyan©n idarYetmY sistemi çn mumi EE sYrfi aｺadak© dsturla hesablana bilYr:

Temperatur Ymsallar©. Binalar©n vY avadanl©n q©zd©r©lmas©na EE sYrfinin normalar©n© tYyin edYrkYn tYtbiq edilYn temperatur Ymsallar© cYdvYl 4.6-da verilmiｺdir.

CYdvYl 4.5. Yar©mstansiyan©n idarYetmY sistemi çn EE sYrfi
ｹSYrfin tYｺkiledicisiYS-n©n tipinY gY sYrfin normas©,

min kVt*saat/il

CYdvYl 4.6. EE sYrfinin normalar© çn temperatur Ymsallar©

Illik normalar©n aylar zrY paylanmas© cYdvYl 4.7-dY verilmiｺdir

123456789101112Binalar©n q©zd©r©lmas©, km1ﾇox soyuq11.210,111,210,811,10.8-0,810,811,210,811,2Soyuq12,711,512.712,36,5-｡ｪ-6,612,712,312,7Mlayim soyuq 15,213,715,213,013,014,715,2Mlayim soyuq rtubYtli15.914,315,911,311,315,415,9Mlayim isti19,017,219,03,73,718,419,0Mlayim isti rtubYtli15,914,315,911,3----｡ｪ11,315,415,9ﾝsti rtubYtli 36,014,014,036,0Q©zmar quru 23,821,54,03,923,023,8Avadanl©n q©zd©r©lmas©, km2ﾇox soyuq13,512,213,510,01,8---9,013,513,013,5Soyuq15,013,615,07,8----4,015,014,615,0Mlayim soyuq 17,115,415,02,0----0,916,016,517,1Mlayim soyuq rtubYtli18,316,517,01,310,917,718,3Mlayim isti25,623,01,00,824,025,6Mlayim isti rtubYtli18,316,517,01,310,917,718,3ﾝsti rtubYtli 43,07,07,043,0Q©zmar quru 34,016,016,034,0ﾝｺ©qlanma, km312,011,010,07,05,05,05,05,06,010,012,012,0Qalan elektrik qYbuledicilYri, km48,57,78,58,28,58,28,58,58,28,58,28,5

16. Elektrik enerjisinin hesaba al©nmas©nda xYtalar, kommersiya itkilYri vY burax©la bilYn qeyri-balanslar. ﾜmumi mddYalar

Metodik gtYriｺdY elektroenergetika sistemlYrindY elektrik enerjisinin hesaba al©nmas© termini q©sa vY oxｺar YvYzlYmYsi olan u輟t termini ilY ifadY olunur.

Enerji sistemlYrindY elektrik enerjisinin u輟ta al©nmas©nda Ysas mYqsYd onun istehsal vY istehlak hYcmlYrinY nYzarYti, hYm輅nin energetikada idarYetmYnin btn sYviyyYlYrindY aｺadak© texniki-iqtisadi mYsYlYlYri hYll etmYk çn drst mYlumatlar©
almaqdan ibarYtdir, o cmlYdYn:

-enerjitYchizat mYssisYlYri vY istehlaklar, hYmzinin AzYrbaycan Respublikas© SYnaye vY Energetika Nazirliyinin enerjitYchizat tYｺkilatlar© aras©nda elektrik enerjisinY gY maliyyY hesablaｺmalar©;

-gc vY elektrik istehlak© limitlYrinY riayYt edilmYsinY nYzarYt;

-btn gYrginlik siniflYrindY elektrik enerjisi planlaｺd©r©lmas©, istehsal©n©n vY itkisinin mYyyYn edilmYsi;

-elektrik stansiyalar©nda yanacan xsusi sYrfiyyat©n©n mYyyYn edilmYsi vY planlaｺd©r©lmas©;

-elektrik enerjisi istehsal©n©n, rlmYsinin vY paylanmas©n©n maya dYyYrinin mYyyYn edilmYsi.

U輟t sistemi aｺadak© sahYlYr zrY elektrik enerjisinin miqdar©n©n tYyin edilmYsini tYmin etmYlidir:

-elektrik stansiyalar©nda generatorlar©n istehsal etdiyi;

-elektrik stansiyalar© vY yar©mstansiyalar©nda xsusi vY tYsYrrfat ehtiyaclar© (ayr©ca) çn istehlak edilmiｺ;

-enerjisistemin istehsal ehtiyaclar© çn istehlak edilYn;

-xYtlYr zrY vY bilavasitY elektrik stansiyalar©n©n ｺinindYn istehlaklara burax©lan;

-baｺqa enerji sistemlYrinY rlmº, yaxud onlardan al©nan;

-elektrik ｺYbYkYsindYn istehlakya burax©lan;

-elektrik ｺYbYkYsinY mxtYlif sinifli gYrginliklYr zrY daxil olan;

-tranzit xYtlYr zrY rlYn (ayr©ca hYr bir istiqamYtY);

-ixraca rlYn.

Elektrik enerjisinin u輟ta alma vasitYlYrindYn gtYricilYrinin grlmYsi zaman© ancaq 錮 transformatorlar©n©n transformasiya Ymsallar© nYzYrY al©n©r.

Hesablama sayclar©n©n qoyulmas©, istismar© vY texniki xidmYti EnerjinYzarYt mYssisYlYrinin heyYti tYrYf©ndYn, texniki u輟t sayclar© isY elektrik stansiyalar©n©n vY elektrik ｺYbYkY mYssisYlYrinin (sonra - enerji obyekti) heyYti tYrYf©ndYn hYyata ke輅rilmYlidir.

ﾝkinci drYlYrin elektrik enerjisinin u輟ta al©nmas©n©n yoxlan©lmas© yerli rele mhafizYsi, avtomatika vY 輓Y xidmYti, yaxud elektrotexniki laboratoriyan©n heyYti tYrYfindYn yerinY yetirilmYlidir.

Elektrik enerjisini u輟ta alan ikinci drYlYrin yoxlan©lmas©n©n hYcmi vY drlyｫRele mhafizYsi, elektroavtomatika vY ikinci drY qurlar©n©n yoxlan©lmas© zrY mumi tYlimatｻda ｺYrh edilmiｺ tYlYblYrY mvafiq olmal©d©r.

Elektrik enerjisinin u輟ta alma vasitYlYrinY xidmYt zaman©, qvvYdY olan ｫElektrik qurlar©nm istismar© zaman© tYhlkYsizlik texnikas© qaydalar©ｻna mvafiq olaraq, iｺlYrin tYhlkYsizliyinin tYmin edilmYsi zrY tYｺkilati vY texniki tYdbirlYr yerinY yetirilmYlidir.

Elektrik enerjisinin hesablama (kommersiya) u輟tu - istehsal edilmiｺ, hYm輅nin burax©lm©ｺ elektrik enerjisinin pul hesabat© çn apar©lan u輟tdur. Hesablama u輟tu çn qoyulmuｺ sayclar hesablama sayclar© adlan©r.

Elektrik enerjisinin texniki (nYzarYt) u輟tu - elektrik stansiyalar©n©n, yar©mstansiyalar©n, mYssisYlYrin daxilindY elektrik enerjisinin sYrf olunmas©na nYzarYt çn, hYm輅nin btn gYrginlik sinifli elektrik ｺYbYkYlYrindY elektrik enerjisi itkisini analiz etmYk vY hesablamaq çn apar©lan u輟tdur. Texniki u輟t aparmaq çn qoyulmuｺ sayclar, texniki u輟t (TU) sayclar© adlan©r.

Aktiv elektrik enerjisini hesaba alan sayclar, aktiv enerji sayclar© (sonra sayclar) adlan©r.

U輟t drYrzindY inteqrallanm©ｺ reaktiv gchesaba alan sayclar©, reaktiv gc sayclar© adland©rmaq (ｺYrti olaraq) laz©md©r.

Blok-stansiya - AzYrbaycan Respublikas© SYnaye vY Energetika Nazirliyinin tYsYrrfat tabe輅liyindY olmayan, enerji tYchizat tYｺkilatlar©n©n elektrik qurlar© ilY elektrik ｺYbYkYlYri vasitYsilY YlaqYsi olan vY enerjisistemin dispet軻rinin operativ tabe輅liyindY olan elektrik stansiyas©d©r.

ﾖl錮 vasitYlYrinin yoxlan©lmas© - metroloji xidmYt orqanlar© tYrYfindYn 錮 vasitYlYrinin xYtalar©n©n tYyin edilmYsindYn vY tYtbiq edilmYsi çn yararl©l©n©n qiymYtrlYndirilmYsindYn ibarYtdir.

ﾖl錮 vasitYlYrinin DlYt yoxlanmas© - DlYr metroloji xidmYt orqanlar© tYrYfindYn apar©lan yoxlamad©r.

ﾖl錮 vasitYlYrinin idarY yoxlan©lmas© - mYssisYnin metroloji xidmYt orqanlar© tYrYfindYn apar©lan yoxlamad©r.

ﾖl錮 vasitYlYrinin ilkin yoxlan©lmas© - onun istehsaldan, yaxud tYmirdYn burax©lmas© zaman© apar©lan birinci yoxlanmas©d©r.

ﾖl錮 vasitYlYrinin dryoxlan©lmas© - mYyyYn vaxt mddYtdYn sonra onun istismar© vY saxlan©lmas© zaman© apar©lan yoxlamad©r.

ﾖl錮 vasitYlYrinin nbYdYnkYnar yoxlan©lmas© - onun dryoxlanma mddYtinin baｺa 軋tmas©na qYdYr apar©lan yoxlamad©r.

Yoxlama dams© - 錮 vasitYsinY hYkk edilmiｺ vY onun yoxlanma fakt©n© vY istifadYyY yararl©l©n© tYsdiqlYyYn iｺarYdir.

Enerjisistemin tYsYrrfat ehtiyaclar© çn sYrf olunan elektrik enerjisi - Ysas istehsal© laz©mi dYrYcYdY tYmin etmYk çn, ancaq elektrik stansiyalar©nda istilik vY elektrik enerjisinin texnoloji istehsal prosesi, hYm輅nin elektrik enerjisinin rlmYsi vY paylanmas© ilY bilavasitY YlaqYsi olmayan, elektrik stansiyalar©n©n vY elektrik ｺYbYkYlYri mYssisYlYrinin balans©nda yerlYｺmiｺ kYk輅 vY qeyri-sYnaye bmYlYrin istehlak etdiyi elektrik enerjisidir.

Enerjisistemin yar©mstansiyas©nda onun ｺinlYrinY baｺqa enerji sistemlYrindYn, baｺqa tYｺkilatlar©n elektrik stansiyalar©ndan daxil olan, yar©mstansiyan©n ｺinlYrindYn bilavasitY istehlaklara burax©lm©ｺ, baｺqa enerji sistemlYrinY verilmiｺ vY yar©mstansiyan©n xsusi vY tYsYrrfat ehtiyaclar© çn sYrf olunan elektrik enerjisinin u輟tunu aparmaq çn hesablama sayclar© quraｺd©r©lmal©d©r:

Enerjisistemin yar©mstansiyas©nda, onun ｺininY daxil olan elektrik enerjisini, enerjisistemin istehsal ehtiyaclar©na sYrf olunan elektrik enerjisini, hYm輅nin yar©mstansiyan©n mYxsus oldu enerjisistemin elektrik ｺYbYkYlYrinY burax©lan elektrik enerjisini u輟ta almaq çn texniki u輟t sayclar© quraｺd©r©l©r.

HYr ay©n 1-dY yerli vaxtla 00 saatda yar©mstansiya zrY sayclar©n gtYricilYri zrY elektrik enerjisinin balans© tYrtib edilmYlidir.

Balansa aｺadak© mYlumatlar daxil edilir:

-yarimstansiyan©n ｺinlYrinY daxil olan elektrik enerjisi (µ §);

-burax©lan elektrik enerjisi (µ §);

-yar©mstansiyan©n xsusi (µ §) vY tYsYrrfat (µ §) ehtiyaclar©na , eyni zamanda enerjisistemin istehsal ehtiyaclar©na (µ §) sYrf olunan elektrik enerjisi;

-yar©mstansiyan©n gc transformatorlar©nda EE itkisi (µ §)

Gc transformatorlar©nda elektrik enerjisinin itkisindYn baｺqa balans©n btn tYｺkiledicilYri hesablama vY texniki u輟t sayclar© ilY 錮lmYlidir.

Qeyri-balans©n faktiki (QB) qiymYtlYri (ay©n 1-nY 00 saata olan qiymYtlYr zrY) aｺadak© ifadY zrY tYyin edilir [7].
µ § (5.1)

Qeyri-balans©n al©nm©ｺ qiymYtini qeyri-balans©n burax©la bilYn (QBbb) qiymYti ilY mqaisY etmYk laz©md©r. Bu zaman µ §olmal©d©r.

Qeyri-balans©n burax©la bilYn qiymYti aｺadak© ifadY ilY tYyin olunur.
µ § (5.2)
burada µ §vY µ § - mvafiq olaraq daxil olan vY burax©lan elektrik enerjisini qeyd edYn i-ci 錮 kompleksinin orta kvadratik xYtas© (錮 kompleksinY daxil olan GT, CT vY sayclar©n dYqiqlik siniflYrinY mvafiq, %); µ §vY µ § - i-ci 錮 kompleksi ilY daxil olan vY burax©lan elektrik enerjisinin pay©; k - elektrik stansiyas©n©n ｺininY daxil olan elektrik enerjisini qeydY alan 錮 komplekslYrinin say©; m - burax©lm©ｺ elektrik enerjisini qeydY alan 錮 komplekslYrinin say©d©r.

i -ci 錮 kompleksinin orta kvadratik xYtas©n©n aｺadak© ifadY zrY tYyin edilmYsinY icazY verilir:

burada µ § - sayc©n xYtas©, µ §, µ §- cYrYyan vY gYrginlik transformatorlar©n©n dYqiqlik sinf©nY mvafiq olan xYtalar©, µ §- sayclar©n GT ilY birlYｺdirilmY mYftillYrindY %-lY gYrginlik itkilYridir.

i-ci 錮 kompleksindYn burax©lan elektrik enerjisinin pay©n© aｺadak© ifadY zrY tYyin etmYk laz©md©r:
µ § (5.4)
burada Wi -hesabat drndY i-ci 錮 kompleksindYn burax©lan elektrik enerjisinin miqdar©; µ §-hesabat drndY elektrik stansiyas©n©n ｺininY daxil olan (burax©lan) elektrik enerjisinin miqdar©d©r.

夙Yr faktiki qeyri-balans©n qiymYti onun burax©la bilYn qiymYtindYn art©q olarsa, bir ay YrzindY bunun sYbYblYri aｺkar edilmYli vY aradan qald©r©lmal©d©r.

Balans©n tYrtib edilmYsinin nYticYlYri aktla rYsmilYｺdirilmYlidir.

Elektrik enerjisinin u輟tunun avtomatlaｺd©r©lmas©. Enerjisistemin elektrik stansiyalar©nda vY yar©mstansiyalar©nda elektrik enerjisinin u輟tunun avtomatlaｺd©r©lmas© aｺada gtYrilYn mYqsYdlYri hYyata ke輅rmYlidir:

- elektrik stansiyalar©n©n vY yar©mstansiyalar©n ｺinlYrindY elektrik enerjisi balans©n©n drstlynn yksYldilmYsi;

- sayclar©n gtYricilYrinin eyni vaxtda grlmYsi hesab©na elektrik enerjisinin kommersiya itkilYrinin azald©lmas©;

- informasiyalar©n emal© srYtinin art©r©lmas©;

- elektrik stansiyalar©n©n dispet軻r yk qrafiklYrinin yerinY yetirilmYsinY, o cmlYdYn enerjisistemin maksimum vY minimum yklYnmY saatlar©nda ona operativ nYzarYt.

Elektrik enerjisi u輟tunun avtomatlaｺd©r©lmas©, bir qayda olaraq ktlYvi istehsal edilYn avtomatlaｺd©r©lm©ｺ sistemlYrin tYtbiqi Ysas©nda hYyata ke輅rilmYlidir.

Enerji obyekti çn, elektrik enerjisi u輟tunun informasiya-錮 vY nYzarYt sistemlYrinin say© vY tipi, hYll edilYn tapｺ©r©qlar©n say© vY nlYri ilY mYyyYn edilir.

Elektrik stansiyalar©nda vY elektrik enerjisi u輟tunun 輟xlu sayda sYpYlYnmiｺ mYntYqYlYri olan iri qovｺaq yar©mstansiyalar©nda qoyulan informasiya-錮 sistemlYri bir qayda olaraq, elektrik stansiyas© vY ya yar©mstansiya zrY elektrik enerjisi balans©n©n tYrtib edilmYsini avtomatlaｺd©rmaq çn tYtbiq edilmYlidir.

ﾝnformasiya-錮 sistemlYrinin 軻viricilYri (mYlumatlar© qYbul edYn vY xsusi cihazlara rYn qur), sayclar©, elektrik enerjisinin hesablama vY texniki u輟tu çn istifadY olunur.

ﾖl錮 kompleksinin burax©la bilYn xYtas© aｺadak© ifadY ilY tYyin edilir.

µ § (5.5.)
burada µ § - CT, GT vY sayc©n nisbi xYtalar©, µ § - GT-nin ikinci tYrYf drYsindY gYrginlik itkisi, µ §- bucaq xYtalar© ilY YlaqYdar mumi cYrYyandan onun aktiv hissYsinin ayr©lmas©ndan yaranan nisbi xYta; µ §- tYsir edYn mxtYlif faktorlar©n tYsirindYn (gYrginliyin vY tezliyin meyli, Ytraf mhitin temperaturu, maqnit sahYsi vY digYr faktorlar©n tYsirilYrinin normalardan art©q fYrqlYndikdY) yaranan YlavY xYtad©r. 1.1 Ymsal© etalon qurlar vasitYsilY cihazlar©n metroloji yoxlama vaxt© yaranan xYtalar© vY digYr sYbYblYri nYzYrY al©r.

ﾖl錮 kompleksinin burax©la bilYn xYtalar©n© (5.5) dsturu ilY tYyin etdikdY cihazlar©n nisbi xYtalar©n© adYtYn onlar©n dYqiqlik siniflYrinY bYrabYr qYbul edirlYr. DYqiqlik siniflYri isY cihazlar©n nominal parametrlYrinY yax©n yklYnmY zonas©nda xYtalar©n sYrhYd qiymYtlYrini mYyyYn edirlYr. ﾖl錮 kompleksinin burax©la bilYn xYtas©n©n orta kvadratik ｺYkildY yaz©l©ｺ© vY µ § iｺarYsi isY yaln©z onu gtYrir ki, tYsadfi xYtan©n qiymYti tYyin olunur. Real ｺYraitdY EE-nin hesaba al©nmamas© ilY YlaqYdar olan YhYmiyyYtli sistematik xYta da mcuddur.

ｪYk. 5.1. Enerjinin qeydiyyat© 錮 kompleksinin qoｺulma sxemi

Kompleksin istYnilYn elementinin xYtas©n©n konkret qiymYti var vY bu qiymYt stabil yklYnmYdY  orta qiymYti Ytraf©nda 輟x az fluktuasiya edY bilYr. HYmin fluktuasiya (5.5) dsturunda µ §kYmiyyYti ilY nYzYrY al©n©r. ﾝstehsal©n texnoloji prosesi btn cihazlar©n ideal bYrabYr parametrlYrini tYmin edY bilmYz, ona gY dY istehsal zavodda yoxlama zaman© cihaz©n xYtas©n©n konkret qiymYtini tYyin etmYyib onun xYtas©n©n burax©la bilYn diapazona daxil olmas©na Ymin olurlar. Ona gY dY mYsYlYn, 1,0 dYqiqlik sinfi onu gtYrir ki, cihaz©n xYtas© ｱ1,0 % hYdlYrindYn kYnara xm©r, lakin hYmin diapazonun hans© ntYsindY olmas© mYlum deyil.

CT vY GT xYtalar©. DﾜﾝST 7746-ya gY CT burax©la bilYn xYtalar© CT-nun 100, 20 vY 5% yklYnmYsinY mvafiq olan ç ntYdY normalaｺd©r©l©r. 0,5 vY 1,0 dYqiqlik sinifli CT xYtalar© bu ntYlYrdY ｱKCT; ｱ1,5KCT; vY ｱ3KCT hYdlYrindYn kYnara xmamal©d©r, burada KCT-cYrYyan transformatorunun dYqiqlik sinfidir. Bu onu gtYrir ki, ki輅k yklYnmYlYrdY CT faktiki xYtalar© dYqiqlik sinfindYn 1,5-3 dYfY 輟x ola bilYr. 0,2 dYqiqlik sinifli CT çn mvafiq ntYlYrin sYviyyYlYri ｱKCT; ｱ1,75KCT; vY ｱ3,75KCt olur.

CT xYtalar©n©n as©l©l©qlar© digYr analoq cihazlar©nda oldu kimi kYsilmYz xarakterlidir (ｺYkil 5.2).

ｪYk. 5.2. CT burax©la bilYn xYtalar©n normalaｺd©r©lm©ｺ sYrhYdlYri: 1-2 YyrilYri - 1 vY 3-4 YyrilYri 0.5 dYqiqlik sinifinY aiddir.
Real ｺYraitdY CT-n©n cYrYyan yklYri hYtta maksimal yklYnmYdY nominaldan xeyli az olur. Bu onunla izah olunur ki, avadanl©n nominal parametrlYrinin se輅lmYsi perspektivdY yklYrin artmas©na hesablanaraq yerinY yetirilir, hYqiqYtdY isY bir s©ra hallarda yklYnmY azala bilYr.

Bundan YlavY EE CT ilY 錮lmYsinin xYtalar© CT-nun cYrYyan yknn maksimal deyil, orta 錮lmº (ekvivalent) qiymYti ilY mYyyYn olunur ki, bu qiymYt dY hYmiｺY maksimal qiymYtdYn 輟x olmur:

µ § (5.6)
burada n ｨC CT-nin cYrYyan grafikinin pillYlYrinin say©d©r.

NYticYdY CT-nin µ §zonas©nda iｺlYmYsi YksYr hallarda tipik vYziyyYtidir. U輟t sisteminY tYlYblYr nteyi-nYzYrindYn bu vYziyyYt burax©la bilYn hesab oluna bilmYz, lakin hesabat itkilYrinin strukturu mYyyYn edilYrkYn faktiki iｺ ｺYraitindY u輟t sisteminin mmkn xYtalar©n© bilmYk tYlYb olunur, 錮nki Yks halda xYtalar©n art©r©lm©ｺ qiymYtlYri sYhvYn kommersiya itkilYri kimi nYzYrdYn ke輅rilY bilYr.

Burax©la bilYn xYtalar sahYsinin iｺ輅 oblast© µ §ntYsindY s©nan dz xYtlYrlY mYhdudlaｺ©r. Bu zonan©n ortas©ndak© xYtt btn sistematik xYtan©, zonan©n sYrhYdlYri isY tYsadfi xYtalar©n diapazonunu mYyyYn edir. ｪYkil 5.2-dYn gndykimi YksYr CT çn ki輅k yklYrin 錮lmYsi xYtas© mYnfi hissYdY yerlYｺir.

Sistematik (µ §) vY tYsadfi (µ §) xYtalar©n CT-nun cYrYyan ykndYn (µ §) vY dYqiqlik sinfindYn (KCT) as©l©l©qlar© cYdvYl 5.1-dY verilmiｺdir.

CYdvYl 5.1. CT cYrYyan xYtalar©n©n yklYnmY Ymsal©n©n dYrYcYlYri vY dYqiqlik sinifindYn as©l©l©qlar©
XYtan©n

nüµ § qiymYtlYri diapazonunda CT-nin yklYnmY Ymsal©n©n dYrYcYlYri 0.05 ｨC 0.20.2 ｨC 1.0µ §, nisbi vahidlYrdY-2.0 6.25 µ §-1.06 1.56 µ §µ §, nisbi vahidlYrdYb ( 1.0 - 1.25 µ § )b ( 0.81 - 0.31 µ §)

MYlum oldu kimi CT xYtas© nYinki onun cYrYyan ykndYn, hYm輅nin Om-la normalaｺd©r©lan (nominal cYrYyanda normalaｺd©r©lan yk YksYr CT çn 30 VA gcY mvafiqdir) ikinci tYrYf ykndYn as©l©d©r. Normalaｺd©r©lm©ｺ yk artanda CT xYtas© mYnfi tYrYfY art©r.

CT-n©n cYrYyan yknn Ymsallar©n© hesablamaq çn nYzarYt olunan qoｺulmalar©n yk qrafiklYri haqq©nda mYlumatlar© bilmYk laz©md©r, bu isY zYruri mYlumatlar©n hYcmini, xsusilY 輟xlu u輟t ntYlYri olan obyektlYr çn xeyli art©r©r. Yk qrafikinin inteqral xarakteristikas© olan doldurma Ymsal©ndan istifadY etdikdY (5.6) dsturu aｺadak© ｺYkli al©r:

µ § (5.7)
burada µ §-nin qiymYti CT-nun birinci tYrYf drYsindY cYrYyan vY gYrginliyin nominal qiymYtlYrindY T mddYtindY u輟t ntYsindYn burax©lan elektrik enerjisinin qiymYtinY (W) gY tYyin olunur:

µ § (5.8)

(5.7) dsturundan gnr ki, CT-nin ekvivalent cYrYyan yklYnmY Ymsal©nn qiymYti orta qiymYtdYn bkdr, ona gY dY CT-nin yklYnmYsi çn orta cYrYyan©n istifadY olunmas© xYtan© bir qYdYr art©r©r.

GYrginlik transformatorlar©n©n burax©la bilYn xYtalar©n©n sahYsinin sYrhYdlYri cYrYyan transformatorlar©ndan fYrqli olaraq ikinci tYrYf drYsinin yklYnmY Ymsal©n©n (µ §) btn diapazonunda eynidir (mYlumdur ki, GT çn birinci tYrYf drYsinin yklYnmYsi anlay©ｺ©n©n mYnas© yoxdur). GT-nin xYtas©n©n ikinci tYrYfin yklYnmYsindYn as©l©l© ｺYkil 5.3-dY verilmiｺdir. Orta xYtt obyektdY istifadY olunan btn GT-n©n xYtalar©n©n riyazi glYmYsi (sistematik xYtas©), yan xYtlYr isY burax©la bilYn xYtalar sahYsinin iｺ輅 oblast©n©n sYrhYdlYridir. Aｺkard©r ki, GT-nin ikinci tYrYf drYlYrinin bk yklYnmYlYrindY xYta mYnfi oblasta srºr.

ｪYkil 5.3. GT-nin burax©la bilYn xYtalar©n normalaｺd©r©lm©ｺ sYrhYdlYri (0.5 dYqiqlik sinfi)

(5.9)

burada KGT ｨC gYrginlik transformatorlunun dYqiqlik sinfidir.

GYrginlik transformatorlar©n©n ikinci tYrYf drYlYrinin yklYnmYsi, bir qayda olaraq, YhYmiyyYtlidir vY 輟x vaxt nominaldan 輟xdur. Bu hallarda obyektlYrdY istifadY olunan GT-nin orta xYtas© mYnfi sistematik xYtaya malikdir. 粛avY mYnfi xYtan© GT-nin ikinci tYrYf drYlYrindYki (birlYｺdirici mYftillYr vY kabellYrdYki) itkilYr daxil edir. Praktikada bunlar burax©la bilYn qiymYtlYrdYn 輟x olur. Bu itkilYr bir tYrYfY tYsir edir, yYni saycdak© gYrginliyi GT-nin x©ｺ©ndak© gYrginliyY nisbYtYn azald©r, ona gY dY onlar©n (5.1) dsturunda sistematik xYta kimi nYzYrY al©nmas© sYhvdir. Bu xisusilY texniki u輟t sistemlYri çn aｺkard©r, 輅nki bu sistemlYrdY belY itkilYrY nominal gYrginliyin 1,5 %-i qYdYr yol verilir.

CT vY GT bucaq xYtalar©. CYrYyan©n aktiv tYｺkiledicisinin 錮lmYsinin CT vY ya GT-nin µ §, (dYqiqY) bucaq xYtas©nn tYsiri ilY ｺYrtlYnYn YlavY µ § xYtas©n© faizlY (µ §vYµ § xYtalar©n©n daxil oldu xYtan©n mumi iｺarYsi) aｺadak© dsturla tYyin edirlYr:

CT-nin burax©la bilYn bucaq xYtalar©n©n sahYsi burax©la bilYn cYrYyan xYtalar©n©n sahYsi kimidir. Lakin sahY daxilindY bucaq xYtalar©n©n yk xarakteristikalar©n©n yerlYｺmYsi cYrYyan xYtalar©na nisbYtYn simmetrikdir, belY ki, Yn 輟x dolmuｺ hissYlYrµ §olan aｺa vY µ §-nin ki輅k qiymYtlYri zonas© olan yuxar© oblastlar©d©r. Normalaｺd©r©lm©ｺ bucaq xYtas© 1,0 dYqiqlik sinfi çn 60 dYqiqY, 0,5 dYqiqlik sinfi çn isY 30 dYqiqYdir, yYni µ §. CT-nin bucaq xYtas©n©n tYsadfi vY sistematik tYｺkiledicilYrini µ §-nin faktiki qiymYtindY cYdvYl 5.1-dY verilmiｺ as©l©l©qlarla, lakin sistematik xYtan©n iｺarYsini dYyiｺmYklY tYyin edirlYr.

GYrginlik transformatorlar©n©n bucaq xYtalar©n©n xarakteristikalar© gYrginliyin modulunun 錮lmYsi xYtalar©n©n xarakteristikalar©na analoji yerlYｺirlYr. GT-nin normalaｺd©r©lm©ｺ xYtalar© 1,0 dYqiqlik sinfi çn ｱ40 dYqiqY vY 0,5 dYqiqlik sinfi çn ｱ20 dYqiqY tY輒il edir, yYni µ §. HYmin xYtalar©n gYrginlik transformatorlar©n©n real yklYnmYsinY mvafiq qiymYtlYri gYrginliyin modulunun xYtalar©na mvafiq olaraq (5.5-5.6 dsturlar©) tYyin edirlYr.

CYrYyan vY bucaq xYtalar©n©n as©l©l©qlar© eyni ｺYklY malik oldu çn onlar©n biri digYri ilY ifadY oluna bilYr. ﾖl錮 kompleksinin instrumental xYtas©n©n sistematik vY tYsadfi tYｺkiledicilYrinin hesabat qiymYtlYri aｺadak© ｺYkildY olacaqd©r:

(5.11)

GT-nin ikinci tYrYfindY faktiki gYrginlik itkilYri haqq©nda mYlumatlar olmad©qda onlar©n qiymYtini burax©la bilYn qiymYtlYrY bYrabYr qYbul edirlYr: texniki u輟t çn 1,5%, hesabat u輟tu çn GT-nin dYqiqlik sinfinin yar©s©.

CT-nin ki輅k cYrYyan yklYrindY bucan 錮lmYsindY xYtalarµ § msbYtY tYrYf, GT-nin ikinci tYrYf drYsi 輟x yklYndikdY bucan 錮lmYsindY xYtalarµ § mYnfiyY tYrYf dYyiｺir, nYticYdY hYr iki faktor µ §fYrqini 輟xaldaraq aktiv enerjini azald©r, reaktiv enerjini art©r©r, yYni enerjinin hesaba al©nmamas©n© art©r©r.

Elektrik sayclar©. ﾝnduksion sayclar©n yoxlanmas© zrY statistik mYlumatlara YsasYn belY nYticYyY gYlmYk olar ki, onlar aｺa metroloji etibarl©l© malikdir vY bYzYn yoxlama aras© mddYtdY dY dYqiqlik sinfindYn kYnara x©r [7]. Yoxlanan sayclardan birfazal©lar©n 50%-i, çfazal©lar©n isY 25%-i normalaｺd©r©landan 2-5 dYfY bk mYnfi xYtaya malikdir.

ﾝnduksion sayclar©n sistematik xYtalar©n©n %-lY qiymYti aｺadak© dsturdan tap©la bilYr:
µ §

burada Ksayc- sayc©n dYqiqlik sinfi, Tson isY sonuncu s©naqdan sonra sayc©n iｺlYmY mddYtidir.

Elektron sayclar çn µ §qYbul edilir. HYr iki tip sayclar çn tYsadfi xYtan©n qiymYti µ §dYqiqlik sinfinY bYrabYr qYbul edilir.

EE mYyyYn miqdar©n©n hesaba al©nmamas© induksion saycda diskin f©rlanma baｺlamas© çn tYlYb olunan minimal cYrYyana mvafiq hYssasl©q hYddinin mcudlu ilY YlaqYdard©r. HYssasl©q hYddinin normalaｺd©r©lm©ｺ qiymYtlYri mxtYlif dYqiqlik sinifli sayclar çn aｺadak© cYdvYldY verilmiｺdir.

Sayc©n dYqiqlik sinfi 0,5 1,0 2,0 2,5CYrYyana gY hYssasl©q hYddi, %0,30,4 0,451,0Aktiv gcY gY hYssasl©q hYddi, %0,25 0,34 0,38 0,85
ﾖl錮 komplekslYrinin sistematik xYtalar©n©n elektrik enerjisi itkilYri ilY YlaqYsi. MYnfi sistematik xYtalar elektrik enerjisinin hYm obyektY daxil olmuｺ, hYm dY obyektdYn burax©lan qiymYtini azald©r. Onlar©n bYrabYr qiymYtlYrindY hesabat itkilYrinY tYsiri msbYt olard©, belY ki, ki輅k yenidYn u輟ta al©nma tYmin olunard©. MYsYlYn, ｺYbYkYdY itkilYr 10% olduqda faydal© burax©lan enerji 90%-dir. 夙Yr btn 錮 komplekslYrinin sistematik xYtas© eyni, mYsYlYn, 1% olarsa onda ｺYbYkYyY daxil olan EE-nin 1%-i, ｺYbYkYdYn burax©lan EE-nin isY 0,9%-i hesaba al©nmayacaq. Bu isY onu gtYrir ki, mumi yenidYn u輟ta al©nma 1% - 0,9% = 0,1% olar. Lakin praktikada EE ｺYbYkYyY daxil oldu u輟t ntYlYrindY CT vY GT-nin dYqiqlik siniflYri daha yksYk, rejimlYri isY nominala yax©n oldu çn EE burax©lmas©n©n hesaba al©nmamas©, onun daxil olmas©n©n hesaba al©nmamas©na nisbYtYn xeyli 輟x olur ki, bu da obyektdY yekun u輟ta al©nmaman© ｺYrtlYndirir.
19. Kommersiya itkilYri
Kommersiya itkilYri iki Ysas sYbYblY ｺYrtlYnir: tYlYbatlar tYrYfindYn EE-nin orlanmas©; istehlak vY onun YniｺinY nYzarYtdY 軋t©ｺmazl©qlar. Bu itkilYr mumi itkilYrin 躡tin formallaｺd©r©lan tYｺkiledicisidir, belY ki, YsasYn sosial vY tYｺkilati faktorlarla YlaqYdard©r. Kommersiya itkilYrinY faydal© burax©lan EE-nin tYsiri onun bir hissYsinin sayclar©n gtYricilYrinY YsasYn tYyin edilmYsindY deyil, hesablama yolu ilY, sayclar©n gtYricilYrinin eyni vaxtda grlmYmYsi, bank YmYliyyatlar©nda sYhvlYr vY s. sYbYblYrlY YlaqYdard©r.

Sayclar©n gtYricilYrinin eyni vaxtda xar©lmamas© itkilYrin ayl©q qiymYtlYrini YhYmiyyYtli dYrYcYdY tYhrif edY bilYr, lakin illik qiymYtdY praktiki olaraq kompensasiya edilYcYk. Ona gY dY iｺ輅 heyYtY ayl©q normativ itkilYr tYyin edilYrkYn ayl©q qiymYtlYrin fiziki sYbYblYrlY mYyyYn olunan mYyyYn hissYsinin digYr aylara krlmYsinY yol verilir. Bu halda il YrzindY ayl©q dzYliｺlYrin cYmi s©fra bYrabYr olmal©d©r.

Kommersiya itkilYrinin sYviyyYsi hYm dY istehlaka nYzarYtin tYｺkil olunmas©n©n keyfiyyYtindYn as©l©d©r:

-Yniｺ sYnYdlYrindYki identifikasiya kodlar© ilY btn abonentlYrin konkret yar©mstansiyalara 澱aanmas©

-btn gYrginlik sinifli radial xYtlYrin baｺ hissYlYrindY (0.4 kV da daxil olmaqla) texniki hesabat sayclar©n©n mcudlu. Bu, verilmiｺ ｺYbYkYyY burax©lm©ｺ EE-nin bu ｺYbYkYyY qoｺulmuｺ tYlYbatlar tYrYfindYn YniｺlYrY uynluq dYrYcYsini tYyin etmYyY vY bunun Ysas©nda kommersiya itkilYrinin sYviyyYsinin yksYk oldu ｺYbYkY mYntYqYlYrini mYyyYn etmYyY imkan verir;

-mfYttiｺlYrin cYrYyan ykilY EE-nY gY YniｺlYr aras©nda uynsuzlu aｺkar edYn xsusi cihazlarla tYmin olunmas©;

-mfYttiｺlYrin say© vY iｺinin tYｺkili.

Al©c©l©q qabiliyyYtinin aｺa olmas© vY regionda Yhalinin mentaliteti YhYmiyyYtli faktordur. MYlumdur ki, kommersiya itkilYri hYyat sYviyyYsinin aｺa oldu kYlYrdY bkdr. MYsYlYn, Hindistanda kommersiya itkilYri 25%-dYn 輟xdur. BYzi kYlYrdY kas©b mYhYllYlYrdY EE orlunun ictimai q©na sYbYb olmayan kollektiv orluq hallar© mcuddur. BYzYn belY yerlYrdY YhaliyY EE-ni orlamaq yollar©n© rYdYn pullu xidmYt gtYrYn mYslYhYt輅lYrY dY rast gYlmYk mmkndr. EnerjitYchizat idarYsinin iｺ輅lYri, hYm輅nin rYhbYr kadrlar da bYzYn dYlYduzluqda iｺtirak edirlYr.

1992-ci ildY Buenos-AyresdY apar©lm©ｺ islahatlar nYticYsindY 3512 iｺ輅nin 1000 nYfYri dYlYduzluqla mbarizYyY cYlb olunmuｺ, beｺ il YrzindY 1 milyon sayc tYftiｺ olunmuｺ, 300 mindYn 輟x kas©b mºtYri YniｺY mYcbur olunmuｺ, bircY hesab YnilmYdikdY abonentin EE ilY tYchizat© dayand©r©lm©ｺ, enerjitYchizat idarYsinin dYlYduzluqda iｺtirak etmiｺ 60-dan art©q iｺ輅si iｺdYn azad edilmiｺdir. NYticYdY beｺ il YrzindY itkilYr 30%-dYn 11,7%-Y qYdYr azalm©ｺd©r.

1971-ci ildYn 1990-c© ilY qYdYr SSRﾝ-dY hesabat itkilYri ｺYbYkYlYrY burax©lan EE-nin 9%-nY bYrabYr idi ki, bunun da 2.25%-i sabit itkilYr, 6.75%-i isY yk itkilYri idi. Hesabat itkilYrindY kommersiya itkilYrinin pay© 輟x ki輅k idi, ona gY ki, EE-nin mYiｺYt abonentlYri tYrYfindYn ktlYvi orlanmas© çn sosial ｺYrtlYr yox idi. EE-nin sYnaye mYssisYlYri tYrYfindYn orlanmas© isY mumiyyYtlY mYnas©z idi, 錮nki EE-nin YnilmYsi çn vYsait mYrkYzlYｺdirilmiｺ qaydada hYyata ke輅rilirdi.

TQB (NQB)-nin sistematik tYｺkiledicisini mtlYq vahidlYrdY aｺadak© dsturdan tYyin edirlYr:

(5.12) ifadYsi sonuncu toplanan nYzYrY al©nmadan obyektdY elektrik enerjisinin u輟tu sisteminin instrumental xYtas©n©n sistematik tYｺkiledicisidir (hesaba al©nmaman©n orta qiymYti).

µ §vY yaµ §-nun bYrabYr qiymYtli u輟t ntYlYrinY (5.11) dsturunda hYmin ntYlYrdY mumi EE-ni istehlak edYn bir ntY kimi bax©la bilYr.

Qeyd etmYk laz©md©r ki, qeyri-balanslar©n hesablanmas©n© mtlYq vahidlYrdY yerinY yetirmYk daha sadY vY Yyanidir. Hesablamadan sonra istYnilYn kYmiyyYtY nisbYtYn faizlYri hesablamaq 躡tinlik tYtmir.

TQB (NQB)-nin tYsadfi tYｺkiledicisini mtlYq vahidlYrdY aｺadak© dsturdan tYyin edirlYr:
µ § (5.13)
buradaµ §-i-ci 錮 kompleksinin tYsadfi xYtas©, %; µ §-texniki itkilYrin hesablanmas© metodunun 0.95 etibarl©l©q ehtimal©na mvafiq olan tYsadfi xYtas©, %; µ §- texniki itkilYrin hesablanm©ｺ qiymYtidir.

(5.13) dsturunda k iｺarYsi alt©ndak© birinci toplanan instrumental xYtan©n tYsadfi tYｺkiledicisidir. Texniki itkilYrin hesablanmas©n©n xYtas©n©n yaln©z tYsadfi tYｺkiledicisi var, ona gY dY o, yaln©z (5.13) dsturunda iｺtirak edir. Burax©la bilYn kommersiya itkilYri yaln©z bir YdYdlY ifadY olunur, ona gY dY yaln©z (5.12) dsturunda iｺtirak edir.

Metrologiyada hesab olunur ki, eyni tipli 錮 cihazlar©n©n faktiki xYtalar©n©n paylanmas© normal deyil, mntYzYm paylanma qanununa tabedir. Bununla YlaqYdar olaraq 0.95 etibarl©l©q ehtimal©na paylanma interval©n©n sYrhYdlYrinin hYr iki tYrYfindYn 2.5% uzaql©qda qiymYtlYr mvafiqdir ki, bu da 0.975 Ymsal©na mvafiqdir. (5.13) dsturunda 0.95 Ymsal© 0.975-in kvadrat©d©r.

µ §-nin eyni qiymYtli vY tYxminYn eyni EE istehlak edYn u輟t ntYlYri (mYsYlYn, mYiｺYt abonentlYri vY ya hYr birinin istehlak© mumi istehlak©n 1%-dYn 輟x olmayan ki輅k mYssisYlYr) mumi istehlak gtYrilmYklY qruplara birlYｺdirilY bilYr. Bu halda (5.13) dsturunda hYmin qrupa aid olan toplanan©n mYxrYcindY YlavY µ § vuru daxil edilir, burada k ｨC qrupa daxil olan ntYlYrin say©d©r.

Cihazlar©n iｺinin normativ ｺYrtlYri. 夙Yr CT-nin iｺinin normal ｺYraiti kimi onun nominal cYrYyan©n©n faktiki maksimal qoｺulma cYrYyan©na bYrabYrliyini, yYni µ § qYbul etsYk, onda µ §. Bu qiymYti (5.3) dsturunda yerinY yazsaq µ § al©nar. Lakin CT-nin nominal cYrYyanlar©n©n ｺkalas©n©n diskretliyi onu belY dYqiq se輓YyY imkan vermir. Ona gY dY µ §vY µ §- nin normativ qiymYtlYrini CT-nin cYrYyan yknn aｺadak© ekvivalent qiymYtindY tYyin edirlYr:
µ § (5.14)
burada µ §- CT-nin nominal cYrYyanlar ｺkals©n©n diskretliyini nYzYrY alan Ymsald©r (onun tipik qiymYti 0.8-Y bYrabYrdir).

21. Elektrik enerjisi itkilYrinin tYhlili

-texniki itkilYrin art©q oldu zonalar©n vY konkret elementlYrin aｺkar edilmYsi;

-kommersiya itkilYrinin art©q oldu 6-20 kV fiderlYrin vY 0.4 kV xYtlYrin aｺkar edilmYsi;

-parametrlYrin mxtYlif qiymYtlYrindY vY ya normativ xarakteristikalara gY mqayisYli hesabatlar Ysas©nda ｺYbYkYyY daxil olan vY ｺYbYkYdYn burax©lan EE-nin Ysas parametrlYrinin texniki itkilYrY tYsirinin qiymYtlYndirilmYsi;

-mxtYlif xidmYtlYr vY enerjitYchizat tYｺkilatlar©n©n bmYlYri çn itkilYrin azald©lmas© zrY gtYricilYrin tYyin edilmYsi.

Texniki itkilYrin art©q oldu zonalar© vY konkret elementlYri itkilYrin hesablanmas© vY onlar©n strukturunun tYyin edilmYsi ilY aｺkar edirlYr. Birinci yax©nlaｺmada yk itkilYrinin mYnbYyi kimi cYrYyan s©xl©n©n 1 A/mm2-dan 輟x oldu xYtlYri, yksz iｺlYmY itkilYrinin mYnbYyi kimi bir transformatorlu yar©mstansiyalarda maksimal yk rejimindY 50%-dYn, iki transformatorlu yar©mstansiyalarda isY 50%-dYn az yklYnmiｺ transformatorlar se輅lir.

Kommersiya itkilYrinin art©q oldu 6-20 kV fiderlYrin aｺkarlanmas©n© aｺadak©lar©n mqayisYsi Ysas©nda yerinY yetirirlYr:

- fiderY burax©lan EE - Wb;

- fiderdY EE texniki itkilYrinin qeyri-mYyyYnlik interval©n©n yuxar© sYrhYdi - µ §;

- verilmiｺ fiderdYn qidalanan tYlYbatlara faydal© burax©lan EE Wf.b.;

- EE itkilYrinin diapazonunun EE u輟tunun instrumental xYtalar© ilY ｺYrtlYnYn yuxar© sYrhYdi - µ §.

FiderdY kommersiya itkilYrinin tYminatl© (minimal) qiymYtini aｺadak© dsturla tapmaq olar [1-7]:

Sonuncu dsturda mYrizYnin i躡risindYki kYmiyyYt µ §-a mtYnasib yk itkilYridir. 夙Yr hesabat itkilYrinin tYrkibinY kommersiya tYｺkiledicisi vY istehlak olunmuｺ EE-yY gY Yniｺin aylar aras©nda paylanmas© daxil deyilsY, A kYmiyyYti btn aylar çn eyni olmal©d©r. A kYmiyyYti ｺYbYkYnin sabit sxemindY stabil qiymYtY malikdir. 夙Yr A-n©n qiymYti q©ｺ aylar©nda yay aylar©ndan 輟x olarsa, bu q©ｺ aylar©nda faydal© burax©lan EE-nin hesaba al©nmamas©n©, yay aylar©nda isY art©q hesaba al©nmas©n© bildirir.

MxtYlif xidmYtlYr vY bmYlYr çn itkilYrin azald©lmas© zrY miqdar© tapｺ©r©qlar© itkilYrin tYｺkiledicilYrinin tYminatl© qiymYtlYrinin hesablanmas© Ysas©nda tYyin edirlYr. Bunun çn aｺadak© kYmiyyYtlYrdYn istifadY olunur:

- texniki itkilYrin qeyri-mYyyYnlik interval©;

- itkilYrin EE u輟tunun texniki izah olunan instrumental xYtalar© ilY ｺYrtlYnYn interval©;

- itkilYrin EE u輟tun normativ instrumental xYtalar© ilY ｺYrtlYnYn interval©.

ｪYk. 6.1-dY itkilYrin strukturunun interval tYhlili, ｺYkil 6.2-dY daxil olan EE, faydal© burax©lan EE vY itkilYrin strukturu, cYdvYl 6.1-dY isY AzYrenerji ASC-nin bYslYyici ｺYbYkYlYrindY elektrik enerjisi itkilYrinin strukturu (milyon kVt*saat) verilmiｺdir.

ｪYk. 6.1. ﾝtkilYrin strukturunun interval tYhlili

kVHXTransf.

ykTransf.

ykszTransf.

cYmiCYmiﾜmumi

itkilYr-dYn ?xil olan

EE-dYn %-lY110263.750.4122.8973.309267.0644.621.3522064.9078.66525.0133.6898.59216.470.533054.4346.19834.1440.3496.50616.120.4850029.5095.80511.8717.6743.3767.250.22CYmi412.6021.0873.9395.01505.5384.462.56Tac itkilYri69.4511.600.33Yar©mstansiyalar©n xsusi sYrfiyyat©23.023.840.11ﾖl錮 transformatorlar©nda EE itkilYri0.530.0880.00CYmi598.541003.02

ｪYkil 6.2. Daxil olan EE, faydal© burax©lan EE vY itkilYrin strukturu

TYｺkilati tYdbirlYr ｨC tYdbirlYr elektrik stansiyalar©n©n vY elektrik ｺYbYkYlYrinin iｺ rejimlYrinin vY sxemlYrinin optimallaｺd©r©lmas©, onlara texniki xidmYtin tYkmillYｺdirilmYsi hesab©na elektrik enerjisi itkisinin azald©lmas©n© tYmin edir.

Texniki tYdbirlYr ｨC elektrik enerjisi itkisinin azald©lmas©n© tYmin edYn elektrik stansiyalar©n©n vY elektrik ｺYbYkYlYrinin tikilmYsi vY yenidYn qurulmas© zrY hYyata ke輅rilYn tYdbirlYrdir. Texniki tYdbirlYr elektrik enerjisi itkilYrinin azald©lmas© zrY olan tYdbirlYrY vY itkilYrin azald©lmas© ilY mºayiYt olunan tYdbirlYrY bnr.

TYｺkilat© tYdbirlYrdYn daha effektivlisi ­ yerinY yetirilYrkYn elektrik enerjisi itkisini mtlYq qiymYtcY daha 輟x azaldan©, texniki tYdbirlYrdYn isY - tYtbiqinY 躡kilYn xYrclYri daha q©sa mddYtdY YyYni hesab olunur.

Elektrik enerjisinin texniki itkilYrinin optimal sYviyyYsi ｨC hesabat drndY elektrik ｺYbYkYsindY elektrik enerjiinin texniki itkilYri ilY itkilYrin azald©lmas© zrY texniki-iqtisadi cYhYtdYn Ysasland©r©lm©ｺ, btn tYtbiq edilmiｺ tYdbirlYr nYticYsindY elektrik enerjisinin cYmi azalm©ｺ texniki itkilYrinin, hYm輅nin ｺYbYkYnin inkiｺaf sxemindY nYzYrdY tutulmuｺ texniki tYdbirlYrlY mºayiYt olunan azald©lan itkilYrin fYrqinY bYrabYrdir.

Elektrik enerjisinin kommersiya itkisinin burax©la bilYn sYviyyYsiｨCelektrik qurlar©n©n quraｺd©r©lma qaydalar©na mvafiq olan u輟t sisteminin xYtalar© ilY YlaqYdar olan kommersiya itkisinin qiymYtidir.

Al©nan effektin xsusiyyYtlYrindYn as©l© olaraq itkilYrin azald©lmas© tYdbirlYri (ﾝAT) dd qrupa bnr:

-elektrik ｺYbYkYlYri rejimlYrinin idarY olunmas©n©n tYkmillYｺdirilmYsi zrY tYdbirlYr;

-elektrik ｺYbYkYlYri rejimlYrinin idarY olunmas©n©n avtomatlaｺd©r©lmas© zrY tYdbirlYr;

-elektrik ｺYbYkYlYrinin yenidYn qurulmas© zrY tYdbirlYr;

-elektrik enerjisinin u輟tunun tYkmillYｺdirilmYsi.

Sadalanan qruplar©n hYr birinY aid olan tYdbirlYrin tYｺkilati vY texniki aspektlYri vard©r.

ﾝAT tYｺkilati aspektlYrinY aiddir:

-proqram tYminat©n©n tYtbiq edilmYsi, ﾝAT-nin se輅lmYsi zrY hesablamalar©n apar©lmas© vY onlar©n iqtisadi gtYricilYrinin tYyin olunmas©;

-tYdbirlYr plan©n©n iｺlYnib haz©lanmas©;

-itkilYrin bu vY ya digYr tYｺkiledicisi zrY bmYlYrin cavabdehliyini mYyyYn edYn tYｺkilati-sYrYncam sYnYdlYrinin burax©lmas© vY planda gtYrilYn mddYtlYrdY ﾝAT-nin yerinY yetirlmYsi;

-EE itkilYrinin azald©lmas© çn iｺ輅 heyYtin stimullaｺd©r©lmas©;

-ﾝAT zrY iｺlYrin apar©lmas© vY onlar©n u輟tu, tYhlilinY nYzarYt sisteminin yarad©lmas©;

-zYruri avadanl©n al©nmas©, 軋td©r©lmas© vY quraｺd©r©lmas© çn vYsait vY maddi resurslar©n ayr©lmas©;

-elektrik tYchizat© mqavilYlYrindY tYlYbatlar tYrYfindYn qvvYdY olan normativ sYnYdlYrY mvafiq olaraq reaktiv enerjinin istehlak© ｺYrtlYrinin qeyd olunmas©.

Yuxar©da sadalanan iｺlYr ﾝAT deyil vY itkilYrin azald©lmas©nda ifadY olunan birbaｺa effektY malik deyil.

ﾝAT texniki aspektlYrinY aiddir:

-elektrik ｺYbYkYlYri rejimlYrinin optimal idarY olunmas©n©n reallaｺd©r©lmas©;

-EE itkilYrinin azald©lmas©n©n texniki vasitYlYrinin, elektrik ｺYbYkYlYrinin rejim parametrlYrinin tele錮 vasitYlYrinin vY rejimlYrin idarY olunmas©n©n avtomatik qurlar©n©n quraｺd©r©lmas© vY iｺY sal©nmas©;

-tYlYbatlar tYrYfindYn reaktiv enerjinin elektrik tYchizat© mqavilYlYrindY qeyd olunmuｺ istehlak© rejimlYrinin reallaｺd©r©lmas©.

Elektrik ｺYbYkYlYri rejimlYrinin idarY olunmas©n©n tYkmillYｺdirilmYsi zrY tYdbirlYrY aｺ©dak©lar aiddir:

-110 kV vY daha yksYk gYrginlikli elektrik ｺYbYkYlYrin©n reaktiv gcY vY gYrginliyY gY optimal rejimlYrinin reallaｺd©r©lmas©;

-ｺYbYkYnin iｺ輅 sxemindY elementlYr aras©nda gc ax©nlar©n©n yenidYn paylanmas© hesab©na EE itkilYrinin azald©lmas©n© tYmin edYn 軻virmYlYrin yerinY yetirilmYsi;

-dyndY reaktiv gc 軋t©ｺmazl© olduqda stansiyalar©n istifadY olunmayan generatorlar©n©n sinxron kompensator rejiminY ke輅rilmYsi;

-tYlYbatlarda gYrginliyin burax©la bilYn meyllYrindY 6-110 kV gYrginlikli radial ｺYbYkYlYrin qidaland©rma mYntYqYlYrindY gYrginliyin EE-nin minimal itkilYrini tYmin edYn tYnzimat©n©n yerinY yetirilmYsi;

- 6-35 kV-luq vY daha yksYk gYrginlikli ｺYbYkYlYrdY EE-nin minimal mumi itkilYri ilY tYlYbatlar© EE ilY tYmin edYn ntYlYrdY iki tYrYfdYn qidalanan 6-35 kV-luq xYtlYrin aralanmalar©;

-iki vY daha 輟x transformatoru olan yar©mstansiyalarda ki輅k yk rejimi zaman© transformatorlar©n drYdYn almas©;

-0.4 kV- luq ｺYbYkYlYrdY fazalar©n yknn bYrabYrlYｺdirilmYsi.

Elektrik ｺYbYkYlYri rejimlYrinin idarY olunmas©n©n avtomatlaｺd©r©lmas© zrY tYdbirlYr aｺadak©lar©n quraｺd©r©lmas© vY iｺY qoｺulmas©ndan ibarYtdir:

-gYrginliyin yk alt©nda tYnzim olunmas© qurgular© ilY tYchiz olunmuｺ transformatorlar©n gYrginliyi avtomatik tYnzimlYyicilYri;

-mYnbYlYrdY reaktiv gcn avtomatik tYnzimlYyicilYri;

-tele錮 vasitYlYri.

Elektrik ｺYbYkYlYrinin yenidYn qurulmas© zrY tYdbirlYrY aｺadak©lar aiddir:

-yar©mstansiyalar©n bnmYsi, ｺYbYkYlYrin yklYnmiｺ hissYlYrinin yknn azald©lmas© çn YlavY HX vY transformatorlar©n qoｺulmas©, yklYnmYsinin normallaｺd©r©lmas© çn transformatorlar©n bir yar©mstansiyadan digYrinY yerinin dYyiｺdirilmYsi, YlavY kommutasiya aparatlar©n©n daxil edilmYsi;

-enerjisistemin yar©mstansiyalar©nda kompensasiya qurlar©n©n iｺY sal©nmas©;

-gYrginliyin tYnziminin texniki vasitYlYrinin (gYrginliyin uzununa-eninY tYnzimi transformatorlar©, voltart©r©c© trnsformatorlar, YAT qurgular© ilY tY tYchiz olunmuｺ transformatorlar) iｺY qoｺulmas©.

Elektrik enerjisinin u輟tunun tYkmillYｺdirilmYsi zrY tYdbirlYrY aｺadak©lar aiddir:

-錮 transformatorlar© vY elektrik sayclar©n©n burax©la bilYn ｺYrtlYrlY (CT vY GT ikinci tYrYf drYlYrinin yklYnmYmYsi, tYlYb olunan temperatur ｺYrtlYrinin tYmin olunmas©, sayclar©n llYrinin vibrasiyas©n©n aradan qald©r©lmas©) iｺinin tYmin olunmas©;

-錮 transformatorlar©n©n yaxｺ©laｺd©r©lm©ｺ xarakteristikalara vY faktiki yklYnmYyY mvafiq olan nominal parametrli transformatorlarla YvYz olunmas©;

-mcud u輟t cihazlar©n©n yaxｺ©laｺd©r©lm©ｺ xarakteristikal© cihazlarla YvYz olunmas©;

-YS-dan xan radial xYtlYrdY EE texniki u輟t cihazlar©n©n quraｺd©r©lmas©;

-tYlYbatlarda hesabat u輟tu sayclar©n©n iｺ ｺYraitinin periodik yoxlanmalar© vY EE orlunun aｺkar edilmYsi.

Elektrik ｺYbYkYlYri rejimlYrinin idarY olunmas©n©n tYkmillYｺdirilmYsi zrY tYdbirlYrin tYｺkilati vY texniki aspektlYrinin Ysas mYzmunu. Reaktiv gcY vY gYrginliyY gY elektrik ｺYbYkYsinin qYrarlaｺm©ｺ rejimlYrinin optimallaｺd©r©lmaｺ© xsusi optimallaｺd©rma proqramlar© ilY yerinY yetirilir. Optimal rejimin dispet軻r tYrYfndYn apar©lmas© tele錮 sistemlYrindYn daxil olan mYlumatlar Ysas©nda onlinevY ya YvvYlcYdYn apar©lm©ｺ proqnoz hesabatlar Ysas©nda qurlar©n tYnzimi qrafiklYrinY gY off lineolaraq yerinY yetirilY bilYr.

Optimal rejimlYrin prosesin tempindY apar©lmas© daha effektivdir, 錮nki rejim haqq©nda proqnoz deyil, faktiki mYlumatlar istifadY olunur. BelY idarY etmYnin reallaｺd©r©lmas© çn aｺadak©lar zYruridir:

-ｺYbYkYnin mºahidYsinin qiymYtlYndirilmYsi vY YlavY tele錮 vasitYlYrinin optimal qoyulmas© yerlYrinin tYyin edilmYsi. BelY qiymYtlYndirmY xsusi proqramlarla yerinY yetirilYn vY ｺYbYkYni YlavY tele錮 vasitYlYri ilY tYmin etmYyY imkan verYn birdYfYlik YmYliyyatd©r;

-mYlumatlar©n daxil olmas© tezliyi ilY tele錮 vasitYlYrinin mYlumatlar© Ysas©nda ｺYbYkYlYrin rejimlYrinin hesablanmas©;

-vYziyyYtin qiymYtlYndirilmYsi proqramlar©ndan istifadY etmYklY faktiki rejim haqq©nda mYlumatlara Ysaslan©b transformasiya Ymsallar©na vY mYnbYlYrin reaktiv gcnY gY cari optimal rejimlYrin hesablanmas© vY onlar©n hYyata ke輅rilmYsi.

RejimY mYqsYdYuyn tYsirlYrin aｺkarlanmas© çn tYnzimlYmY qursunun itkilYrY tYsir dYrYcYsinin tYdqiq olunmas©n© vY itkilYrY Yn 輟x tYsir edYn qurlar©n operativ idarY olunmas©n© hYyata ke輅rmYk laz©md©r.

ｪYbYkYnin optimal iｺ rejiminin se輅lmYsini adYtYn 輟xvariantl© hesablamalar Ysas©nda yerinY yetirirlYr. Xsusi olaraq mxtYlif gYrginlikli xYtlYrin daxil oldu konturlar©n aralanmas© imkan©n© nYzYrdYn ke輅rmYk laz©md©r.

ﾝstifadY olunmayan generatorlar©n sinxron kompensator rejiminY ke輅rilmYsini YlavY reaktiv gc mYnbYyini YldY etmYk çn hYyata ke輅rirlYr. BelY tYdbirin mYqsYdYuynlunu bu mYnbYnin istifadY olunmas© nYticYsindY itkilYrin azalmas©n© onun iｺinY sYrf olunan EE sYrfi ilY mqayisY olunmaqla tYyin edirlYr.

Radial elektrik ｺYbYkYlYrinin qidaland©rma mYrkYzlYrindY (QM) iｺ輅 gYrginliyin optimal qanunla idarY olunmas© 35-110/6-20 kV YAT vY tYsirlYnmYsiz 軻virgYc transformatorlar©n tYnzimlYmY imkanlar©ndan as©l©d©r. Bu halda Ysas meyar QM-dY gYrginliyin tYzimlYnmY qanunlar© (YgYr QM-dYki transformatorlarda YAT qursu quraｺd©r©lm©ｺd©rsa) yaxud transformatorlarda quraｺd©r©lm©ｺ iｺ輅 budaqlanmalar (YgYr transformatorlarda tYsirlYnmYsiz 軻virgYc qursu quraｺd©r©l©bsa) istehlaklarda gYrginliyin yol verilYn dYyiｺmYlYri zaman© ｺYbYkYlYrdY elektrik enerjisi itkisinin minimum olmas©d©r.

6-35 kV-l©q xYtlYrin alma yerinin optimallaｺd©r©lmas©, optimallaｺd©r©lan ｺYbYkYdY vY onun ba© qalan hissYsini qidaland©ran enerjisistemin 110 kV vY ondan yksYk gYrginlikli Ysas ｺYbYkYsindY elektrik enerjisi itkisi nYzYrY al©nmaqla yerinY yetirilmYlidir. Amma btn gYrginliklYr sinfindYn ibarYt olan ｺYbYkYnin eyni vaxtda hesablanmas© 躡tin olduqda bYzYn 6-35 kV xYtlYrin alma yerinin optimallaｺd©r©lmas© zrY hesabat©n sistemin Ysas ｺYbYkYlYrindYn ayr©l©qda yerinY yetirilmYsinY yol verilir.

ﾝki vY daha 輟x transformatoru olan yar©mstansiyalarda ki輅k yk rejimi zaman© transformatorlar©n birinin drYdYn almas©n© o zaman yerinY yetirirlYr ki, yksz iｺlYmY itkilYri yk itkilYrindYn 輟x olsun. BelY alman© hYm ykn gecY minimumu saatlar©nda, hYm dY msmi drlYrdY hYyata ke輅rmYk olar.

0,38 kV-l©q elektrik ｺYbYkYlYrindY fazalar©n yknn bYrabYrlYｺdirilmYsini 輟x yklYnmiｺ fazalarda abonentlYrin bir hissYsinin az yklYnmiｺ fazalara ke輅rilmYsi hesab©na hYyata ke輅rirlYr.

Elektrik ｺYbYkYlYri rejimlYrinin idarY olunmas©n©n avtomatlaｺd©r©lmas© zrY tYdbirlYrin Ysas mYzmunu. Bir s©ra qurlar©n iｺinin optimal rejimlYri elektrik ｺYbYkYsinin cari rejiminin yerli parametrlYri ilY mYyyYn olunur. Onlar©n tYnzimini avadanl©n bilavasitY quraｺd©r©ld© yerdY avtomatik qurlarla hYyata ke輅rmYk mYqsYdYuyndur. Onlar©n qoyulmas©n©n effekti rejimin dYyiｺmYsinin avtomatik izlYnmYsindY, yYni dispet軻rY nisbYtYn daha Ysasl© vY effektiv olmas©ndad©r.

ｪYbYkYlYrin yenidYn qurulmas© tYdbirlYrinin Ysas mYzmunu. ｪYbYkYlYrin yenidYn qurulmas©n© EE itkilYrinin sYviyyYsinin bax©lan parametrlYrdYn biri oldu, lakin bir qayda olaraq Ysas parametr olmad© kompleks ｺYrtlYrin nYzYrdYn ke輅rilmYsi Ysas©nda hYyata ke輅rirlYr. Ona gY dY belY yenidYn qurman© mYqsYdli ﾝAT-yY deyil, dolay© yolla itkilYrin azald©lmas© tYdbirlYrinY aid edirlYr.

Kompensasiya qurlar©n©n vY gYrginliyin tYnzim edilmYsinin texniki vasitYlYrinin iｺY qoｺulmas©n© gYrginliyin meyllYrinin normalaｺd©r©lmas©, ｺYbYkYnin yk buraxma qabiliyyYtinin art©r©lmas© vY itkilYrin azald©lmas© çn hYyata ke輅rirlYr. Bu tYdbirin itkilYrY tYsirinin effektivliyini bu qurlars©z vY onlar©n iｺlYdiyi halda hesabat itkilYrinin mqayisYsi Ysas©nda tYyin edirlYr.

EE u輟tunun tYkmillYｺdirilmYsi zrY tYdbirlYrin Ysas mYzmunu.

ﾖl錮 transformatorlar©n©n vY mcud u輟t cihazlar©n©n yaxｺ©laｺd©r©lm©ｺ xarakteristikalara malik transformatorlarla YvYz olunmas©n©, belY YvYz olunman©n prioritet ard©c©ll©n©, hYr bir cihaz©n dYyiｺdirilmYsinin effektivliyinin qiymYtlYndirilmYsini cihaz YvYz olunmas© nYticYsindY EE hesaba al©nmamas©n©n (azald©lmas©n©n) hesablanmas© Ysas©nda yerinY yetirirlYr.

Yar©mstansiyadan xan xYtlYrdY elektrik enerjisinin texniki u輟t cihazlar©n©n qoyulmas© 35-110 kV radial xYtlYrin, 6-10 kV fiderlYrin vY 0.4 kV xYtlYrin baｺ hissYlYrindY mYqsYdYuyndur. Bu cihazlar EE-nin faktiki qeyri-balanslar©n© tYyin etmYyY, EE itkilYrinin hesablanmas©n©n dYqiqliyini art©rma vY kommersiya itkilYrinin azald©lmas©na imkan verir. AdYtYn bu tYdbirY sYrf olunan vYsaitlYr bir ne躡 ayda ndouldur.

ﾝAT-nin yerinY yetirilmYsinY sYrf olunan vYsaitin effektivliyinin qiymYtlYndirilmYsi. 熟 sadY kriteriya  xYrcini YmY mddYtidir. Tutaq ki, EE itkilYrinin illik azald©lmas© µ §kVt*saat, avadanl©q al©narkYn EE qiymYti b manat/ kVt*saat vY avadanl©n qiymYti Q manat, amortizasiya ay©rmalar©, avadanl© xidmYt vY onun cari tYmirinY illik xYrclYr p% - d©r. Bu halda  xYrcini YmY mddYti - T aｺadak© dsturla tap©la bilYr:

ｪYbYkYlYrin strukturunda vY 錮lYrindY YhYmiyyYtli fYrqlYr oldu çn hYr bir enerjitYchizat tYｺkilat© çn itkilYrin normativi elektrik ｺYbYkYlYrinin sxemi vY rejimlYri, daxil olan, burax©lan EE u輟tunun xsusiyyYtlYri nYzYrY al©naraq tYyin edilYn fYrdi qiymYtY malik olur.

Elektrik enerjisi itkilYrinin normativi anlay©ｺ©. Normativ dedikdY mYssisYnin tYsYrrfat fYaliyyYtinin planlaｺd©r©lmas© vY idarY olunmas©nda istifadY olunan maddi resurslar©n hesabat qiymYtlYri baｺa dºlr. NormativlYr elmi cYhYtdYn Ysasland©r©lm©ｺ vY dinamik olmal©d©r, yYni istehsalatda tYｺkilat-texniki dYyiｺikliklYr mcud olduqda yenidYn nYzYrdYn ke輅rilmYlidir. Perspektiv vY cari normativlYri fYrqlYndirirlYr. Onlar©n tYyin edilmYsi çn praktikada ç metod istifadY olunur.

Analitik-hesablama metodu daha mtYrYqqi vY elmi cYhYtdYn Ysaslanm©ｺd©r. Bu metod ciddi texniki-iqtisadi hesablamalarla istehsal ｺYrtlYri vY maddi mYsrYflYrY qYnaYtin ehtiyatlar©n©n tYhlilinY Ysaslan©r.

TYcrbi-istehsalat metodundan texniki-iqtisadi hesablamalar©n yerinY yetirilmYsi hYr hans© sYbYbdYn mmkn olmad©qda (belY hesablamalar©n metodikas© olmad©qda vY ya mrYkkYb olduqda, obyektiv ilkin mYlumatlar©n al©nmas©nda 躡tinliklYr olduqda) istifadY olunur. NormativlYri s©naqlar Ysas©nda tYyin edirlYr.

Hesabat-stastistik metod Yn az Ysasland©r©lm©ｺd©r. NbYti plan drçn normalar bitmiｺ drdY materiallar©n sYrfi mYlumatlar© haqq©nda hesabat-statistik mYlumatlara YsasYn tYyin olunur.

Yk itkilYrinin artmas©n©n mtlYq vahidlYrdY kvadratik as©l©l© nisbi vahidlYrdY (faizlYrlY) xYtti as©l©l© mvafiqdir. MYsYlYn, tutaq ki, istehlak©n baza sYviyyYsi 100 vahiddir vY bu halda yk itkilYri 10 vahiddir (faizlY bu 10% edir). Tutak ki, istehlak artaraq 120 olub (yYni 1.2 dYfY art©b). BelY halda yk itkilYri 1.22=1.44 dYfY artaraq YvvYlki 10 vahiddYn artaraq 10*1.44=14.4 vahid olacaq. ﾝtki faizi isY µ § olacaq.

Yksz iｺlYmY itkilYri mtlYq vahidlYrdY sabit qal©r, nisbi vahidlYrdY isY xYtti olaraq azal©r. NYzYri olaraq yk itkilYri vY yksz iｺlYmY itkilYri bir-birinY bYrabYr olduqda mumi nisbi itkilYr istehlak©n artmas©na baxmayaraq sabit qala bilYr.

EE hesaba al©nmamas© cihazlar dYyiｺmYdikdY mtlYq vahidlYrdY artacaq, CT-nin yklYnmYsinin artmas© ilY YlaqYdar olaraq nisbi vahidlYrdY bir qYdYr azalacaqd©r.

Praktikada yk itkilYri yksz iｺlYmY itkilYrindYn 輟xdur, ona gY dY texnoloji itkilYrin btlkdY artmas© tendensiyas© var. 夙Yr itkilYrin azald©lmas© ehtiyatlar© nYzYrY al©nmazsa obyektiv olaraq itkilYrin normativinin ildYn-ilY artmas© ilY raz©laｺmaq laz©md©r.

Bununla yanaｺ© enerjitYchizat tYｺkilatlar©nda itkilYrin btn tYｺkiledicilYrinin, xsusilY kommersiya tYｺkiledicisinin iqtisadi Ysasland©r©lm©ｺ azald©lmas© imkanlar© mcuddur. EE itkilYrinin normalaｺd©r©lmas©n©n Ysas mYqsYdi hesabat itkilYrinin azald©lmas© trendinY nail olmaqd©r.

NormativlYrin verilmYsinin iki sulu mmkndr. Birinci halda normativ baza ilinin itkilYrinin azald©lm©ｺ qiymYti kimi tYyin olunur. HYr tYｺkiledicinin azalmas© dYrYcYsi perspektiv normativin sYviyyYsinY nail olmaq çn tYyin edilYn hesabat drnn davametmY mddYtindYn as©l© olaraq tYyin olunur. Bu halda ﾝAT çn vYsaitin ayr©lmas© enerjitYchizat idarYsinin iｺidir.

ﾝkinci halda ﾝAT çn maliyyY vYsaitinin tYlYbatlar©n hesab©na, onlar©n mara tYmin olunmaqla ayr©lmas©n© vY bu vYsaitin Ysas istehsal avadanl©n©n yenilYnmYsinY 躡kilYcYk xYrclYrdYn daha tez qaytar©lmas©n© nYzYrdY tutur.

µ § (7.4)

µ § (7.6)

Radial ｺYbYkYlYr çn texniki itkilYrin xarakteristikalar©n©n sadYliyi (bilavasitY itkilYrin hesablanmas©n©n nYticYlYrinY gY) onunla izah olunur ki, bu ｺYbYkYlYrdY yk itkilYri yaln©z bir faktordan ｨC ｺYbYkYyY burax©lan EE miqdar©ndan as©l©d©r.

Qapal© (bYslYyici) ｺYbYkYlYrdY isY itkilYr 輟xlu sayda faktorlardan as©l©d©r. Bundan YlavY belY ｺYbYkYlYrin rejimlYrinin xsusiyyYtlYrinY gY yk itkilYrinin as©l©l©nda xYtti hYdlYr vY sabit toplanan da mcud olur. Bununla YlaqYdar olaraq Ysas ｺYbYkYnin normativ xarakteristikalar© mrYkkYb ｺYkildY olur:
µ § (7.7)
Aij vY Bi Ymsallar©n©n al©nmas© çn bu halda bir hesablama kifayYt deyil vY faktorlar©n mxtYlif qiymYtlYrindY bir s©ra hesablamalar tYlYb olunur.

ﾝtkilYrin normativ xarakteristikalar© hYm輅nin tranzit ax©nlardan yaranan itkilYri dY tapma imkan verir. Bunun çn (6.6) dsturundan istifadY etmYklY itkilYri iki dYfY hesablay©rlar: tranzit mcud olduqda vY olmad©qda. ﾝki dYfY hesablanm©ｺ itkilYrin fYrqi tranzit itkilYri olacaq.

Misal. D=30 sutka YrzindY radial ｺYbYkYyY burax©lan EE miqdar© 500 milyon kVt*saat, yk itkilYri 25 milyon kVt*saat, yksz iｺlYmY itkilYri 12 milyon kVt*saat olarsa itkilYrin normativ xarakteristikas©n© tap©n.

HYlli: (7.2) vY (7.4) dsturlar©na gY:

µ §

µ §

25. ﾝtkilYrin hesablanmas©, tYhlili vY normalaｺd©r©lmas© çn EETS proqram kompleksi

Proqram kompleksinin tYtbiq etmY sahYlYri operativ-dispe軻r, enerjinin sat©ｺ©, metroloji xidmYtlYr, PEｪ, REｪ, reqional DlYtenerji nYzarYtinin ｺYlYridir.

Enerji itkilYrinin hesabat©, tYhlili vY normalaｺd©r©lmas© çn iｺlYnmiｺ proqram kompleksi aｺag©dak© modullardan ibarYt olmal©d©r [3-5]:

EETS - 110-500, gYrginliyi 110 kV-dan 輟x olan qapal© elektrik ｺYbYkYlYrinin texniki enerji itkilYrinin hesablanmas© çn nYzYrdY tutulur.

EETS -TAC, gYrginliyi 110 kV-dan 輟x olan EVX-dY tac hadisYsindYn yaranan texniki enerji itkilYrinin hesablanmas© çn nYzYrdY tutulur.

EETS-110, gYrginliyi 35-110 Â olan radial elektrik ｺYbYkYlYrinin texniki itkilYrinin vY normativ xarakteristikalar©n©n hesablanmas© çn nYzYrdY tutulur.

EETS-10, gYrginliyi 6-35 kV olan elektrik ｺYbYkYlYrinin texniki itkilYrinin vY normativ xarakteristikalar©n©n hesablanmas© çn nYzYrdY tutulur.

EETS-04, gYrginliyi 0.4 kV olan elektrik ｺYbYkYlYrinin texniki itkilYrinin vY normativ xarakteristikalar©n©n hesablanmas© çn nYzYrdY tutulur.

EETS-XS, elektrik ｺYbYkYlYrinin vY yar©mstansiyalar©n avadanl©qlar©nda texniki itkilYrin vY yar©mstansiyalarda xsusi sYrfiyyat©n normativlYrinin hesablanmas© çn nYzYrdY tutulur.

EETS-NX, gYrginliyi 110 kV-dan 輟x olan qapal© elektrik ｺYbYkYlYrinin gc vY enerji itkilYrinin normativ xarakteristikalar©n©n hesablanmas© çn nYzYrdY tutulur.

EETS-QB, enerjinin qeydiyyat© sistemlYrindY 錮 cihazlar©n©n xYtalar© ilY YlaqYdar itkilYrin vY qeyri-balanslar©n hesablanmas© çn nYzYrdY tutulur.

EETS-HF, hesabat formalar©n©n gtYricilYrinin hesablanmas© çn nYzYrdY tutulur.

Radial elektrik ｺYbYkYlYrindY elektrik enerjisinin rlmYsi çn texnoloji sYrfin hesablanmas© vY tYhlili proqram© aｺadak© hesabatlar© yerinY yetirir:

DynlYr vY budaqlar zrY daxil edilmiｺ mYlumatlar©n tYhlili Ysas©nda bYzi mumi gtYricilYri (dynlYrin, budaqlar©n say©, gclYrin cYmi)

GYrginliklYr, element qruplar© (xYtlYr vY transformatorlar) zrY itkilYrin strukturunu, itkilYrin mYnbYyini (yk itkilYri, yksz iｺlYmY itkilYri)

Fiderin dynlYrindY gYrginliklYri, budaqlarda aktiv vY reaktiv gc ax©nlar©n©, budaqlarda aktiv gc itkilYrini

Proqram hesabatlar© aｺadak© ard©c©ll©qla yerinY yetirir:

fiderlYr zrY mYlumatlarln daxil edilmYsi

fiderlYr zrY sxemin formalaｺmas©

fiderin dynlYri zrY aktiv vY reaktiv gclYrin formalaｺmas©

fiderin qYrarlaｺm©ｺ rejiminin hesablanmas©

fider zrY itkilYrin hesablanmas©

qidalanma mYnbYyi zrY itkilYrin ard©c©l yerinY yetirilmYsi

paylay©c© ｺYbYkY zrY hesabatlar©n ard©c©l yerinY yetirilmYsi

YGEｪ zrY hesabatlar©n ard©c©l yerinY yetirilmYsi

ｪYkil 8.1-dY PEｪ-dY EE itkilYrini hesablamaq çn model verilmiｺdir.

ﾝｺlYnmiｺ proqram tYminat©n©n iｺinin drstlynyoxlamaq çn test sxeminY uyn fiderin birxYtli sxemi ｺYkil 8.2-dY verilmiｺdir.

Fider haqq©nda mumi mYlumat pYncYrYsindY onun ad©, baｺ hissYsindYn burax©lan enerji daxil edilir.

Fiderin sxemi haqq©nda mYlumatlar xYttin baｺlanc© vY sonunun nrYsi, xYttin tipi (hava xYtti vY ya transformator) vY uzunlu, mYftilin markas©, transformatorlar©n yk balans mYnsubiyyYti ｺYklindY daxil edilir.

ｪYk.7. EE itkilYrinin hesabat© çn verilYnlYr bazas©n©n haz©rlanmas©n©n blok-sxemi

ｪY麒l.8.2. Fiderin birxYtli sxemi.

Bu mYlumatlardan bir ne躡si (fiderin ad©, baｺ hissYsindYn burax©lan enerji, hava xYttinin uzunlu) klaviaturadan YllY daxil edilir, qalanlar© YvvYlcYdYn haz©rlanm©ｺ mYyyYn siyah©lardan se輅lir vY ya sor sistemindYn rlr.

Fider zrY hesabatlar yerinY yetirildikdYn sonra hYmin pYncYrYdY EE itkilYrinin qiymYti dY Yks olunur.

RedaktY oluna bilYn sor sistemindYn istifadY olunmas© elektrik ｺYbYkYsinin sxeminin haz©rlanmas© vY hesablanmas© ©ｺini xeyli sadYlYｺdirir vY srYtlYndirir.

Qeyd etmYk laz©md©r ki, ilkin mYlumatlar© daxil edYrkYn xYttin uzunlu, markas© vY digYr mYlumatlarda sYhv olarsa hesabatlardan YvvYl hYmin sYhvlYr haqq©nda mYlumatlar avtomatik olaraq verilir vY onlar©n aradan qald©r©lmas© tYlYb olunur.

Sor sistemi bmYsindY hava xYtlYri, transformatorlar vY s. ｺYbYkY elementlYri haqq©nda tipik mYlumatlar toplanm©ｺd©r (ｺYk.8.3). Bu bmY sxemin tYrtib olunmas© iｺini asanlaｺd©rmaq çn nYzYrdY tutulmuｺdur. BelY ki, ｺYbYkYnin elektrik sxemi haqq©nda mYlumatlar© daxil edYrkYn bu bmYdYn hava xYtlYri, transformatorlar haqq©nda mYlumatlar se輅lYrYk avtomatik rlr vY sxemin haz©rlanmas© zaman© YllY y©lm©r. Qeyd etmYk laz©md©r ki, avadanl©n texniki xarakteristikalar© haqq©nda mYlumatlar©n topland© sor kitablar©ndan fYrqli olaraq bu bmYlYrdY yaln©z hesabatlar çn zYruri mYlumatlar daxil olunmuｺdur. Hal-haz©rda enerjisistemdY xaricdYn al©nm©ｺ transformatorlar vY mYftillYrdYn dY istifadY olundu çn istifadY輅nin yeni al©nm©ｺ vY ya digYr elementlYr haq©nda mYlumatlar© da daxil edY bilmYsi imkan© vard©r.

ｪYk.8.3. Sor sisteminin transformatorlar zrY mYlumatlar©

Yks etdirYn ekran formas©.

GYrginliyi 35-110 kV olan radial elektik ｺYbYkYlYri nYzarYt 錮 gnlYri zrY vY digYr mYlumatlar mcud olmad© hallarda hesabatlar EETS 35-110 proqram tYminat© vasitYsilY apar©l©r. Bu halda hesabatlar radial elektik ｺYbYkYnin baｺ hissYsindY mYlum nYzarYt 錮 gnlYri zrY mYlumatlara YsasYn hesablanm©ｺ btn sxemY aid edilYn forma Ymsal©na YsasYn yerinY yetirilir. ﾝlkin sxem haqq©nda mYlumatlar©n daxil edilmYsi vY hesablamalar©n yerinY yetirilmYsi EETS 6-10 proqram tYminat©na yax©nd©r. Proqramda reaktiv elektrik enerjisinin verilmYsindYki qeyri-dYqiqliklYr nYzYrY al©nm©ｺd©r.

35-110 kV gYrginlikli radial elektrik ｺYbYkYsinin nYzarYt 錮 gnlYri zrY mYlumatlar tYqdim olundu halda hesabatlar EETS 110-500 proqram tYminat© vasitYsilY apar©l©r.

EETS-35-110 proqram© ilkin mYlumatlar©n drstlynn yoxlanmas©, yklYrin paylanmas© Ymsallar©n©n modellYｺdirilmYsi, 35-110 kV gYrginlikli radial Eｪ qYrarlaｺm©ｺ rejimlYrinin hesabat©, sahY zrY EE itkilYrin hesablanmas©, EE itkilYrinin qeyri-mYyyYnlik intervallar©n©n hesablanmas©, 35-110 kV gYrginlikli sahY zrY nYticYlYrin xar©lmas©, YGEｪ zrY itkilYrin cYmlYnmYsi, YGEｪ zrY itkilYrin hesablanmas©, 35-110 kV gYrginlik siniflYri zrY EE itkilYrinin strukturunun xar©lmas© bloklar©ndan ibarYtdir.

Fiderin sxemi haqq©nda mYlumatlar ｺYkil 8.4-dY verilmiｺdir.

ｪYkil 8.4. Fiderin sxemi haqq©nda mYlumatlar.

Ekran formas©ndak© ﾝtkilYr-DeltaP-QR dymYsini s©xd©qda yay vY q©ｺ nYzarYt 錮lYri Ysas©nda hesablanm©ｺ gc itkilYrinin nYticYlYri mvafiq xanalara yklYnir (ｺYk.8.5).

ｪYk.8.5. Yay vY q©ｺ nYzarYt 錮lYri Ysas©nda hesablanm©ｺ gc itkilYri
Hesabat©n nYticYlYri gYrginlik siniflYri vY tYrkb hissYlYrinY gY aｺadak© ｺYkildY verilir:

Transformatorlarda, hava xYtlYrindY yk itkilYri;

110 kV vY daha yksYk gYrginlikli hava xYtlYrindY tac hadisYsi itkilYri;

Yar©mstansiyalar©n xsusi sYrfiyyat©

ﾖl錮 transformatorlar©ndak© itkilYr

TYlimatlata gY bYslYyici elektrik ｺYbYkYlYrindY elektrik enerjisinin itkilYri xarakterik sutkalar metodu ilY yerinY yetirilir. Bu halda hesabatlar©n Ysas©n© yay vY q©ｺ nYzarYt-錮 gnlYrinin hYr bir saat©nda gYrginliyin, aktiv vY reaktiv gclYrin 錮lmº qiymYtlYri tYｺkil edir.

ｪYk.8.6. Hesabat drndY bYslYyici ｺYbYkYlYrdY elektrik enerjisi itkilYrinin strukturu
Hal-haz©rda 鄭zYrenerjiASC-dY nYzarYt-錮 gnlYrindY q©ｺ (dekabr ay©n©n 31-dY 04, 10, 19) vY yay (iyul ay©n©n 31-dY 04, 10, 22 saatlar©nda) minimal, orta vY maksimal rejimlYrY uyn olan 錮lYr emal olunur.

AzYrenerj© ASC zrY 輹lYr Ysas©nda emal olunmuｺ mYlumatlar minimal, maksimal vY orta rejimlYrY mvafiq olaraq 2008-ci ilin yay nYzarYt 錮lYri çn Pm瑾=2418.8 MVt, Por=2064.8 MVt ﾌﾂ Pmin=1606.4 MVt ﾌﾂvY ﾒm瑾=6 saat, ﾒor=13 saat, ﾒmin=5 saat mvafiqdir.

Q©ｺ yk qrafiki çn Pm瑾 =3423 MVt, Por =3062 MVt, Pmin =2218 MVt vY Tmax=7 saat, ﾒor=12 saat, ﾒmin=5 saat.

Bununla YlaqYdar olaraq yay vY q©ｺ sutkal©q 錮lYrY YsasYn EE itkilYrinin hesabat© bu ç rejim çn apar©l©r. Sutkan©n qalan saatlar© çn rejimlYrin modellYｺdirilmYsi EES-nin mumi sutkal©q yk qrafikinin orta ykY nisbYtYn Ymsallar©na mvafiq yerinY yetirilir.

Elektrik enerjisi itkilYrinin hesablanmas© çn sutkal©q yk qrafikinin xarakterik hissYlYri metodundan istifadY olunmuｺdur:
µ § (8.1)
burada ki, ﾄWymin , ﾄWyor , ﾄWymax ｨC ｺYbYkYnin dynlYrindY mYlum yklYrY YsasYn rejimin hesabat© proqram© ilY hesablanm©ｺ minimal, orta, maksimal rejimlYrin itkilYr, Te黐min , Te黐or ,Te黐max - nYzarYt sutkas©nda qrafikin xarakterik hissYsinin ekvivalent davametmY mddYtidir (saatlar©n say©).

µ § (8.2)

Xarakterik q©ｺ sutkas©n©n 04, 10 vY 22 saatlar©n©n yklYri çn gc vY enerji itkilYrinin hesabat© yerinY yetirilmiｺdir ki, bu hesabatlar©n da nYticYsi vY gc itkilYrinin strukturu cYdvYl 8.1, 8.2, 8.3-dY verilir. Bu rejimlYrdY Ysas generasiya dynlYrinin gYrginliyi optimal qiymYtY yax©n verilmiｺdir.

______________________________________________________

Aktiv itkilYr

ｪYbYkY HX Tr.yk. Tr.yksz. Tr.cYmi Reaktor KB vY SK Tac CYmi

110 7.14 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 7.14

220 1.98 0.72 2.87 3.59 0.00 0.00 0.00 5.57

330 0.89 0.36 0.88 1.23 0.00 0.00 0.00 2.12

500 2.02 0.26 0.48 0.74 0.00 0.00 0.00 2.77

Sum 12.03 1.34 4.23 5.57 0.00 0.00 0.00 17.60
CYdvYl 8.2. Abｺeron YGEｪ xarakterik q©ｺ sutkas©nda saat 10 çn (3062.5 MVt) gc itkilYrinin strukturu, min kVt*saat

_________________________________________________________

Aktiv itkilYr

ｪYbYkY HX Tr.yk. Tr.yksz. Tr.cYmi Reaktor KB vY SK Tac CYmi

110 8.61 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 8.61

220 4.51 1.39 2.71 4.10 0.00 0.00 0.00 8.60

330 4.38 0.43 0.84 1.27 0.00 0.00 0.00 5.64

500 7.40 0.72 0.46 1.18 0.00 0.00 0.00 8.57

Sum 24.89 2.54 4.00 6.54 0.00 0.00 0.00 31.43

CYdvYl 8.3. Abｺeron YGEｪ xarakterik q©ｺ sutkas©nda saat 19 çn (3423 MVt) gc itkilYrinin strukturu, min kVt*saat

_______________________________________________________

Aktiv itkilYr

ｪYbYkY HX Tr.yk. Tr.yksz. Tr.cYmi Reaktor KB vY SK Tac CYmi

110 9.67 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 9.67

220 7.93 2.02 2.60 4.63 0.00 0.00 0.00 12.56

330 3.04 0.42 0.81 1.23 0.00 0.00 0.00 4.27

500 5.29 0.56 0.45 1.02 0.00 0.00 0.00 6.31

Sum 25.93 3.01 3.86 6.88 0.00 0.00 0.00 32.80

Xarakterik yay sutkas© çn gc vY enerji itkilYrinin hesabat©.

CYdvYl 8.5., 8.6, 8.7-dY generasiya dynlYrindY gYrginliklYr 2008-ci ilin